Ang Makawiwili nga mga Cronica ni Josephus

MADUGAY na ginbinagbinag sang mga estudyante sang maragtas ang makawiwili nga mga sinulatan ni Josephus. Natawo apat ka tuig lamang sa tapos napatay si Cristo, saksi sia sa makangilidlis nga katumanan sang tagna ni Jesus nahanungod sa unang-siglo nga Judiyong pungsod. Si Josephus isa ka kumandante sa militar, diplomatiko, Fariseo, kag iskolar.

Ang mga sinulatan ni Josephus puno sing makawiwili nga mga detalye. Ginapaathag sini ang kanon sang Biblia samtang ginahatag ang giya sa panulat sa topograpiya kag geograpiya sang Palestina. Indi katingalahan nga ginakabig sang madamo ang iya mga sinulatan subong hamili nga pangdugang sa ila librarya!

Ang Iya Pagkabata

Si Joseph ben Matthias, ukon Josephus, natawo sang 37 C.E., ang una nga tuig sang paghari sang Romanong emperador nga si Caligula. Ang amay ni Josephus natungod sa saserdotenhon nga panimalay. Ang iya iloy, siling niya, kaliwat sang Hasmoneanhon nga mataas nga saserdote nga si Jonatan.

Samtang tin-edyer pa, si Josephus maukod nga estudyante sang Mosaikong Kasuguan. Mahalungon nga gin-usisa niya ang tatlo ka sekta sang Judaismo​—⁠ang mga Fariseo, mga Saduceo, kag mga Essenes. Pabor sa naulihi, namat-od sia nga magpuyo sa tatlo ka tuig upod sa ermitanyo sa desyerto nga si Bannus, ayhan isa ka Essene. Nagbiya sini sa edad nga 19, nagbalik si Josephus sa Jerusalem kag nagbuylog sa mga Fariseo.

Pakadto sa Roma kag Pabalik

Naglakbay sa Roma si Josephus sang 64 C.E. agod magpatunga tungod sa Judiyong mga saderdote nga ginpadala sang Judeanhon nga procurador nga si Felix kay Emperador Nero para ikasaba. Nakaeksperiensia sing pagkalunod sang barko pakadto didto, diutayan lang mapatay si Josephus. Kawaluan lamang sa 600 ka gatos nga mga pasahero sang barko ang nakalampuwas.

Sang nagduaw si Josephus sa Roma, ginpakilala sia sang isa ka Judiyong artista nga lalaki sa asawa ni Nero, ang emperatris nga si Poppaea. Daku ang nabulig ni Poppaea sa kadalag-an sang iya misyon. Ang pagkahalangdon sang siudad may malawig nga epekto kay Josephus.

Sang nagbalik sa Judea si Josephus, ang pagribok batok sa Roma nagdulot na sa hunahuna sang mga Judiyo. Gintilawan niya nga ipatudok sa iya mga kasimanwa ang pagkawalay pulos sang pagpakig-away batok sa Roma. Bangod indi niya sila mapunggan kag ayhan sa kahadlok nga kabigon nga traidor, ginbaton niya ang puwesto subong kumandante sang Judiyong mga tropa sa Galilea. Gintipon kag ginhanas ni Josephus ang iya mga tinawo kag nagtago sing mga suplay kag pagkaon bilang paghanda sa pagpakig-away batok sa mga Romanong hangaway​—⁠apang nga sa walay pulos. Ang Galilea nahulog sa hangaway ni Vespasian. Pagkatapos sang 47 ka adlaw nga pagkalikop, ang kuta ni Josephus sa Jotapata nalutos.

Sang mag-ampo sia, matinusuhon nga gintagna ni Josephus nga si Vespanian mangin emperador sa ulihi. Nabilanggo apang wala masilutan bangod sini nga pagtagna, si Josephus ginhilway sang nagmatuod ini. Amo yadto ang daku nga pagbalhin sa iya kabuhi. Sa nabilin nga tion sang inaway, nag-alagad sia sa mga Romano subong manugpatpat kag manugpatunga. Sa pagpakita sang iya pagsakdag kay Vespasian kag sa iya mga anak nga sanday Titus kag Domitian, gindugang ni Josephus ang apelyido nga Flavius sa iya ngalan.

Ang mga Sinulatan ni Flavius Josephus

Ang pinakamadugay sa mga sinulatan ni Josephus gintig-uluhan nga The Jewish War. Ginapatihan nga ginhanda niya ining pito-sing-tomo nga kasaysayan agod hatagan ang mga Judiyo sing buhi nga paglaragway sang superyor nga kusog sang Roma kag agod punggan ang palaabuton nga mga pagribok. Gin-usisa sining mga sinulatan ang maragtas sang mga Judiyo sugod sa pagbihag ni An­tiochus Epi­phanes (sang ikaduhang siglo B.C.E.) sa Jerusalem tubtob sa magamo nga inaway sang 67 C.E.. Subong nakasaksi, ginhinun-anunan nian ni Josephus ang inaway nga natapos sang 73 C.E.

Ang isa pa sa mga sinulatan ni Josephus amo ang The Jewish Antiquities, ang 20-ka-tomo nga kasaysayan sang mga Judiyo. Nagsugod sa Genesis kag sa pagpanuga, nagapadayon ini tubtob sa pag-umpisa sang inaway batok sa Roma. Mahalungon nga ginsundan ni Josephus ang pagpasunod sang kasaysayan sa Biblia, nagadugang sing kinabatasan nga mga pagpatpat kag naguwa nga mga obserbasyon.

Ginsulat ni Josephus ang isa ka personal nga sugilanon nga natig-uluhan lamang sing simple nga Life. Gintinguhaan niya diri nga pakamatarungon ang iya tindog sa tion sang inaway kag ginpanikasugan nga pakanayon ang mga sumbong batok sa iya ni Justus sang Tiberio. Ang ikap-at nga sinulatan​—⁠ang duha ka tomo nga pormal nga pagpakamatarong gintig-uluhan nga Against Apion​—⁠nagapangapin sa mga Judiyo batok sa mga kabutigan.

Maathag nga Paghangop sa Pulong sang Dios

Walay duhaduha nga husto ang kalabanan sa maragtas ni Josephus. Sa iya sinulatan nga natig-uluhan sing Against Apion, ginpakita niya nga wala gid ginlakip sang mga Judiyo ang Apokripa nga mga tulun-an subong bahin sang inspirado nga Kasulatan. Ginhatag niya ang pamatuod sa pagkasibu kag nasulod nga paghilisanto sang diosnon nga mga sinulatan. Siling ni Josephus: “Wala kami sing madamo nga tulun-an sa tunga namon, nga wala nagaugyon kag nagasumpakilay sa isa kag isa, . . . kundi duha ka pulo kag duha ka tulun-an lamang [katumbas sang aton modernong dibisyon sang Kasulatan sa 39 ka tulun-an], nga nagaunod sang mga rekord sang tanan nga nagligad nga mga tion; nga makatarunganon nga ginpatihan subong diosnon.”

Sa The Jewish Antiquities, gindugang ni Jose­phus ang makawiwili nga detalye sa kasaysayan sang Biblia. Nagsiling sia nga “si Isaac duha ka pulo kag lima ka tuig” sang ginhigtan sia ni Abraham sa kamot kag tiil para ihalad. Suno kay Josephus, sa tapos makatimbang sa paghimo sang halaran, si Isaac nagsiling nga “ ‘indi sia takus mangin panganay, kon sikwayon niya ang pamat-od sang Dios kag sang iya amay’ . . . Gani nagkadto sia gilayon sa halaran agod ihalad.’ ”

Tuhoy sa Makasulatanhon nga kasaysayan sang pagtaliwan sang Israel gikan sa dumaan nga Egipto, gindugang ni Josephus ining mga detalye: “Ang kadamuon nga naglagas sa ila anom ka gatos ka kangga, nga may lima ka pulo ka libo ka manugkabayo, kag duha ka gatos ka libo ka soldado nga nagalakat, ang tanan armado.” Si Josephus nagsiling man nga “sang dose anyos si Samuel, nagsugod sia sa pagpanagna: kag isa ka bes sang nagakatulog sia, gintawag sia sang Dios sa iya ngalan.”​—⁠Ipaanggid ang 1 Samuel 3:​2-21.

Ang iban pa nga mga sinulatan ni Josephus naghatag sing maathag nga paghangop sa mga pagbuhis, mga kasuguan, kag mga hitabo. Ginhingadlan niya si Salome subong ang babayi nga nagsaot sa sinalusalo ni Herodes kag nagpangabay sang ulo ni Juan Bautista. (Marcos 6:​17-26) Ang kalabanan sang nahibal-an naton nahanungod kay Herodes ginrekord ni Josephus. Nagsiling pa gani sia nga “agod mahinago ang iya daku nga edad, ginlugom [ni Herodes] ang iya buhok sing itom.”

Ang Dakung Batok-sa-Romano nga Pagribok

Katluan kag tatlo ka tuig lamang antes ginhatag ni Jesus ang iya tagna nahanungod sa Jerusalem kag sa templo sini, ang katumanan sini nagsugod nga nahangpan. Determinado ang radikal nga mga Judiyo sa Jerusalem sa pagdula sang Romanong pagginahom. Sang 66 C.E., ang balita tuhoy sa sini nagpukaw sa pagpahulag kag sa pagpadala sang mga Romanong lehiyon sa idalom sang gobernador sang Siria nga si Cestius Gallus. Ang ila misyon amo ang pagtapna sang rebelyon kag pagsilot sa mga nakasala. Sa tapos malaglag ang mga minuro sa palibot sang siudad sang Jerusalem, ang tinawo ni Cestius nagkampo sa palibot sang nakutahan nga siudad. Naggamit sang metodo nga gintawag testudo, madinalag-on nga gintinupad sang mga Romano ang ila mga taming kaangay sang balay sang pawikan para pangamlig batok sa kaaway. Nagapamatuod sa kadalag-an sini nga metodo, si Josephus nagsiling: “Ang mga pana nagkalahulog, kag nagdanlog nga wala maghalit sa ila; gani ginkutkot sang mga soldado ang idalom sang pader, nga wala maghalit sang ila kaugalingon, kag naghanda sang tanan agod sunugon ang gawang sang templo.”

“Nian natabo,” siling ni Josephus, “nga ginpabalik ni Cestius ang iya mga soldado . . . Nag-isol sia gikan sa siudad, nga wala sing bisan ano nga rason.” Walay tuyo nga pakadakuon ang Anak sang Dios, ginrekord ni Josephus ang hitabo mismo nga ginhulat sang mga Cristiano sa Jerusalem. Katumanan ini sang tagna ni Cristo! Mga tinuig antes, ang Anak sang Dios nagpaandam: “Kon makita ninyo ang Jerusalem nga nalikupan sing mga hangaway, nian kilalaha ninyo nga yara na ang iya kamusmusan. Nian ang mga sa Judea magpalagyo sa mga bukid, kag ang mga sa sulod sang banwa magguwa, kag ang sa kaumhan dili magsulod sa iya; kay mga adlaw ini sang pagtimalos, agod nga ang tanan nga nasulat matuman.” (Lucas 21:​20-22) Subong sang ginsugo ni Jesus, ang iya matutom nga mga sumulunod maabtik nga nagpalagyo sa siudad, nagpahilayo, kag naluwas sa daku nga kasakit nga natabo sang ulihi sa sini.

Sang nagbalik ang mga Romanong hangaway sang 70 C.E., ang mga resulta ginrekord sing detalyado gid ni Josephus. Ang kamagulangan nga anak nga lalaki ni Vespasian, nga si Heneral Tito, nagkari sa pagdaug sa Jerusalem, upod sang halangdon nga templo sini. Sa sulod sang siudad, ang nagailinaway nga mga grupo nanikasog sa pagkontrol. Grabe ang ila ginhimo, kag madamo nga dugo ang ginpatulo. Ang iban “ginlisdan sing daku bangod sang ila nasulod nga mga kalamidad, nga ginhandom nila nga maglikop ang mga Romano,” nagalaum sing “kahilwayan gikan sa ila kaugalingon nga mga kabudlayan,” siling ni Josephus. Gintawag niya nga “mga makawat” ang mga rebelde nga nagpanghalit sang propiedad sang mga manggaranon kag nagpamatay sang kilala nga mga tawo​—⁠yadtong ginsuspetsahan nga handa magkompromiso sa mga Romano.

Sa tunga sang inaway sibil, ang pangabuhi sa Jerusalem naglala, kag ang mga patay nagpabilin nga wala nalubong. Ang mga rebelde “nag-ilinaway, samtang ginatapakan nila ang mga bangkay nga nagasinampawanay.” Gin-ati nila ang katawhan, nagpatay tungod sa pagkaon kag manggad. Ang singgit sang mga nasit-an nagpadayon.

Ginlaygayan ni Tito ang mga Judiyo nga iampo ang siudad kag sa amo maluwas sila. “Ginpadala [niya] si Josephus agod makighambal sa ila sa ila kaugalingon nga hambal; kay naghunahuna sia nga magapasugot sila sa paghaylo sang ila kasimanwa.” Apang ginpasipalahan nila si Josephus. Nian nagpatindog si Tito sing isa ka kuta sang mataliwis nga mga usok sa palibot sang bug-os nga siudad. (Lucas 19:43) Bangod wala na sing paglaum nga makapalagyo kag limitado na ang hulag, “ginlamon [sang gutom] ang katawhan sa bug-os nga mga kabalayan kag panimalay.” Madamo pa ang napatay sa padayon nga inaway. Walay hinalung-ong nga nagatuman sang tagna sang Biblia, ginlutos ni Tito ang Jerusalem. Sa tapos makita ang daku nga mga kuta kag mabakod nga mga tore sini, sia nagsiling: “Walay liwan kundi Dios ang nagpaguwa sa mga Judiyo gikan sa sining mga pamakod.” Kapin sa isa ka milyon ka mga Judiyo ang napatay.​—⁠Lucas 21:​5, 6, 23, 24.

Pagkatapos sang Inaway

Pagkatapos sang inaway nagkadto sa Roma si Josephus. Subong isa ka Flavius, nagpuyo sia subong Romanong banwahanon sa anay mansion ni Vespasian kag nagbaton sing pension sang emperyo lakip ang mga dulot halin kay Tito. Nian ginpadayon ni Josephus ang iya karera sa pagsulat.

Makawiwili talupangdon nga maathag nga si Josephus ang nag-imbento sang tinaga nga “Teo­krasya.” Nahanungod sa Judiyong pungsod, sia nagsulat: “Ang amon gobierno . . . mahimo matawag nga Teokrasya, paagi sa pagpatungod sang awtoridad kag gahom sa Dios.”

Si Josephus wala gid magpangangkon nga isa ka Cristiano. Wala sia magsulat sa idalom sang inspirasyon sang Dios. Apang, may maathag nga maragtason nga kabilihanan sa makawiwili nga mga cronica ni Josephus.

[Piktyur sa pahina 31]

Si Josephus sa mga pader sang Jerusalem