Ang Tanhaga sang mga Gawang

MADAMO nga tawo ang natingala sa isa ka tanhaga​—⁠isa ka sugilanon nga may paktakon, nga may sandigan nga sarang mabasa sa lainlain nga paagi, kag may sorpresa nga katapusan, ayhan ang makita ang isa ka bahandi. Kon natingala ka, ayhan malipay ka sa ‘Ang Tanhaga sang mga Gawang.’

Ini nga tanhaga natabo sa Megido, isa ka estratehiko nga siudad nga nagapangibabaw sa mga ruta sa negosyo kag militar sa dumaan nga Natung-an Sidlangan. Natukiban sang mga arkeologo ang nabilin sang isa ka importante nga gawang sa pagpangapin, diin ang ebidensia nagkombinse sa ila nga naghalin sa tion ni Hari Solomon. Kaangay ini sang ano? Ang sandigan nagsugod.

Tan-awa sa tuo ang modelo sang dumaan nga Megido, kag labi na ang ginapatalupangod nga lugar sang gawang. Ang nagalakbay anay ukon ang nagasalakay nga hangaway nga nagtaklad sa dalan pakadto sa nakutahan nga siudad naghalin primero sa nauna nga gawang. Sa sulod sina yara ang plasa, ukon luwang. Diri sini nabutang sa katalagman ang mga nagasalakay samtang nag-abante sila kag nagliko sa wala agod malab-ot ang pangunang gawang sa pagpangapin, nga yara sa tunga sang aton tanhaga.

Ang nakutahan nga mga torre nagahuman sa tunga nga mga bahin sang gawang. Ang bug-os nga gawang gintukod, indi sa bato ukon tisa, kundi sa ashlar (gin-utod-utod sing maayo nga mga bloke sang bato) nga amo ang kinaandan sang panag-on ni Solomon. Apang may pinasahi nga estilo sa sulod sang gawang. Sa kilid sang malaba nga entrada amo ang dalagku nga mga haligi, ukon mga poste, nga naghuman sa anum ka hulot diin nahamtang ang mga bantay. (Ipaanggid ang Ezequiel 40:​6, 10, 20, 21, 28, 29.) Sa normal nga mga tion, ang isa ka kangga ukon grupo sang mga manugbaligya mahapos nga makaagi, apang tuhay ini sa mga manugsalakay nga nag-agi sa mabug-at nga pangunang mga ganhaan. Ang mga poste nagapuwersa sa mga manugsalakay pakadto sa makitid nga alagyan, agod makig-away sa armado nga mga lalaki, ang pinakaali sa hangaway sang Megido, sa mga hulot sa tuo kag wala.

Karon ang tanhaga nagsaylo paaminhan sang Dagat sang Galilea pakadto sa bungyod sang dumaan nga Hazor, diin si Propesor John Garstang nagkutkot sang 1928. Ang Israeli nga arkeologo nga si Yigael Yadin nagkadto sa sining daku nga bungyod sang 1955. Ginapensar niya ang isa ka pinamulong sa Biblia nga nagasiling: “Amo ini ang kasaysayan sang mga tawo nga ginpilit sa pagpangabudlay nga ginsugo ni Hari Solomon sa pagtukod sa balay ni Jehova kag . . . sa kuta sang Jerusalem kag Hazor kag Megido kag Gezer.” (1 Hari 9:⁠15) Makatarunganon nga ang mga enhinyero ni Solomon nagsunod sang plano para sa kaanggid nga mga kuta sa iban nga mga siudad nga ginpatindog nila liwat. Yara bala inang mga gawang ni Solomon sa Hazor?

Samtang ang mga trabahador ni Yadin padayon sa ila pagkutkot, nakita nila ang isa ka mabakud nga dingding diin ginapalusot ang kanyon kon nagapalupok, isa ka doble nga dingding nga may mga kuarto sa tunga. Nian yara ang daku nga tinukod nga naangot sa mga dingding. Si Yadin nagasiling: “Nahibal-an namon sa gilayon nga natukiban namon ang gawang . . . Dugang pa, napamatud-an sang ulihi nga ang plano sang gawang​—⁠nga ginahuman sang anum ka hulot kag duha ka torre​—⁠kag ang iya mga takus pareho sa gawang nga natukiban [madamong tuig] sing temprano sa Megido . . . Ang kalipay sa amon kampo nagdugang . . . Gin-usoy namon ang plano sang gawang sang Megido sa duta, nagmarka sini sing kahoy agod ipakita ang mga kilid kag mga dingding, kag nian ginsugo ang amon mga trabahador sa pagkutkot suno sa tanda, nga nagasiling: ‘makita mo diri ang dingding,’ ukon ‘didto makita mo ang hulot.’ Sang ang amon ‘mga tagna’ napamatud-an nga husto, ang amon reputasyon nagdugang . . . Sang ginbasa namon [sa ila] ang bersikulo sa Biblia nahanungod sa ginhimo ni Solomon sa Hazor, Megiddo kag Gezer, ang amon reputasyon nadungangan, apang ang iya sang Biblia nagtaas tubtob sa langit!”​—⁠Hazor: The Rediscovery of a Great Citadel of the Bible.

Ang tanhaga sang mga gawang nalubad sing sibu subong sang ginapaabot suno sa mga sandigan sa Biblia. Apang, kamusta ang Gezer, pakadto sa bagatnan? Nahibal-an ni Yadin nga ang Irish nga arkeologo nga si R. A. S. Macalister, nga nagkutkot didto sa ulot sang 1902 kag 1909, wala sing nakita nga ginpatungod kay Solomon. Mahimo bala nga napasapayanan ang mga sandigan sa kon ano ang gintawag ni Yadin nga “Ang Tanhaga sang Gezer”?

Sia nagsiling: “Ang mga natukiban sa Hazor kag ang bantog nga teksto sa 1 Hari nagtuytoy sa akon sa bag-o nga pag-usisa sa report ni Macalister sa tuyo nga makita ang gawang. Mahanduraw gid sang isa ang akon kakibot kag dimapunggan nga kalipay sang . . . nakita ko ang plano . . . nga natig-uluhan ‘Plano sang Macabeanhon nga Kastilyo sang Gezer.’ ” Ginpetsahan ni Macalister ang mga nabilin sa sinang “kastilyo” sa pagrebelde sang Judiyong Maccabees (ikaduha nga siglo B.C.E.). Apang abi ni Yadin makita niya sa sining daan nga drowing ang ‘mabakud nga dingding diin ginapalusot ang kanyon kon nagapalupok, ang naguwa nga balaybalay sa gawang, kag ang labi ka importante nga kaangay sa katunga sang gawang sang siudad, nga pareho gid sa nakita sa Megido kag Hazor.’ Si Yadin nagbalhag sing artikulo sa sining mga sandigan. Sang ulihi, si Dr. William G. Dever nagkutkot sa Gezer. Ang resulta? Si Dever malipayon nga nagsulat: “Gintukod gid matuod liwat ni Solomon ang Gezer!” Ukon subong sang ginsiling ni Yadin: “Matuod, indi lamang nga nakita sang grupo ni Dever ang katunga pa sang gawang, kundi ang stratigraphy kag mga suludlan nagpakita gid nga ang tinukod gintukod sang panahon ni Solomon.”

Gani nalubad ang tanhaga. Si Yadin nagsiling sa The Biblical Archaeologist (Tomo XXXIII, 1970, 3): “Sa bulig sang malip-ot nga biblikanhon nga teksto halin sa Mga Hari, ang mga kuta ni Solomon, nga pareho sing plano sa tatlo ka siudad, nakita kag ginpetsahan.” “Sa pagkamatuod, daw wala sing halimbawa sa maragtas sang arkeolohiya diin ang isa ka teksto nakabulig sing daku sa pagkilala kag pagpetsa sa mga tinukod sa madamo sang labing importante nga mga bungyod . . . subong sang sa 1 Hari 9:15.”

[Laragway sa pahina 25]

Pasad sa 1 Hari 9:​15, nakita sang mga arkeologo sa Hazor ang gawang nga pareho ka daku kag korte sa Megido

[Laragway sa pahina 26]

Hitsura sang gawang sa Gezer halin sa ibabaw. Ginapakita sang drowing kon ano ang nakita primero (madukot) kag kon ano ang nakita mga 60 ka tuig sang ulihi (utod-utod nga linya)

[Credit Line]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Picture Credit Line sa page 24]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.