Ngaa Bala Mangin Bukas sa Bag-ong mga Ideya?

SANG ang manipis nga panganod amat-amat nga nadula, nakita sang Amerikanong komodor nga si Matthew C. Perry ang Mount Fuji gikan sa kubyerta sang iya sakayan, ang Susquehanna. Luyag gid niya nga makita ang Japan kag nalab-ot ini sang ulihi sang Hulyo 8, 1853, pagkatapos sang kapin sa pito ka bulan sang nabigasyon. Ginton-an sang komodor ang tagsa ka matigayon nga report nahanungod sa pungsod. Ngaa? Bangod luyag niya nga buksan ining “nabaw-ing nga ginharian” sa kalibutan.

Nabaw-ing gid, sa pagkamatuod! Kapin sa 200 ka tuig sang una, gin-utod sang Japan ang pangnegosyo kag pangkultora nga kaangtanan upod sa tanan nga pungsod luwas sa China, Korea, kag Holland. Nian ang pungsod nangin kontento na sa iya kaugalingon. Sa sinang kahimtangan, kaangay sia sa madamong indibiduwal nga nagsikway sa bag-ong mga ideya kag nagdumili sa pagpamati sa opinyon nga tuhay sa ila. Sa iban nga mga paagi, mahimo nga makapasulhay ini, kay ang bag-ong mga ideya mahimo nga makatulublag, makahaladlok pa. Apang maalamon bala ina nga kahimtangan? Bueno, binagbinaga ang mga resulta sang pagsulundan sang Japan tuhoy sa pagkinaugalingon.

Ano Bala ang Nagtiklod sa Japan nga Magkinaugalingon?

Wala magkinaugalingon ang Japan nga wala sing rason. Sang 1549, ang Jesuita nga misyonero nga si Francis Xavier nag-abot sa Japan sa pagpalapnag sang iya relihion. Sa sulod sang malip-ot nga panag-on, ang Romanong Katoliko nga relihion nangin kilala sa pungsod. Naeksperiensiahan sang mga gumalahom sadto nga tion ang relihioso nga pagrebelde sang isa ka Budhista nga sekta kag nakita ang amo man nga posibilidad sa tunga sang mga Katoliko. Busa, ang Katolisismo gindumili, bisan pa nga ang pagdumili wala ginpatuman sing estrikto.

Nagaangkon nga ang Japan isa ka “balaan nga pungsod,” indi tuyo sang mga gumalahom nga tugutan ang “Cristiano” nga relihion sa pagbutang sa katalagman sang ila sistema. Ti, ngaa bala wala nila ginpatuman sing estrikto ang pagdumili sa Katolisismo? Bangod ang Katolikong mga misyonero nagkari sa mga barko nga pangnegosyo sang Portugal, kag luyag sang gobierno ang ganansia nga mahatag sadtong mga sakayan sa ila. Apang, ang kahadlok nga basi impluensiahan sang mga Katoliko ang mga Hapones amat-amat nga nangibabaw sang sa luyag sang mga gumalahom sa negosyo. Busa, nagpapanaug sila sing mga dekrito nga nagkontrol sing daku sa negosyo sa luwas, emigrasyon, kag “mga Cristiano.”

Sang ang ginhingabot kag ginpigus nga “mga Cristiano” nag-alsa batok sa lokal nga kaaway nga ginuo, amo ini ang umpisa sang gamo. Nagtamod sang pagrebelde subong direkta nga resulta sang Katolikong propaganda, gintabog sang sentro nga Shogunate nga gobierno ang mga Portugues kag gindumilian ang mga Hapones sa pagkadto sa luwas. Bangod sang pagpapanaug sini nga dekrito sang 1639, ang pagkinaugalingon sang Japan nangin kamatuoran.

Ang mga taga-Nakatundan lamang nga gintugutan sa pagnegosyo sing padayon upod sa Japan amo ang mga Olandes, nga nagginutok sa Dejima, nga sadto anay isa ka diutay nga pulo sa pantalan sang Nagasaki. Sa sulod sang 200 ka tuig, ang Nakatundan nga kultora nakasulod sa Japan paagi lamang sa gin-angkon liwat karon nga Dejima. Kada tuig, ang direktor sang komersio sa pulo nagsumiter sing “Olandes nga Report,” nga nagasugid sa gobierno kon ano ang nagakatabo sa naguwa nga kalibutan. Apang ginpat-od sang Shogunate nga rehimen nga wala sing iban ang makakita sining mga report. Gani ang mga Hapones nagkabuhi sing kinaugalingon tubtob nga si Komodor Perry nagsulod sa ila ganhaan sang 1853.

Ang Katapusan sang Pagkinaugalingon

Samtang ang dakung itom nga mga sakayan ni Perry nagalakbay pasulod sa Edo Bay, nagpaguwa ini sing aso, nagkibot sa lokal nga mga mangingisda, naghunahuna nga nagalakat ini nga mga bolkan. Ang mga banhawahon sang Edo (karon Tokyo) nagsalasala, kag madamo ang nagpalagyo sa siudad dala ang ila mga muwebles. Daku gid kaayo ang ila pagpalagyo sa bagay nga ang gobierno nagpapanaug sing opisyal nga abiso sa pagpakalma sa katawhan.

Indi lamang ang mga barko nga ginpangunahan ni Komodor Perry kundi ang mga dulot man nga dala niya nagkibot sa nagkinaugalingon nga katawhan. Natingala sila sa isa ka demonstrasyon sang mga mensahe nga ginapadala sa lainlain nga tinukod. Ang Narrative of the Expedition of an American Squadron to the China Seas and Japan, gintipon sa idalom sang pagdumala ni Perry, nagasugid tuhoy sa Hapones nga mga opisyales nga indi makapugong sa paglumpat sa Lilliputian nga lokomotora nga “halos indi makadala sang seis anyos nga bata.” Bisan ang “talahuron nga mandarin” naglukso sa atop sini “nga ang halog nga kunop ginapalid sang hangin.”

Ang ganhaan sang Japan ginbuksan sing bug-os sang ulihi paagi sa ikaduha nga pagduaw ni Perry sang masunod nga tuig. Nadala sa pag-ipit, ginbuksan sang gobierno ang pungsod. Ang panatiko nga mga ekslusionista nga maluyag sa pagpreserbar sa pagkinaugalingon sang Japan naghimo sing terorismo, nagpatay sa puno nga ministro sang gobierno, kag nagsalakay sa mga dumuluong. Ang iban sang eksklusionista nga mga pangulo nagpabarak sa dumuluong nga mga sakayan. Apang, ang ila mga pagsalakay nag-ugdaw sang ulihi, kag ang emperador nagbulos sa pangulohan gikan sa Tokugawa Sho­gunate.

Sang ginbuksan ni Perry ang ganhaan sa Japan, ang Nakatundan nga mga pungsod nakahimo na sing Pag-uswag sa Industriya. Bangod sang pagkinaugalingon sang Japan, nabilin sia. Kontrolado sang industriyalisado nga mga pungsod ang gahom sang alisngaw. Sang katuigan 1830, ang mga motor kag mga makina nga ginapaandar sang alisngaw amo ang ginagamit sa kabilugan. Ang pagsulundan sang Japan sa pagkinaugalingon naghimo sa iya nga maulihi katama sa industriyalisasyon. Nabatyagan ini sing daku sang unang Hapones nga delegasyon sa Europa. Sa isa ka eksibisyon nga ginhiwat sa London sang 1862, ang Hapones nga mga eksibit human sa papel kag kahoy subong sang “mahimo ipuni sa antigo nga balaligyaan,” suno sa isa ka nahuy-an nga delegado.

Nabatyagan sang Hapones nga mga delegado sa Europa kag Estados Unidos ang desperado nga kinahanglanon nga pauswagon ang industriya sang ila pungsod kag malangkagon nga sugdan ang modernong mga tukib kag mga ideya. Kan-uman kag apat ka tuig pagkatapos sang una nga pagduaw ni Perry, ang katapusan nga buhi nga katapo sang iya tripulante nagduaw sa Japan kag nagsiling: “Ang pag-uswag sang Japan sa sulod lamang sang kapin sa kan-uman ka tuig naghayanghag sa akon.”

Busa, ang pagsulundan sang Japan sa pagkinaugalingon naglatid sing daku sang iya posibilidad para sa pagtubo. Ang pagbukas sang iya mga gawang sa bag-ong mga ideya napamatud-an nga mapuslanon sa pungsod sa madamong paagi. Apang, sa karon, ginatudlo sang iban sa Japan ang “pagsira sa hunahuna” sa tunga sang mga indibiduwal kag ginpresentar ini subong isa ka problema nga lubaron. Sa pagkamatuod, ang paglandas sa huyog nga sikwayon ang bag-ong mga ideya isa ka hangkat indi lamang para sa modernong Hapones kundi para sa tanan nga tawo. Kamusta ka kag ang butang nahanungod sa “pagsira sa hunahuna”? Makabenepisyo ka bala gikan sa pagbukas sang imo hunahuna sa bag-ong mga ideya, subong sang ginhimo sang Japan sang mga katuigan 1850?