“Indi Pagpaakiga ang Inyo mga Anak”
“MGA amay, indi ninyo pagpaakiga ang inyo mga anak.” Amo ang siling ni apostol Pablo. (Efeso 6:4) Sa mga kadutaan sa Nakatundan, sa diin ang mga ginikanan napaidalom sa kahuol kag pa-ipit sang industrialisado nga katilingban, indi masami mahapos para sa ila ang makig-angot sing malolo sa ila kabataan. Kag ang pagpadaku sa kabataan isa man ka hangkat sa nagauswag nga kadutaan. Matuod, mahimo nga ang lakat sang pagpangabuhi mas mahinay kay sa didto sa Nakatundan. Apang mahimo nga ang mga karaan na nga mga kustombre kag tradisyon magaimpluwensia sa mga ginikanan nga makig-angot sa ila mga kabataan sa paagi nga mahimo gid magapasubo kag magapaakig sa ila.
Ang mga kabataan sa pila ka mauswagon nga kadutaan yara sa manubo nga pagkilala kag pagrespito. May mga kultura nga ang mga kabataan ginasugo upod ang pagpahog kag awtoritatibo nga tingog, ginasinggitan kag ginainsulto. Malaka mabatian nga ang mga may edad nagahambal sing malulo nga tinaga sa mga kabataan, kag mas malaka mo mabatian ang mga matinahuron nga pulong subong sang “palihog” kag “salamat.” Ang mga amay nagabatyag nga dapat nila ipakita ang ila awtoridad paagi sa paggamit sang ila kamot; sing matigdas nga mga tinaga nga ginaupdan sang bakol.
Sa pila ka mga kultura sa Aprika, ginatamod nga indi nagakaigo para sa bata ang mag-una tamyaw sa mga may-edad. Kinaandan nga makita ang mga kabataan, nga samtang nagalukdo sing mabug-at nga mga bagay, mapailubon nga nagahulat nga tugutan sa pagtamyaw sa mga may edad. Ang mga may edad nagapadayon sa ila wala sing pulos nga pagsugilanunay, nga wala nagasapak sa nagahulat nga kabataan tubtob magdesisyon sila nga tugutan sila sa pagtamyaw sa ila. Ang kabataan ginatugutan sa pag-agi sa tapos lamang sining pagtamyaw.
Ang kaimulon isa pa ka kabangdanan batok sa kaayuhan sang kabataan. Bangod ang kabataan ginahingalitan subong mga trabahador, ang ila panglawas nahalitan kag indi sila makaeskwela. Mahimo nga ang mga kabataan dimakatarunganon nga ginapabug-atan sing trabaho bisan sa puluy-an. Kag kon ginapadala sang mga pamilya sa nabukid nga mga duog ang ila kabataan sa ila mga paryente sa siudad agud mag-atipan sa ila samtang naga-eskwela, sa masami ginakabig sila subong mga ulipon. Sa pagkamatuod, ining tanan di-matarong nga mga pagtrato nagapaakig sa mga kabataan!
Ano ang Kahulugan sang ‘Pagpaakig sa Ila’
Ginatugutan sang iban nga mga ginikanan nga maimpluwensiahan ang ila kaugalingon sang popular nga paagi sa pagpadaku sa kabataan nga wala nagahunahuna sang mangin rersulta. Apang, may maayo nga rason ang Pulong sang Dios sa pagsugo sa mga ginikanan nga indi pagpaakigon ang ila mga kabataan. Ang orihinal Griego nga tinaga nga nagasiling “indi pagpaakiga” literal nga nagakahulugan “indi pagpukawon sa kasingkal.” (Kingdom Interlinear) Sa Roma 10:19, ang amo man nga tinaga ginabadbad subong “pagpukaw sa masingki nga kaakig.”
Sa amo ang Today’s English Version nagasiling: “Indi pagtratara ang inyo kabataan sa paagi nga maakig sila.” Ang The Jerusalem Bible sing kaanggid nagasiling: Indi pagtiklura ang inyo kabataan sa pagsunggod. Sa amo ang Biblia wala nagahambal tuhoy sa diutay nga pagpaakig sang mga ginikanan sa ila mga kabataan bangod sang pagkadihimpit, ukon nagapakamalaut sang napadapat sing husto nga disiplina. Suno sa Lange’s Commentary on the Holy Scriptures, ining bersikulo sa Biblia nagahambal “tuhoy sa padasudaso, masingki, mainiton nga pagtrato sa mga kabataan, amo kon ngaa . . . sila nagapalagyo kag nahaylo sa pagpamatok, pagbato kag paghinakit.”
Subong sang ginsiling sang manunudlo nga si J. S. Farrant: “Ang matuod amo nga ang mga kabataan mga tawo man. Wala sila nagapahimunong lang subong sang mga tanom sa ila palibot. May reaksion sila.” Kag sa masami ang reaksion sa indi matarong nga pagtratar nagaresulta sa espirituwal kag emosyonal nga kahapayan. Siling sang Manugwali 7:7: “Ang pagpigos nagapabuang sa maalam.”
Pagpadaku sang mga Kabataan sa Disiplina sang Dios
Ang ginikanan nga maluyag nga ang ila mga kabataan magpadayon nga nagalakat sa kamatuoran indi dapat magtugot nga ang talaksan sang ila pungsod ukon ang tradisyon amo ang basihan ko paano nila padakuon ang ila kabataan. (Ipaanggid 3 Juan 4.) Pagkatapos nga ginpaandaman ang mga ginikanan tuhoy sa pagpaakig sa ila kabataan, si Pablo nagdugang: “Sagura sila sa pagdisiplina kag sa pagtudlo ni Jehova.” (Efeso 6:4) Sa amo ang talaksan ni Jehova nagalabaw sa lokal nga kinabatasan kag mga pagtamod.
Samtang mahimo nga kinaandan sa iban nga kadutaan nga kabigon ang kabataan nga manubo kag ulipon nga trabahador, ang Biblia nagasiling sa Salmo 127:3: “Yari karon! Ang mga anak panublion gikan kay Jehova; kag ang bunga sang tiyan amo ang iya balos.” Makapabilin ayhan nga may maayo nga relasyon ang mga ginikanan sa Dios kon ginaabusuhan niya ang iya panublion? Indi gid. Wala man sing lugar ang pagtamod nga ang kabataan nagaluntad lamang agod ihatag ang mga kinahanglanon sang mga ginikanan. Sa 2 Corinto 12:14, ang Biblia nagpahanumdom sa aton: “Kay ang mga anak indi dapat magtipon para sa ila mga ginikanan, kundi ang mga ginikanan sa ila kabataan.”
Indi buot silingon nga ang mga kabataan hilway sa pagpakigbahin sa mga hilikuton kag mga katungdanan sa sulod sang panimalay. Apang indi bala nga ang kaayuhan sang kabataan ang hatagan sang una nga konsiderasyon? Halimbawa, sang ang isa ka Cristiano nga bata sa Aprika nga si Yaa, ginpamangkot kon ano ang luyag niya nga himuon para sa iya sang iya mga ginikanan, sia nagsiling: “Luyag ko kuntani nga mabuhinan ang akon mga hilikuton sa balay kon tion sang akon pagguwa sa latagon.” Gani kon masapwan nga nabudlayan ang bata sa iya pag-eskwela kag sa pagtambong sa mga miting bangod sang madamo nga hilkuton sa sulod sang balay, indi bala maayo nga maghimo sing diutay nga mga pagpasibu?
Matuod, mabudlay pakigbagayan ang kabataan. Paano sila mapakig-angutan sang mga ginikanan sa paagi nga indi makahalit kag makapaakig sa ila? Ang Hulubaton 19:11 nagasiling: “Ang pagbinagbinag sang tawo nagapakuli sa iya sa pagpangakig.” Huo, sa una mahimo hangpon nga ang imo bata isa man ka indibiduwal. Ang tagsa ka bata pinasahi, upod ang iya mga interes, mga ikasarang, kag mga kinahanglanon. Ano ang mga ini? Naghinguyang ka bala sing tion sa pagkilala sa imo bata kag pagtuon sa pagsabat sini nga mga pamangkot? Ang pagtrabaho kag pagsimba sing tingob, ang paglingawlingaw sang pamilya—ining mga butang magahatag sa mga ginikanan sing kahigayunan nga mangin malapit sa ila kabataan.
Sa 2 Timoteo 2:22, si Pablo naghimo sing dugang nga obserbasyon sang ginhambalan niya si Timoteo nga: “Palagyo ka sa mga kailigbon nga sa pamatan-on.” Huo, nahangpan ni Pablo nga ang pagkapamatan-on isa ka mabudlay nga tion. Nagakatabo ang hinali nga pisikal kag emosyonal nga mga pagbag-o. Nagatubo ang interes sa tuhay nga sekso. Sa sining mga tion ang mga pamatan-on nagakinahanglan sing isa ka hamtong kag mahigugmaon nga pagtuytoy agud nga makalikaw sa serioso nga kapahamakan. Apang indi sila dapat tamdon nga daw sa imoral. Ang naugot nga bata nga babayi sang isa ka Cristiano nga amay nagreklamo: “Kon wala ako makahimo sing pagpakighilawas, apang ginasumbong ako sang akon amay nga nakahimo sini, maayo pa nga himuon ko ini.” Sa baylo nga magsuspetsa sing indi maayo nga motibo, magpakita sing pagsalig sa imo bata. (Ipaanggid 2 Tesalonica 3:4.) Sa baylo nga mangin mamulayon, mangin mahinuklugon kag mahinangpanon sa isa ka mahigugmaon nga paagi, kag wala nagabag-obag-o.
Madamo nga problema ang malikawan, kon, ipaathag nga daan sang mga ginikanan ang mga problema sa moral nga ginaatubang sang bata. Dumduma nga ginaobligar sang Dios ang mga ginikanan nga hanason kag tudluan ang ila mga anak sa Pulong sang Dios. (Deuteronomio 6:6, 7) Mahimo nga magkinahanglan ina sing daku nga oras kag panikasog. Makapasubo, nga ang iban nga mga ginikanan napaslawan sa pagtuman sang ila obligasyon sa pagtudlo bangod kulang sila sang pailob. Ang indi pagkahibalo magbasa kag magsulat isa ka daku nga problema sa madamo nga kadutaan, nagaupang sa iban nga mga ginikanan.
Sa pila ka mga kaso ang isa ka hamtong nga Cristiano mahimo makabulig. Mahimo nga isa lamang ini ka paghatag sing panugda sa mga wala pa sing eksperiensia nga mga ginikanan. (Hulubaton 27:17) Ukon magalakip ini sa pagbulig sa pagdumala sa pagtuon sang pamilya. Apang wala ini nagakuha sa responsabilidad sang ginikanan sa pagtudlo sa iya kabataan sang Pulong sang Dios. (1 Timoteo 5:8) Mahimo sia manikasog sa pag-upod sa iya kabataan sa latagon kag sa paghinun-anon tuhoy sa espirituwal nga mga butang samtang nagakaon ukon sa pila ka nagakaigo nga mga tion.
Ang isa ka pamatan-on nga nagapadulong sa pagkahamtong mahimo kinaandan nga magahandum sang kahilwayan. Sa masami ginasaypan ini subong indi-pagpasakop ukon indi pagtahod. Daw ano ka makapaugot kon bangod sini tratahon sia sang iya mga ginikanan subong sang bata kag indi paghatagan sing dugang nga kahilwayan! Makapaakig man kon sila ang magdesisyon sa tagsa ka bahin sang iya kabuhi—sa edukasyon, karera, pagpangasawa—nga wala na ginahambalan upod sa iya ang mga butang sa mahinay kag matinahuron nga paagi. (Hulubaton 15:22) Ginlaygayan ni apostol Pablo ang mga masigka-Cristiano nga mangin hamtong sa paghangop.” (1 Corinto 14:20) Indi bala nga handum sang mga ginikanan nga magtubo sa emosyonal kag espirituwal ang ila mga kabataan? Apang, ang “ikasarang sang paghangop” sang mga pamatan-on mahanas lamang paagi sa “paggamit sini.” (Hebreo 5:14) Agod magamit ini dapat sia hatagan sing diutay nga kahilwayan sa pagpili.
Ang pagpadaku sa kabataan sa sining mabudlay nga mga adlaw indi mahapos. Apang ang mga ginikanan nga nagatuman sang Pulong sang Dios wala nagapaakig ukon nagapaugot sa ila mga kabataan ‘agod indi sila mahanusbo.’ (Colosas 3:21) Sa baylo ginapanikasugan nila nga pakig-angutan sila nga may kainit, paghangop, kag dignidad. Sa amo ang ila mga kabataan ginatuytuyan, wala ginapilit; ginatatap, wala ginapasapayanan; napahulag sa paghigugma, wala ginatiklod sa kaakig kag kapaslawan.
[Laragway sa pahina 31]
Ang paghampang sang “oware,” isa ka lokal nga indoor game sa Ghana, nakahatag sa mga ginikanan sing kahigayunan nga makapakig-upod sa ila mga kabataan