Pag-atubang sa Krimen sa Isa ka Magamo nga Kalibutan

NAHADLOK ka bala magguwa kon ­gab-i? Nagakinahanglan ka bala sing duha ukon tatlo ka kandado sa imo mga puwertahan kag mga bintana? Nakawatan ka na bala sing awto ukon bisikleta? Nakawatan ka na bala sing radyo sa imo awto? Ginabatyag mo bala nga makatalagam sa inyo palibot?

Kon huo ang isabat mo sa bisan diin sining mga pamangkot, nian nagatinguha ka nga atubangon ang krimen sa isa ka magamo nga kalibutan. Ano ang mahimo mo sa sini? Makabulig bala sa imo ang Biblia sa pag-atubang sini?

Ang Mentalidad sang Kriminal kag ang Hustisya

Sa kalibutan sang krimen, may tatlo ka sadsaran nga elemento: ang mga kriminal, ang polisiya, kag ang mga biktima. Ano ang kinahanglanon agod maatubang mo, nga isa ka posible nga biktima, ang krimen? Maimpluwensiahan mo bala ang bisan diin sining tatlo ka elemento? Halimbawa, mapabag-o mo bala ang mga kriminal?

Ti, madamo nga kriminal ang naghimo sang krimen nga ila karera. Ginpili nila ini subong mahapos nga dalanon sang pagkabuhi. ‘Ngaa abi magtrabaho ka pa kon mabuhi ka na sa ginaganar sang iban?’ daw amo ang ila pilosopiya. Nahibaluan sang mga manughold-up nga ihatag sang kinaandan nga biktima ang iya kuwarta nga wala sing pagbato. Kag bangod sang daku nga posibilidad nga madakpan sila kag mabilanggo, para sa ila ang krimen may bayad.

Dugang pa, ang mga paagi sa korte masibod kag nagahinguyang sing tion. Sa madamo nga pungsod, diutay lamang ang mga korte, mga hukom, kag mga bilangguan. Indi maarapal sang korte ang kadamuon sang krimen. Tuman kahinay sang ruyda sang hustisya amo kon ngaa ang kahimtangan kaangay sa ginlaragway sang Biblia sang nagligad nga kapin sa tatlo ka libo ka tuig: “Bangod nga ang paghukom batok sa malaut nga buhat wala ginahikot sing madali, busa ang tagipusuon sang mga anak sang mga tawo natuhoy sing bug-os sa ila sa paghimo sing malaut.” Subong ginapakita sining prinsipio sang Biblia diutay lamang ang paglaum sang solusyon nga buhinan ang kadamuon sang mga kriminal ukon pabag-uhon sila.​—⁠Manugwali 8:⁠11.

Ano naman ang masiling sa ikaduha nga elemento, ang polisiya? May paglaum bala nga makontrol sang polisiya ang kahimtangan? Sila gid magasabat: Bangod ang kasuguan masami nga nagapabor sa mga kinamatarong sang kriminal, bangod sang malaut nga mga abogado nga nagamaniobra sang kasuguan agod indi mabilanggo ang kriminal, bangod ang mga komunidad nagapaganot sa pag-abaga sang daku nga gastos sang dugang kag dalagku pa nga mga bilangguan, kag bangod kulang ang mga polis, diutay lamang nga pag-uswag ang mahimo nila batok sa pagdagsa sang krimen.

Ang nabilin nga ikatlo nga elemento, ang posible nga mga biktima: kita, ang publiko. May mahimo bala kita agod buligan ang aton kaugalingon nga maatubang sing maayo pa ining halos indi magamhan nga kahimtangan?

Praktikal nga Kaalam kag Sentido Kumon

Ang tulun-an nga Hulubaton sang Biblia nagasiling: “Amligi ang praktikal nga kaalam kag ang ikasarang sa paghunahuna, kag mangin kabuhi sila sa imo kalag kag bugay sa imo tutunlan. Nian magalakat ka sing malig-on sa imo dalanon, kag ang imo tiil indi makasandad.” Ini nga laygay naaplikar sa mga kahimtangan nga posible nga magahimo sa isa nga biktima sang krimen. Gani, ano ang pila ka paagi nga sa diin ang praktikal nga kaalam makabulig sa aton sa sining latagon?​—⁠Hulubaton 3:21-23.

Ang mga kriminal daw kaangay sang manunukob nga mga sapat nga talunon. Ginapangita nila ang pinakamahapos nga tulukbon. Indi nila luyag ipasimpalad ang pagpakig-away kag ang posibilidad nga madakpan sila kon pareho man lang ang ila makuha gikan sa isa ka mahapos nga biktima. Gani ginahingabot nila ang mga tigulang, may balatian, ang mga nagatangatanga, kag ang mga wala sing hinalung-ong sa makatalagam nga kahimtangan. Ginapili sang kawatan ang tion kag duog nga bagay gid sa ila sa pag-atake. Diri sini ang posible nga mga biktima makagamit sing praktikal nga kaalam.

Subong sang paglaragway sang Biblia sa ila, ang mga nagahigugma sang malaut masami nga nagapanghikot sa idalom sang tabon sang kadudulman. (Roma 13:​12; Efeso 5:​11, 12) Matuod karon nga ang madamo sang krimen batok sa mga tawo kag propiedad ginahimo kon gab-i. (Ipaanggid ang Job 24:​14; 1 Tesalonica 5:⁠2.) Busa, kon posible, ginalikawan sang maalamon nga tawo ang pagguwa sa makatalagam nga mga duog kon gab-i. Sa puno sing krimen nga siudad sang Nueva York, ginapakita sang matag-adlaw nga rekord sang polisiya nga madamo nga tawo ang ginakawatan pagtunod sang adlaw kag labi na pagligad sang alas dies sang gab-i, sa masami samtang nagapauli sila sa ila apartment. Ang mga kriminal yara sa wala sing tawo nga mga kalye nga nagapangita sing mga biktima. Gani, kon may mapilian ka sa paghulat sing bus ukon taxi ukon maglakat sa makatalagam nga duog, mangin mapailubon kag maghulat. Kay kon indi, mahimo mangin masakit ang imo maeksperiensiahan.

Ang isa ka Cristiano ginsakit kag ginkawatan sang sa baylo nga maghulat sang bus sang mga alas dies sang gab-i, ginlakat niya ang malapit nga distansia nga madulomdulom. May iban nga mga tawo sa kalye, apang ang tatlo ka kriminal naghimo sing siod para sa wala sing hinalung-ong. Ang isa nagsinyas sa duha pa sang ang posible nga biktima nagapadulong sa kalye. Sa wala sing tingog-tingog, gin-atake nila ang biktima kag ginkawatan sia. Tuman kadasig sadto nga bisan ang kaiping wala sing tion sa pagtabang. Ang biktima nagbaton sang ulihi: “Sa masunod nga tion hulaton ko na ang bus.”

Ang Malalangon nga Dayaan, isa ka pamatan-on nga kawtian sa nobela ni Dicken nga Oliver Twist, amo ang larawan sang delingkwente sa kalye karon. Indi kaangay sang Malalangon nga Dayaan, ang mga kawatan kag mga manug-atake karon, walay sapayan sang edad, posible gid nga nagadala sing pusil ukon kutsilyo, kag gamiton nila ini. Ang nagatalangtalang nga mga turista, mga bisita, kag ang nagapaningadtingad sa isa ka masako nga siudad amo ang mahapos nga mga puntariya sang malaut nga mga kriminal. Kawaton nila ang bisan ano nga makuha nila nga madasig pa sa pisok sang mata! Ano ang magapadasig sa pulso sang isa ka kawatan? Amo ang bulawan nga kulintas ukon iban pa malahalon nga hiyas nga makita sing dayag. Ukon amo ang kamera nga nagakabit sa liog sang isa ka turista. Daw subong ini sang pagsuksok sing karatula nga nagasiling, “Kari ka kag kuhaa ako!” Sa amo, kinahanglanon ang maayo nga desisyon. Tagua ang bisan anong hiyas, kag dalha ang kamera sa indi tanto ka bal-anon nga paagi, ayhan ginatago sa shopping bag. Isa ini ka praktikal nga kaalam.

Ang pagkalisto isa pa ka paagi sa pag-atubang sa krimen. Ang Biblia nagasiling: “Ang mga mata sang maalam yara sa iya ulo; apang ang buangbuang nagalakat sa kadudulman.” (Manugwali 2:14) Ang pag-aplikar sini nga paandam magatuytoy sa isa sa pagbantay sa mga tawo nga nagadayandayan sing suspetsuso nga wala sing tuyo. Bantayi ang mga kawatan nga mahimo magkadto sa likod mo kag agawon ang imo bag samtang nagalakat ka sa bangketa. Sanglit ang iban nagasakay sa bisikleta kag nagapang-agaw sang butang sang iban nga tawo samtang madasig sila nga nagalabay, indi gid maglakat malapit sa bibi sang bangketa, labi na kon nagadala ka sing bisan ano nga sahi sang brief­case ukon handbag. Likawi ang mga salakyan sa subway nga halos wala sing pasahero. Masami nga luwas ka upod sa madamo nga tawo kag sa diin masanag. Indi luyag sang mga kawatan nga makita sila kag makilala.

Ang pagpangawat sa balay isa pa ka kinaandan nga krimen nga masami malikawan kon ang mga tawo kapin ka mahunahunaon sa krimen. Husto ang paanggid nga gingamit sang Biblia: “Nagasulod sila paagi sa mga bintana kaangay sang makawat.” (Joel 2:9) Ang praktikal nga kaalam nagadikta nga indi pagbiyaan ang mga pwertahan ukon mga bintana nga wala sing kandado. Pirme matuod nga ang paghalong mas maayo sa pagbulong. Ang ekstra nga gasto agod proteksionan ang inyo balay isa gid ka kasiguruhan batok sa pangawat kag halit sa lawas.

Ano Kon Gin-atake Ka?

Huo, ano kon, walay sapayan sang tanan nga paghalong, ginbanggaan ka? Indi magsalasala ukon magpadasudaso sa paghulag. Dumduma nga ang makawat mahimo nga ginanerbios man kag masaypan ang imo hulag. Tinguhai nga hambalon kag mangatarungan sa tawo kon ginatugutan niya ini. (Huo, mahimo nga babayi ang magaatake sa imo.) Kon kaisa ang mga manug-atake nauluuluhan sang mahibal-an nila nga ang ila ginaatake isa ka sinsero kag matuod nga Cristiano. Walay sapayan sang ila reaksion, indi magbato kon ang lamang nga ginapangayo nila amo ang imo kuwarta ukon pagkabutang. Ihatag ang bisan ano nga ginapangayo nila. Ang Biblia nagatudlo nga ang kabuhi sang isa ka tawo mas bilidhon sa bisan anong butang nga ginapanag-iyahan niya.​—⁠Ipaanggid ang Marcos 8:36.

Wala nagapahilmon nga ginapangilala mo sia, talupangda ang bisan anong nagapakilala nga mga tanda sang manug-atake, sa panapot ukon sa pisikal nga panagway. Ano ang tono sang iya panghambal? Ini tanan nga detalye mahimo nga makabulig kon ireport mo ang krimen sa polisiya, kay ang kalabanan sang mga kriminal palareho sa ila indibiduwal nga modus operandi kag sa amo madali nga makilal-an.

Ano ang masiling sa pagdala sing hinganiban sa pagdepensa sa kaugalingon? Sa pagkamatuod indi maalamon nga magdala ang Cristiano sing hinganiban. Kon ginahunahuna sang kriminal nga magakuot ka sing hinganiban, indi sia magpalantang sa paghalit ukon sa pagpatay sa imo. Dugang pa, paano mo masunod ang prinsipio sang Biblia nga “mangin mahidaiton sa tanan nga tawo” kon may armas ka para sa masingki nga pagbato?​—⁠Roma 12:⁠18.

Bisan ano man nga paghalong ang himuon mo, wala sing garantiya nga indi ka mabiktima sa pila ka adlaw. Sa mga siudad nga madamo sing krimen, mahimo nga yara ka lang sa sayop nga duog sa sayop nga tion. Indi pa madugay sa Nueva York, naghalin ang isa ka abogado sa iya opisina agod magbakal sing isa ka tasa sang kape. Sang magsulod sia sa balaligyaan, may pila ka pamatan-on nga naglabay kag ginpaarakan ang balaligyaan. Ang abogado napatay sang bala sa ulo. Bangod sang “tion kag indi makita nga hitabo,” nadula niya ang iya kabuhi. Daw ano nga trahedya! May yara bala paglaum nga malubad sing dayon ang karon nga pagdagsa sang krimen nga nagalambas sa kalibutan?​—⁠Manugwali 9:⁠11.

Kon San-o Madula ang Krimen

Halos duha ka libo ka tuig ang nagligad, gintagna ni Jesus nga magaabot ang kaliwatan nga makakita sing kapin ka makahaladlok nga mga hitabo sang sa nauna nga kaliwatan. Bangod sang telebisyon kag madali nga komunikasyon, minilyon, indi, linibo ka milyon, ang makasaksi paagi sa ila lokal nga alagyan sang balita sang mga kapintas samtang aktuwal nga ginahimo ini. Ang kalibutan nangin isa ka minuro, kag ang balita sa bug-os nga kalibutan nahimo sa gilayon nga lokal nga balita. Subong resulta, ang matuod nga nagakatabo nagasulod sa puluy-an kada adlaw, kag subong gintagna ni Jesus, madamo nga tawo ang “nagakapunaw sa kahadlok kag sa kalangkag sa magaabot sa napuy-an nga duta.”​—⁠Lucas 21:⁠26.

Napanan-aw na ni Jesus ang mga natabo kutob sang 1914, mga hitabo nga magauna sa “katapusan sang sistema sang mga butang.” (Mateo 24:3-14) Apang nagsiling man sia: “Kon makita ninyo nga nagakahanabo ining mga butang, makilala ninyo nga malapit na ang ginharian sang Dios.” (Lucas 21:31) Nagakahulugan ina nga ang matarong nga paggahom sang Dios hinali nga magaapektar sang duta sa indi madugay.​—⁠Mateo 6:​9, 10; Bugna 21:​1-4.

Sa idalom sina nga paggahom, ang mga mahagop lamang, ang mahidaiton, kag ang mga matinumanon sa Dios ang magapuyo sa Paraiso nga mga kahimtangan sang duta. Ano ang matabo sa mga kriminal kag mga malaut? “Kaangay sang hilamon, galabon sila sing madali, kag malaya subong sang gamhon nga hilaw. Kay utdon ang mga manughikot sing malaut, apang ang mga nagalaum kay Jehova magapanag-iya sang duta.” Sa idalom sinang matarong nga langitnon nga gobierno, wala na sing kagamo ukon krimen.​—⁠Salmo 37:​2, 9.

Kon luyag mo makahibalo sing dugang pa nahanungod sining napasad-sa-Biblia nga paglaum sa isa ka mahidaiton kag dayon nga bug-os kalibutan nga gobierno, pakigkitai ang mga Saksi sa inyo duog ukon sa ila lokal nga Kingdom Hall. Malipay sila sa pagbulig sa imo nga mahangpan ang Biblia, sa wala sing bayad.

[Kapsion sa pahina 6]

“Utdon ang mga manughikot sing malaut, apang ang mga nagalaum kay Jehova magapanag-iya sang duta”

[Mga Laragway sa pahina 7]

Ang kawtian ni Charles Dickens, ang Malalangon nga Dayaan, isa ka bag-uhanon nga ginapaanggid sa mga kawatan karon

[Ginkuhaan]

Graphic Works of GEORGE CRUIKSHANK, by Richard A. Vogler, Dover Publications, Inc.