Daniel—Isa ka Masaligan nga Tolon-an sang Tagna

ANG rekord sang Biblia nagasugid sa aton: “Sa nahauna nga tuig ni Belsasar nga hari sang Babilonia, si Daniel may damgo kag mga palanan-awon sa iya ulo sa iya higdaan. Ginsulat niya sadto ang damgo. Ginsugid niya ang kabilogan sang mga butang.”—Daniel 7:1.

Ginsulat ini ni Daniel kag ang iban pa nga mga damgo kag mga palanan-awon nga nagaapektar sa aton karon sang ikaduha nga katunga sang ikan-um nga siglo B.C.E. May yara kita sang “kabilogan” sina nga mga palanan-awon sa matagnaon nga tolon-an ni Daniel.

Isa ka Masaligan nga Manalagna

Si Cristo gid nagpanaksi nga si Daniel isa anay ka manalagna. Sing makawiwili, ginsambit ini ni Jesus sa iya kaugalingon nga tagna tuhoy sa tanda sang iya “pag-abot kag sang katapusan sang sistema sang mga butang.” Sa amo ginpakita niya ang bug-os nga katumanan sang tagna ni Daniel tubtob sa aton adlaw, nga masaksihan naton ang nanuhaytuhay nga mga bahin sang tagna, subong sang internasyonal nga mga inaway, kakulang sing kalan-on, mga linog, kag kasisit-an sa bug-os nga kalibutan.—Mateo 24:3-8, 15.

Si Jesus nagsiling: “Magalutaw ang madamong dimatuod nga manalagna kag magapatalang sang madamo; . . . iwali ining maayong balita sang ginharian sa bug-os napuy-an nga duta subong panaksi sa tanan nga kapungsuran; kag ugaling magaabot ang katapusan. Busa, kon makita ninyo ang makangilil-ad nga butang nga nagatuga sing kahapayan, nga ginpamulong ni Daniel nga manalagna, nga nagatindog sa duog nga balaan, (ang nagabasa maghangop,) nian ang mga yara sa Judea magpalagyo sa mga bukid. . . . Sa pagkamatuod, nagasiling ako sa inyo, ining kaliwatan indi magtaliwan tubtob nga tanan ining butang matuman.”—Mateo 24:11-34.

Ang kamatuoran nga si Jesus nagpaandam nga magaabot ang dimatuod nga mga manalagna antes niya ginpatalupangod sa iya mga disipulo si “Daniel nga manalagna” nagapamatuod nga nagpati sia nga si Daniel matuod nga manalagna sang Dios. Natalupangdan naton sa nagligad nga artikulo nga ang iban sang inspirado nga matagnaon nga mga pulong ni Daniel, subong sang nagtagna sang temporaryo nga pagbuang ni Nabokodonosor kag ang pagkapukan sang Babilonia natuman sang buhi pa si Daniel. Apang nagtagna man si Daniel sing mga butang nga mahanabo sa ulihi nga mga siglo. Ano ang pila sang malayo sing aplikasyon nga mga tagna nga nasulat sa tolon-an ni Daniel?

Pagkari kag Pagkapatay sang Mesias

Ang isa ka tagna nga sing pat-od nagapamatuod kay Daniel subong isa ka masaligan nga manalagna gintawag nga 70 ka matagnaon nga semana. Mabasa ini, sa bahin: “Ginpat-od ang kapitoan ka semana sa imo katawhan kag sa imo balaan nga siudad, sa pagtapos sang paglalis, kag sa pagpasag-uli tungod sa kalautan . . . Kag kilalaha kag talupangda nga kutob sa pagguwa sang sugo sa pagpahauli kag sa pagpatindog sang Jerusalem tubtob sa pagkari sang Mesias nga lider, ang prinsipe, mangin pito ka semana, subong man kan-uman kag duha ka semana [69 tanan]. . . . Kag sa tapos ang kan-uman kag duha ka semana [nga amo, 7 + 62, ukon sa tapos sang ika-69 ka semana] utdon ang Mesias . . . Kag magahimo sia sing malig-on nga katipan upod sa madamo sa isa ka semana [ang ika-70]; kag sa tunga sang semana pauntaton niya ang halad kag ang halad-nga-kalan-on.”—Daniel 9:24-27.

Madamo nga Judiyo, Katoliko, kag Protestante nga mga eskolar sa Biblia ang nagaugyon nga ang “mga semana” sa sini nga tagna mga semana sang mga tuig. Ang Revised Standard Version, Ec­u­men­i­cal Edi­tion, mabasa: “Kapitoan ka semana sang mga tuig ang ginmando tuhoy sa imo katawhan.” Yadtong 490 ka tuig nagsugod sang 455 B.C.E. sang gin-awtorisahan sang Persianhon nga hari nga si Artajerjes si Nehemias “sa pagpasag-uli kag sa pagpatindog liwat sang Jerusalem.” (Nehemias 2:1-8) Pagligad sang kan-uman kag siam ka semana sang mga tuig, kon sayoron, sang 29 C.E., si Jesus ginbawtismohan kag ginhaplas, sa amo nangin Cristo, ukon Hinaplas, ang Mesias. “Sa tunga sang [ika-70 nga] semana,” sang 33 C.E. sia ‘gin-utod.’ Ang iya mahalaron nga kamatayon naghimo sing katumbasan para sa mga sala sang katawhan, sa amo ‘gin-untat’ na ang sapat nga mga halad sa idalom sang Kasugoan ni Moises.a

Bangod sining masaligan nga tagna, ang mga Judiyo sang nahaunang siglo “nakahibalo nga ang kapitoan nga semana sang mga tuig nga gin-isip ni Daniel naghingapos; wala sing bisan sin-o nga nakibot sa pagkabati kay Juan Bautista nga nagawali nga ang ginharian sang Dios malapit na.”—Manuel Biblique, nanday Ba­cuez kag Vigou­roux.

Tulad-sapat nga mga Kagamhanan sa Kalibutan

Ang isa pa ka malayo sing aplikasyon nga tagna, nga importante gid sa katawhan nga nagakabuhi karon, nagtagna sang pagpasunod sang mga kagamhanan sa kalibutan, nga ginsimbulohan sang makahaladlok nga mga sapat, nga dapat maghatag sing dalanon para sa Ginharian sang Dios.

Si Daniel nag-asoy: “Nakita ko sa akon palanan-awon sa kagab-ihon . . . Kag ang apat ka dalagku nga sapat nagtakas gikan sa dagat, nga tuhay ang isa sa isa. Ang nahauna kaangay sa leon . . . Kag, yari karon! isa pa ka sapat, kaangay sa oso. . . . Kag, yari karon! ang isa pa, kaangay sang leopardo . . . Sa tapos sini nakita ko ang mga palanan-awon sa kagab-ihon, kag, yari karon! ang ikap-at nga sapat, nga makakulugmat kag makalilisang kag makusog sing lakas. . . . Tuhoy sining dalagku nga mga sapat, bangod apat sila, may apat ka hari nga magalutaw sa duta. Apang ang mga balaan sang Labing Mataas magabaton sang ginharian tubtob sa tion nga indi pat-od.”—Daniel 7:2-18.

Nga ining mga sapat nagarepresentar sa mga kagamhanan sa kalibutan maathag gikan sa isa pa ka palanan-awon ni Daniel. Nagpaathag sining palanan-awon, sia nagsulat: “Ang karnero nga lalaki nga nakita mo nga may duha ka sungay, sila amo ang mga hari sang Media kag Persia. Kag ang kanding nga lalaki nga bulbulan amo ang hari sang Gresya.”—Daniel 8:20, 21.

Sing kaanggid, ang apat ka sapat sa Daniel kapitulo 7 nagasimbulo sa apat ka kagamhanan sa kalibutan kutob sang adlaw ni Daniel padayon, tubtob sa tion sang pagtukod sa Ginharian sang Dios. Buhi pa si Daniel sang mapukan ang Babilonianhon nga Kagamhanan sa Kalibutan (ang leon) kag sang magsugod ang salili sini, ang Medo-Persia (ang oso). Ang malayo sing aplikasyon nga tagna ni Daniel nagtagna sang pagkapukan sang Medo-Persia sa atubangan sang Gresya (ang leopardo), nga buslan man sang “ikap-at nga sapat,” ang Romanong Emperyo kag sang siwil sini, ang Anglo-Amerikano nga Kagamhanan sa Kalibutan.b

Sibu nga gintagna ni Daniel ang pagpasunod sang mga kagamhanan sa kalibutan, ang tanan sini nagpaagay sing dugo kaangay sang mga sapat nga mapintas bangod sang ila pagkauhaw sa paggahom sa kalibutan. Subong man, ang matarong nga Ginharian nga iya gintagna magabulos sa dimadugay sa politikal nga mga kagamhanan karon. Sa isa ka palanan-awon, nakita ni Daniel “ang Dumaan sang mga Adlaw,” si Jehova nga Dios, nga nagahatag sa “anak sang tawo,” si Jesus nga Mesias, “sing paggahom kag dungog kag ginharian, agod nga ang katawhan, mga pungsod kag mga hambal mag-alagad tanan sa iya.” Magahatag ayhan ini sing dayon nga solusyon sa mga palaligban sang katawhan? Huo, kay ang paggahom ni Jesus ginlaragway diri subong “dayon nga pagbulut-an nga indi magtaliwan, kag ang iya ginharian amo ang indi malaglag.”—Daniel 7:13, 14; ipaanggid ang Mateo 16:27, 28; 25:31.

Ang malip-ot sing aplikasyon kag malayo sing aplikasyon nga mga tagna nga ginbinagbinag sa malip-ot sa sining duha ka artikulo sampol lamang sang mga damgo, mga palanan-awon, kag mga tagna nga naunod sa Daniel. Ining mga halimbawa pamatuod nga ang Daniel isa ka masaligan nga tolon-an sang tagna—isa ka maragtas nga sinulat sing abanse. Ang katumanan sining mga tagna nagapadayon sa ika-20 nga siglo, kag nagaaman sing dalayawon nga paglaum, subong ipaathag sang masunod nga mga guwa sini nga magasin.

[Mga footnote]

Kahon sa pahina 6]

ANG “ULIHI” NGA TEORIYA

GINAPADUNGOG sang Biblia ang tolon-an ni Daniel sa manalagna nga may amo sina nga ngalan, nga magapetsa sang pagsulat sining tolon-an sang ikan-um nga siglo B.C.E. (Daniel 7:1) Apang ang mga tagna sini tuman ka makatilingala amo kon ngaa madamo ang nagduhaduha nga ginsulat ini sila sa wala pa gintagna ang mga hitabo. Ang pila ka mga di-Cristiano, kag bisan ang madamo nga komentarista sang Biblia nga nagatawag sang ila kaugalingon nga mga Cristiano, nagduhaduha sa pagkamasaligan sang tolon-an ni Daniel. Ginapasulabi nila ang ginatawag nga ulihi (late-date), ukon petsa-Maccabeanhon nga teoriya, nga ginsakdag sang batok sa Cristiano nga pilosopo sang ikatlo nga siglo nga si Por­phy­ry. Ano ang mga argumento sa pagsakdag sini nga teoriya, kag ano ang kapuslanan sini?

Sa rason nga ang tanan nga tagna imposible, nagsiling si Por­phy­ry nga ang tolon-an nga nagadala sang ngalan ni Daniel aktuwal nga ginsulat sang isa ka dikilala nga Judiyo sa tion sang Maccabeanhon, sang ikaduha nga siglo B.C.E., kon sayoron, sa tapos matabo ang madamo nga hitabo nga gintagna sa Daniel. Ginbanta niya nga ginhimo ini sang impostor nga nagsulat sa ngalan ni Daniel agod pabaskugon ang buot sang mga Judiyo sang tion sang pag-alsa sang mga Maccabeanhon batok sa mga Seleucidhon sang ikaduha nga siglo B.C.E. Apang sarang bala makabig ang matinahuron kag dimasingki nga paggawi ni Daniel kag sang iya tatlo ka Hebreo nga kaupod sa Babilonia nga isa ka pangpapagsik sa may armas nga pag-alsa? Indi gid. (Daniel 1:8; 2:49; 3:16-18, 30) Ang paglutaw sang “Mesias nga Lider” sing sibu sa tion sang 29 C.E., sa katapusan sang 69 ka “semana” sang mga tuig sa Daniel 9:25, nagahimo man sa mga pangangkon ni Por­phy­ry sang ikaduha nga siglo B.C.E. nga binuang.

Suno sa Judiyong istoryador nga si Jo­se­phus, ang listahan sang mga tolon-an sang Hebreong Kasulatan, nga nagalakip sa Daniel, sirado na sang tion ni Esdras, sang ikalima nga siglo B.C.E. Paano, nian, masiling nga ang Daniel wala ginsulat tubtob sang “ulihi” sang ikaduha nga siglo B.C.E.? Dugang pa, ginpakita sang Dead Sea ­Scrolls nga ang tolon-an ni Daniel lapnag nga ginbaton sadto subong Kasulatan sang mga Judiyo sang ikaduha nga siglo B.C.E. Posible ayhan nga ining tolon-an dungan nga ginsulat?

Ang isa pa ka argumento nga ginagamit ni Por­phy­ry kag sang madamo nga alamon nga kritiko amo nga ang tolon-an ni Daniel may pagsumpakilay sa maragtas. Ang ila teoriya amo nga ang Daniel ginsulat sang ikaduha nga siglo B.C.E. Apang sadto nga tion ginsikway sang mahinantupon nga mga Judiyo ang Nahauna nga Tolon-an sang mga Mac­ca­bees subong indi nagakabagay nga ilakip sa listahan sang mga tolon-an sang Kasulatan, bisan pa gintamod nila nga sibu ang maragtas sini. Ang edukado nga mga Judiyo, nga makausisa sang mga sinulatan sang sekular nga mga istoryador subong ni Herodotus, pat-od nga nagsikway sa tolon-an ni Daniel kon may mga sayop ang maragtas sini. Dugang pa, ang mga natukiban sang arkeolohiya nagpamatuod sa pagluntad ni Belsasar kag sang iban pa nga detalye sa Daniel kag ginkabig nga sayop ni Por­phy­ry kag sang madamo nga alamon nga kritiko.

Tuhoy sa sumbong ni Por­phy­ry nga ang mga tagna ni Daniel ginsulat sa tapos sang mga hitabo nga gintagna, si Phil­ip R. Da­vies, sang De­part­ment of Bib­li­cal Stud­ies, University of Sheffield, Inglaterra, nagsulat: “Isa ini ka mapigaw nga paghukom sa tolon-an ni Daniel kag isa ka hungod nga daya nga ginapadayon sa madali madaya nga tumalambong agod matigayon ang katuyoan paagi sa indi maminatud-on nga mga pahito . . . Nabudlayan ako sa pagsiling nga ang madali madaya amo ang orihinal nga mga bumalasa sang tolon-an. Kon may yara madali madaya sa sini nga kaso, ayhan amo ang nagapangatarungan nga mga kritiko.”—Journal for the Study of the Old Testament, Issue 17, 1980.

Indi makapakibot nga ang neo-Platoniko nga pilosopo nagapanghiwala nga ang isa ka manunulat sang Biblia gin-inspirar sang Dios sa pagtagna sang mga hitabo sa palaabuton. Apang makapasubo nga ang mga komentarista sang Biblia nga nagapangangkon subong mga Cristiano nagatinguha sa pagpaluya sang pagsalig sang katawhan sa isa ka importante nga matagnaon nga tolon-an sang Kasulatan. Nagapakita ini sing kakulang sing pagtuo, sa Isa nga nagsiling: “Kutob sa ginsuguran ginpahayag ko ang palaabuton, sing abanse, ang wala pa matabo.”—Isaias 46:10, The New Jerusalem Bible.

[Diagram sa pahina 5]

(Para sa kabug-usan sang teksto, tan-awa ang publikasyon)

70 ka semana (490 ka tuig)

69 ka semana (483 ka tuig) 1 ka semana (7 ka tuig)

455 B.C.E. 29 C.E. 33 C.E. 36 C.E.

“Kutub sa pagguwa “tubtob sa pagkari “Kag magahimo sia

sang sugo sa pagpahauli sang Mesias nga Lider sing malig-on nga

kag sa pagpatindog “utdon ang Mesias ... katipan ...

sang Jerusalem . . . ” sa isa ka

Daniel 9:24-27 ... semana”

[Mga Laragway sa pahina 7]

Babilonia

Medo-Persia

Gresya

Roma—Britanya kag E.U.A.