Pag-atipan sa mga Tigulang—Mga Hangkat kag mga Padya
SI Shinetsu, nga isa ka Cristianong ministro, nagakalipay gid sing daku sa iya asaynment. Tatlo sila sa pamilya nga nagalakip sa iloy sang iya asawa. Malipayon sila nga nagapangabudlay upod sa isa ka diutay nga kongregasyon sang mga Saksi ni Jehova, nagatudlo sa katawhan sang Biblia, tubtob nga sang isa ka adlaw ginpangabay sia nga binagbinagon ang paglakbay kaupod ang iya asawa sa pagduaw sa iban nga mga kongregasyon. Nagakinahanglan ini sing pagsulusaylo kada semana. Nalipay sia sa sini, apang sin-o ang magaatipan kay Nanay?
Madamong pamilya ang magaatubang sa ulihi sing kaanggid nga hangkat—kon paano maatipan sing labing maayo ang tigulang nga mga ginikanan. Sa masami wala gid ginahunahuna sing daku ini nga butang samtang ang mga ginikanan maayo pa sing panglawas kag nagatrabaho. Apang, ang magagmay nga mga butang mahimo magapakita nga nagatigulang na sila, subong sang pagpalangurog sang mga kamut samtang ginatanugan nila ang dagum ukon pagkamalipaton samtang ginatinguhaan nila nga dumdumon kon san-o nila katapusan nga nakita ang isa ka butang nga nalipatan. Apang, sa masami, ang hinali nga aksidente ukon balatian amo ang nagapahibalo sa isa sang ila mga kinahanglanon. May pila ka butang nga dapat himuon.
Sa iban nga mga pungsod ang mga ginikanan nga maayuayo ang panglawas nagapakamaayo nga magkabuhi sing silahanon lamang sa ila katigulangon sangsa magpuyo upod sa ila kabataan. Sa iban pa nga mga pungsod, kaangay sang madamong pungsod sa Sidlangan kag Aprika, kinaandan para sa mga tigulang nga magpuyo upod sa ila kabataan, labi na sa kamagulangan nga anak nga lalaki. Matuod ini labi na kon ang isa sa mga ginikanan nagaparumatay na lamang sa katre bangod sang balatian. Sa Japan, halimbawa, sa mga 65 anyos ukon kapin pa ang edad kag nagabalatian sa pila ka kasangkaron, mga 240,000 ang ginaatipan sa balay sang ila mga pamilya.
Moral kag Makasulatanhon nga mga Obligasyon
Bisan pa nagakabuhi kita sa kaliwatan diin madamo ang nangin “mahigugmaon sang ila kaugalingon,” kulang sing “kinaugali nga pagpalangga,” maathag nga may moral kag Makasulatanhon nga mga obligasyon kita sa mga tigulang. (2 Timoteo 3:1-5) Si Tomiko, nga nagaatipan sang iya tigulang nga iloy, nga may Parkinson’s disease, nagpabutyag sang moral nga obligasyon nga ginbatyag niya sang nagsiling sia tuhoy sa iya iloy: “Gin-atipan niya ako sa 20 ka tuig. Karon buot ko man ini himuon sa iya.” Ang maalam nga si Hari Solomon nagpaandam: “Pamatii ang imo amay nga nagpakatawo sa imo, kag dili paghikayi ang imo iloy kon tigulang na sia.”—Hulubaton 23:22.
Bisan ang relihioso nga pag-ihig-ihig ukon daku nga kaugot sang ditumuluo nga ginikanan wala nagadula sinang Makasulatanhon nga sugo. Ang Cristiano nga si apostol Pablo ginbugna sa pagsulat: “Kon ang bisan sin-o wala nagasakdag sang iya mga himata, labi na gid sang iya kaugalingon nga panimalay, napanghiwala niya ang pagtuo kag malain pa sa dimatinuuhon.” (1 Timoteo 5:8) Si Jesus nagpahamtang sing huwaran para sa aton sang, subong isa sang iya katapusan nga mga buhat antes mapatay, ginhimos niya ang pag-atipan sa iya iloy.—Juan 19:26, 27.
Pag-atubang sa mga Kabudlayan nga Nasumalang
Madamong pagbalhin ang kinahanglan nga himuon sang tanan kon ang mga pamilya mag-updanay liwat pagligad sang madamong tinuig nga pagpuyo sing pain. Ining mga pagbalhin nagakinahanglan sing daku nga gugma, pailob, kag paghangpanay. Kon ang kamagulangan nga anak nga lalaki, ukon ang isa pa ka anak nga lalaki ukon babayi, magasaylo sang iya pamilya sa puluy-an sang mga ginikanan, makita gid ang bag-o nga mga sirkunstansia. Bag-o ang obra, bag-o ang eskwelahan para sa kabataan, kag bag-o ang kasilingan nga dapat maanaran. Sa masami nagakahulugan ini sing dugang nga mga katungdanan para sa asawa.
Mabudlay man para sa mga ginikanan ang magpasibu. Ayhan naanad sila nga silahanon lamang, malinong, kag hilway; karon yara na ang magansal nga hulagan nga mga apo kag ang mga abyan nila. Ayhan naanad sila sa pagdesisyon sa ila kaugalingon kag ayhan indi luyag nga pahanumdumon. Nagapaabot sang tion nga ang pamilya sang ila mga anak magapuyo kaupod nila, madamong ginikanan ang nagpatindog sing lain nga balay sa tupad ukon nagpasugpon sang ila balay nga may nagaangot nga mga pasilyo, nga nagahatag sa tanan sing pila ka kahilwayan.
Kon ang balay magamay, mas daku nga pagbalhin ang mahimo nga kinahanglan agod hatagan sing lugar ang bag-ong mga nag-inabot. Naham-ot ang isa ka iloy samtang ginasaysay niya ang daku nga kaugot sang iya apat ka anak nga babayi sang ginpasulod sa ila hulut-tulugan ang dugang nga muwebles kag iban pa nga mga butang agod hatagan sing hulot ang ila 80-anyos nga lola. Apang, ang kalabanan sini nga problema malubad kon kilalahon sang tanan ang pagkinahanglan sing mga pagbalhin kag dumdumon ang laygay sang Biblia nga ang gugma “wala nagapangita sang iya kaugalingon lamang nga kaayuhan.”—1 Corinto 13:5.
Pagkadula sing Kahilwayan
Ang daku nga problema para sa isa ka Cristianong babayi mahimo magaluntad kon ang iya bana tuhay sing pagtuluuhan sa iya kag magapamat-od nga sayluhon ang pamilya upod sa iya mga ginikanan. Ang mga alatipanon sa pamilya mahimo nga daw nagapaimposible para sa iya nga balansehon ang iya Cristianong mga obligasyon sa iya iban pa nga mga katungdanan. Si Setsuko nagsiling: “Ang akon bana nagbatyag nga delikado bayaan sing isahanon ang iya daw ulianon na nga iloy, kag luyag niya nga yara ako pirme sa balay. Kon magtinguha ako sa pagkadto sa miting, nagapangakig sia kag nagareklamo. Sang primero, bangod sang akon Hapones nga ginhalinan, nagbatyag man ako nga sala ang bayaan sia sing isahanon. Apang, sang ulihi, narealisar ko nga sarang gali malubad ang mga problema.”
Si Hisako may amo man sina nga problema. “Sang magsaylo kami sa pamilya sang akon bana,” panugiron niya, “sa kahangawa nga basi kon ano ang hunahunaon sang iya mga himata, luyag niya nga bayluhan ko ang akon relihion kag untatan ang akon relihioso nga mga hilikuton. Ang malain pa, kon Domingo ang iya mga himata nga nagapuyo malapit lang sa amon nagakari sa pagduaw, nga nagapabudlay para sa akon sa pagkadto sa mga miting. Isa pa, luyag sang kabataan makighampang sa ila mga pakaisa sangsa magkadto sa mga miting. Nakita ko nga naapektuhan ang amon espirituwalidad. Dapat ako maghimo sing malig-on nga tindog kag ipaathag sa akon bana nga ang akon relihion indi isa ka butang nga islan kaangay sang panapton kundi importante ini sa akon. Sang ulihi, ang pamilya nagpasibu.”
Nalubad sang iban ang problema nga makatigayon sing dugang pa nga hilway nga tion paagi sa pagkuha sing part-time nga manug-atipan sa balay sing isa ukon duha ka adlaw sa isa ka semana. Ang iban nakasapo sing kahilwayan para sa personal nga pagparikparik kag Cristianong hilikuton paagi sa pagpabulig sa ila kabataan, sa kaingod nga mga himata, bisan sa mga abyan sa kongregasyon. Ang mga bana nakabulig man sa mga gab-i kag sa mga talipuspusan sang semana nga yara sila sa balay.—Manugwali 4:9.
Paghupot sa Ila nga Aktibo
Ang paghupot sa mga tigulang nga aktibo isa pa ka hangkat nga dapat atubangon. Ang iban nga mga tigulang nalipay magbulig sa pagluto kag sa iban pa nga hilikuton sa balay. Nagabatyag sila nga ginakinahanglan kon pabantayon sila sang kabataan kag naayawan sa pag-atipan sa isa ka diutay nga hardin sang mga utanon, pagdipara sa mga kabulakan, ukon pagpakigbahin sa pila ka kalingawan.
Apang, ang iban maluyag sa pagtulog sa halos bug-os nga adlaw kag nagapaabot nga atipanon. Apang ang paghupot sa ila nga aktibo kon mahimo pa importante gid sa ila kaayuhan, sa paglawig sang ila kabuhi, kag pagkaalisto sa isip. Nasapwan ni Hideko nga bisan pa ang iya iloy yara sa wheelchair, ang pagdala sa iya sa mga miting amo gid ang pangpapagsik nga ginakinahanglan sang iya iloy. Mainit sia nga gin-abiabi sang tanan kag ginlakip sa mga paghambalanay. Ang igtalupangod nga ginhatag sa iya nagdul-ong sang ulihi sa pagpasugot niya nga magtuon sa Biblia upod sa isa pa ka tigulang nga babayi. Isa ka mag-asawa, nga ang ginikanan may Alzheimer’s disease, ang nag-upod sa iya sa ila Cristianong mga miting. “Indi gid niya luyag nga may himuon,” siling nila, “apang malipayon sia sa mga miting. Mainit sia nga gin-abiabi, gani kinabubut-on sia nga nagakadto. Ginabatyag namon nga mapuslanon ini katama para sa iya.”
Si Shinetsu, nga ginsambit sa pamuno sang artikulo, naglubad sang iya problema paagi sa pagpangita sing isa ka apartment para sa iloy sang iya asawa sa sentro sang lugar diin nag-alagad sia subong isa ka nagalakbay nga ministro. Busa makadayon sila sang iya asawa upod sa iya sa ulot sang iya mga pagduaw sa lainlain nga mga kongregasyon kada semana. Ang iya asawa, si Kyoko, nagsiling: “Ang akon iloy nagabatyag nga importante sia nga bahin sang amon hilikuton kag nagabatyag nga ginakinahanglan. Nalipay sia kon mangabay ang akon bana nga magluto sia sing espesyal nga pagkaon.”
Pag-atubang sa Pagkaulianon
Samtang nagatigulang ang mga ginikanan, mahimo mahanabo ang lainlain nga kasangkaron sang pagkaulianon, gani kinahanglan nila ang labi kag labi nga igtalupangod. Nagakalipat sila sa mga adlaw, mga tion, mga panag-on, kag mga saad. Nagakalipat sila magpautod sang ila buhok kag magpalaba sang ila mga panapton. Nagakalipat pa gani sila kon paano mag-ilis bayo kag maligo. Madamo ang nagasalasala, samtang ang iban pa nabudlayan makatulog sa gab-i. May huyog sila nga magmalimalion kag nagapangakig kon ipatalupangod ini sa ila. Nagatalangtalang sila. Mahimo sila magainsister nga may ginkawat sa ila ukon nga may mga kawatan nga gusto mangawat sa balay. Ang isa ka pamilya nga may apat ka anak nga dalaga nagbatas sang dalayon nga walay pulos nga mga sumbong sang seksuwal nga kasal-anan. “Makaulugot ini,” siling nila, “apang natun-an na lamang namon nga batason ang mga sumbong kag tinguhaan nga islan ang ginahambalan. Ang pagbais kay Lola walay pulos.”—Hulubaton 17:27.
Ang Emosyonal nga mga Kinahanglanon Dapat Pun-an
Ang katigulangon nagadala sing mga pagtilaw sa mga tigulang. Yara ang masakit nga balatian, pagkawalay ikasarang sa paggihogiho, kag kalisang sa hunahuna nga batason. Madamo ang nagabatyag nga ang ila kabuhi wala sing direksion ukon katuyuan. Ayhan batyagon nila nga pabug-at sila kag nagapabutyag sing handum nga mapatay. Kinahanglan sila higugmaon, tahuron, kag ilakip. (Levitico 19:32) Si Hisako nagsiling: “Pirme namon ginapanikasugan nga ilakip si Mama sa amon paghambalanay kon yara sia, ginahambalan sia kon mahimo.” Isa pa ka pamilya ang nagpanikasog sa pagsakdag sang pagtahod sa kaugalingon sang ila lolo paagi sa pagpangabay sa iya sa pagdumala sang adlaw-adlaw nga paghinun-anon sang teksto sa Biblia.
Ang isa dapat pirme manikasog sa paghupot sing nagakaigo nga pagtamod sa mga tigulang. Ang nagaparumatay na lamang sa katre nga mga pasyente bangod sang balatian nagapangakig kon ginabatyag nila nga ginapakanubo sila ukon wala ginatahura. “Alisto si Nanay,” paathag ni Kimiko, nga nagapuyo upod sa iya may sablag nga ugangan nga babayi, “kag nakahibalo sia kon pasapayan lamang ang pag-atipan ko sa iya ukon ginapakanubo sia.” Dapat man bayluhan ni Hideko ang iya panimuot. “Primero naugot ako kon ako ang magaatipan sa akon ugangan nga babayi. Isa anay ako ka payunir [bug-os tion nga ministro sang mga Saksi ni Jehova], kag nahidlaw ako sa pagministeryo. Nian nakita ko nga kinahanglan ko bayluhan ang akon panghunahuna. Bisan pa nga ang pamalaybalay nga pagministeryo importante, importante man ini nga bahin sang pagtuman sa mga sugo sang Dios. (1 Timoteo 5:8) Narealisar ko nga kinahanglan ko palambuon ang daku pa nga gugma kag empatiya agod magmalipayon ako. Ginatublag ako sang akon konsiensia kon de-makina lamang ang paghimo ko sini bangod sang obligasyon. Sang maaksidente ako kag nagapasakit, nahunahuna ko ang akon ugangan nga babayi kag ang kasakit nga ginabatyag niya. Pagkatapos sadto mas mahapos na para sa akon ang magpakita sing dugang nga kainit kag empatiya.”
Ang mga Nagaatipan Nagakinahanglan Man sing Pag-atipan
Indi dapat pasapayanan ang kinahanglanon nga pasalamatan ang isa nga natungdan sa pag-atipan sa tigulang. (Ipaanggid ang Hulubaton 31:28.) Ang kalabanan nga mga kababayin-an padayon nga nagaatipan sang ila mga obligasyon nakabati man sila ukon wala sing mga ekspresyon sang pasalamat. Apang, kon binagbinagon naton kon ano ang nadalahig sa ila hilikuton, inang mga ekspresyon nagakaigo gid. May dugang sila nga pagpaninlo, paglaba, kag pagluto nga himuon. Binagbinaga, man, ang mga pagpakadto-pakari sa ospital ukon sa doktor, subong man ang pagpakaon ukon pagpaligo sa tigulang nga pasyente. Ang isa ka babayi, nga madugay na nga nag-atipan sang iya ugangan nga babayi, nagsiling: “Nahibaluan ko nga nabudlayan ang akon bana sa pagbungat sini sa mga tinaga, apang ginapakita niya sa akon sa iban nga mga paagi nga ginaapresyar niya ang akon ginahimo.” Ang simple nga mga tinaga sang pasalamat magahimo sang tanan nga takus.—Hulubaton 25:11.
May mga Padya Man
Madamong pamilya nga tinuig na nga nag-atipan sang tigulang nga mga ginikanan ang nagasiling nga nagbulig ini sa ila sa pagpalambo sang Cristianong mga kinaiya: pagbatas, pagsakripisyo sa kaugalingon, dimakagod nga gugma, kakugi, pagpaubos, kag pagpalangga. Madamong pamilya ang nangin labi ka suod sa emosyon. Ang dugang nga paaman amo ang kahigayunan nga masugilanon sing labi ang mga ginikanan kag makilala sila sing maayo pa. Si Hisako nagsiling nahanungod sa iya ugangan nga babayi: “Makawiwili ang iya kabuhi. Madamo sia sing naagihan nga mga kabudlayan. Nakilala ko sia sing maayo pa kag natun-an nga apresyahon ang iya mga kinaiya nga wala ko anay matalupangdi.”
“May panahon sadto anay antes ako magtuon sang Biblia nga luyag ko magdiborsio kag magpalagyo sa sitwasyon,” paathag ni Kimiko, nga nag-atipan sa mga ginikanan kag sa nagamasakit nga lola sang iya bana. “Nian nabasa ko nga dapat naton ‘atipanon . . . ang mga balo sa ila kapipit-an.’ (Santiago 1:27) Nalipay ako nga ginhimo ko ang akon masarangan, kay sa karon wala sing isa sa pamilya ang may kinamatarong sa pagreklamo nahanungod sa akon pagtuluuhan. Matinlo ang akon konsiensia.” Ang isa pa nagsiling: “Nakita ko mismo sa akon mga mata ang terible nga mga epekto sang sala ni Adan kag naapresyar ko karon sing labi pa ang pagkinahanglan sing gawad.”
Abiabihon bala ninyo sa dili madugay sa inyo panimalay ang isa pa ka katapo sang inyo pamilya? Ukon magasaylo bala ayhan kamo sa inyo tigulang nga mga ginikanan? Nahangawa ka bala? Halangpunon ina. May mga pagbalhin nga himuon. Apang masapwan ninyo nga ginapadyaan kamo sing bugana sa paglandas sa hangkat sing madinalag-on.
[Piktyur sa pahina 24]
Ang tigulang kinahanglan magbatyag nga ginahigugma kag ginatahod