Mga Amonhon—Ang Katawhan nga Nagbalus sa Kalulo sing Kaawayon

ANG modernong siudad sang Amman, ang kapital sang Haseminhon nga ginharian sang Jordan, nagatipig sang handumanan sang katawhan nga nadula sa duta. Gintawag sila nga mga Amonhon. Sin-o sila, kag anong mga leksion ang matun-an naton gikan sa ila pagkapukan?

Ang mga Amonhon kaliwat sang matarong nga tawo nga si Lot. (Genesis 19:​35-38) Sanglit si Lot hinablos ni Abraham, ayhan makasiling kamo nga ang mga Amonhon pakaisa sang mga Israelinhon. Apang, ang kaliwat ni Lot nagliso sa pagsimba sa butig nga mga dios. Walay sapayan sina, interesado gihapon si Jehova nga Dios sa ila. Samtang ang pungsod sang Israel nagahinampot sa Ginsaad nga Duta, ang Dios nagpaandam sa ila: “Dili paggamuha [ang mga Amonhon] ukon pagsuaya sila, kay indi ako maghatag sa imo nga kaugalingon sang duta sang mga anak ni Amon, bangod nga ginhatag ko ini nga kaugalingon sa mga anak ni Lot.”​—⁠Deuteronomio 2:⁠19.

Ginpasalamatan bala sang mga Amonhon yadto nga kalulo? Sa kabaliskaran, wala nila ginkilala nga may ginhatag sa ila si Jehova. Ginbalusan nila ang malulo nga interes sang Dios sa ila sing mapiguson nga pagpakig-away sa katawhan sang Dios, ang mga Israelinhon. Bisan pa gintahod sang mga Israelinhon ang sugo ni Jehova kag wala maghimo sing masupog nga hublag batok sa ila, ang mga Amonhon kag ang ila Moabnon nga mga kauturan nagbatyag nga nabutang sila sa katalagman. Matuod, ang mga Amonhon wala maghimo sing militar nga pagsalakay, apang ginhinakayan nila ang manalagna nga si Balaam kag ginpangabay sia nga pakamalauton ang Israel!​—⁠Numeros 22:​1-6; Deuteronomio 23:​3-6.

Nian may makatilingala nga butang nga natabo. Ginasugid sang Biblia nga si Balaam indi makabungat sang iya pagpakamalaut. Mahinambit lamang niya ang mga pagpakamaayo sa ila, nga nagasiling: “Pinakamaayo ang tagsatagsa nga nagapakamaayo sa imo, kag pinakamalaut ang tagsatagsa nga nagapakamalaut sa imo.” (Numeros 24:⁠9) Yadtong mga nadalahig, lakip na ang mga Amonhon, dapat nga nakatuon sing makusog nga leksion gikan sa sini: Kon ang katawhan sang Dios nadalahig, handa sia magpasilabot para sa ila!

Apang, ang mga Amonhon nagpadayon sa pagpangita sing mga paagi agod pamatukan ang Israel. Sadtong panahon sang mga Hukom, ang Amon nagbuylog sa Moab kag Amalek kag ginsalakay nila ang Ginsaad nga Duta, nag-abante tubtob sa Jerico. Apang, ang ila kadalag-an makadali lamang kay gintabog sang Israelinhon nga si Hukom Ehud ang mga nagsalakay. (Hukom 3:​12-15, 27-30) Ang makatulublag nga pag-untat sang inaway naglawig tubtob sang panahon ni Hukom Jefte. Sadto nga tion ang pungsod sang Israel nahulog sa idolatriya, gani ginkuha ni Jehova ang iya pangamlig. Sa amo, sa mga 18 ka tuig, “ginbaligya sila [sang Dios] . . . sa kamot sang mga anak ni Amon.” (Hukom 10:​6-9) Sa liwat ang mga Amonhon nakaagom sing mapait nga kalutusan sang gintalikdan sang mga Israelinhon ang idolatriya kag ginsakdag ang pagpanguna ni Jefte.​—⁠Hukom 10:16–11:⁠33.

Ang dag-on sang paggahom sang mga hukom sa Israel natapos sang ginkoronahan ang nahaunang hari sini, nga si Saul. Wala pa lang madugay nga naghari si Saul ang Amon nakig-away liwat. Ginsalakay sing kibot ni Hari Nahas ang Israelinhon nga siudad sang Jabes-galaad. Sang maghingyo ang mga lalaki sadto nga siudad nga makighidait, ang Amonhon nga si Nahas makaalakig nga nagsiling: “Sa sining kasugtanan magakatipan ako sa inyo, nga ang tanan ninyo nga mata nga tuo lukaton.” Ang istoryador nga si Fla­vius Jose­phus nagsiling nga ginhimo ini subong isa lamang ka pagpangapin, agod “kon ang ila mata nga wala natakpan sang ila mga taming, wala gid sila sing pulos sa inaway.” Apang, ang tunay nga katuyuan sining mapintas nga paandam amo ang pakahuy-an ining mga Israelinhon.​—⁠1 Samuel 11:​1, 2.

Sa liwat ginbalusan sang mga Amonhon ang kalulo ni Jehova sing kaawayon. Wala ginpabay-an ni Jehova ining malaut nga pamahog. “Ang espiritu sang Dios nag-abot sing gamhanan kay Saul sang pagkabati niya sini nga mga pulong [ni Nahas], kag nagdabdab sing daku ang iya kaakig.” Sa idalom sang panuytoy sang espiritu sang Dios, gintipon ni Saul ang isa ka hubon sang 330,000 ka hangaway nga naglutos sing bug-os sa mga Amonhon sa bagay nga “wala sing nabilin nga duha sa ila nga tingob.”​—⁠1 Samuel 11:​6, 11.

Ang makagod nga pagkawili sang mga Amonhon sa ila lamang kaugalingon nga mga kaayuhan, sa ila kapintas, kag sa ila pagka­mahamkunon nagdul-ong sa ila bug-os nga kalaglagan. Subong sang gintagna sang manalagna ni Jehova nga si Sofonias, sila nangin “subong sang Gomorra . . . bangod nga nagpakahuya kag nagpakadaku sila batok sa katawhan ni Jehova sang mga kasuldadusan.”​—⁠Sofonias 2:​9, 10.

Dapat tandaan sang mga lider sang kalibutan karon kon ano ang natabo sa Amon. Ginpakitaan man sang Dios ang mga pungsod sing kalulo paagi sa pagtugot sa ila nga magkabuhi sa iya tiilan, ang duta. Apang sa baylo nga tatapon ang duta, ginlaglag ini sang makagod nga mga pungsod, nagapahog pa gani sa planeta paagi sa nuklear nga paglaglag. Sa baylo nga pakitaan sing kalulo ang mga sumilimba ni Jehova sa duta, sa masami ginpakitaan sila sang mga pungsod sing kaawayon, naghingabot sa ila sing mapintas. Busa ang leksion sang mga Amonhon amo nga wala ginapakadiutay ni Jehova ang pagbalus sa iya kalulo sing kaawayon. Kag sa iya gintalana nga tion, magapanghikot sia, subong sang ginhimo niya sang unang panahon.​—⁠Ipaanggid ang Salmo 2:​6-12.

[Credit Line sang retrato sa pahina 8]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Retrato sa pahina 9]

Ang Romanong kagulub-an sa Amman, ang nahamtangan sang Raba, ang kapital sang mga Amonhon

[Credit Line]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Retrato sa pahina 10]

Ang mga Amonhon nagpuyo sa sining lugar

[Credit Line]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.