Mas Maayo nga Paglaum sang Kalag

WALA ini ginpaabot sang Romanong mga soldado. Samtang ginasalakay nila ang bukid nga kuta sang Masada, ang katapusan nga kuta sang Judiyo nga mga rebelde, ginhandaan nila ang pagsalakay sa ila mga kaaway, ang pagsinggit sang mga soldado, ang pagtiyabaw sang mga babayi kag kabataan. Sa baylo ang nabatian nila amo lamang ang nagabitibiti nga kalayo. Samtang ginausisa nila ang nagadabdab nga kuta, natukiban sang mga Romano ang makakulugmat nga kamatuoran: ang ila mga kaaway​—⁠mga 960 ka tawo​—⁠patay na! Ginpamatay sang Judiyong mga hangaway ang ila kaugalingon nga pamilya, kag dayon ang isa kag isa sa ila. Ginpatay sang katapusan nga tawo ang iya kaugalingon.a Ano ang nagdul-ong sa ila sa sining makasiligni nga pagpamatay kag paghikog?

Suno sa istoryador sadto nga si Jo­se­phus, ang isa ka importante nga kabangdanan amo ang pagpati sa dimamalatyon nga kalag. Gintinguhaan sang primero ni Eleazar Ben Jair, lider sang mga Zeal­ot sa Masada, nga hayluhon ang iya mga tinawo nga mas dungganon pa ang maghikog sangsa mabihag sang mga Romano. Sang makita niya nga nagapangalag-ag sila, ginsugdan niya ang isa ka makatalandog nga pamulongpulong tuhoy sa kalag. Ginsilingan niya sila nga ang lawas isa lamang ka lulan, isa ka bilangguan sang kalag. “Apang sa tion, nga mahilway ini gikan sa lulan nga nagabutong sa sini paubos sa duta kag nagaputos sa sini,” padayon niya, “ang kalag nagabalik sa iya kaugalingon nga duog, kag sa kamatuoran nagatigayon sing bulahan nga gahom kag walay latid nga kusog, nagapabilin nga indi kitaon sa mga mata sang tawo kaangay sang Dios Mismo.”

Ang reaksion? Si Jo­se­phus nagreport nga sa tapos ini mapaathag ni Eleazar sing bug-os, “wala sia ginpatapos sang tanan nga nagapamati sa iya pamulongpulong kag puno sing indi makontrol nga kakunyag nagdalidali sila agod pamatyon ang ila mga pamilya kag ang ila kaugalingon.” Nagdugang pa si Jo­se­phus: “Subong nga daw wala sa kaugalingon nagdalidali sila, ang kada isa luyag makauna, . . . ginhugakom sila sang indi mapamatukan nga handum nga pamatyon ang ila asawa, ang ila kabataan, kag ang ila kaugalingon.”

Ginailustrar sining makakulugmat nga hitabo kon sa anong kadakuon sarang mabag-o sang doktrina tuhoy sa dimamalatyon nga kalag ang kinaandan nga pagtamod sang tawo sa kamatayon. Ang mga tumuluo ginatudluan nga tamdon ang kamatayon, indi subong labing daku nga kaaway sang tawo, kundi subong isa lamang ka gawang nga nagahilway sa kalag agod makaagom sing mas maayo nga pagkabuhi. Apang ngaa subong sini ang pagpati sadtong Judiyong mga Zeal­ot? Basi magahunahuna ang madamo nga ang ila balaan nga mga sinulatan, ang Hebreong Kasulatan, nagatudlo nga ang tawo may yara isa ka may pangalibutan nga espiritu sa sulod niya, isa ka kalag nga nagaguwa sa lawas kag nagapadayon sa pagkabuhi sa tapos sang kamatayon. Amo gid bala?

Ang Kalag sa Hebreong Kasulatan

Sa malip-ot, ang sabat wala. Sugod gid sa pinakauna nga tulun-an sang Biblia, ang Genesis, ginasugiran kita nga ang kalag indi isa ka butang nga yara sa imo, butang ini nga amo ikaw. Mabasa naton ang tuhoy sa pagtuga kay Adan, ang una nga tawo: “Ang tawo nangin isa ka buhi nga kalag.” (Genesis 2:⁠7) Ang Hebreong tinaga nga gingamit diri para sa kalag, ang neʹphesh, nga nasulat sing kapin sa 700 ka beses sa Hebreong Kasulatan, wala gid nagapaalinton sing ideya nga napain, indi kalibutanon, espirituwal nga bahin sang tawo. Sa kabaliskaran, ang kalag sarang matandog, sarang makita, pisikal.

Tan-awa ang masunod nga nasambit nga mga teksto sa inyo kopya sang Biblia, kay ang Hebreong tinaga nga neʹphesh masapwan sa tagsa sini. Maathag nga ginapakita sini nga ang kalag mahimo mabutang sa risgo, sa katalagman, kag makidnap pa gani (Deuteronomio 24:7; Hukom 9:17; 1 Samuel 19:11); nagatandog sing mga butang (Job 6:⁠7); sarang magapos sa talikala nga salsalon (Salmo 105:18); nagahandum sa pagkaon, sarang mapaantos paagi sa pagpuasa, kag sarang malipong bangod sa gutom kag kauhaw; kag nagaantos bangod sang nagapaluya nga balatian ukon bisan sang indi pagkatulog bangod sang pagpangalisod. (Deuteronomio 12:20; Salmo 35:13; 69:10; 106:15; 107:9; 119:28) Sa iban nga pulong, bangod ang imo kalag amo ikaw, ang imo mismo kaugalingon, maeksperiensiahan sang imo kalag ang bisan anong butang nga maeksperiensiahan mo.b

Nagakahulugan bala ina, nian, nga ang kalag mahimo gid mapatay? Huo. Sa baylo nga dimamalatyon, ang tawhanon nga mga kalag ginapatuhuyan sa Hebreong Kasulatan subong “ginautod,” ukon ginapatay, bangod sang pagpakasala, ginasakit nga sa ikamatay, ginapatay, ginalaglag, kag ginakusnit. (Exodo 31:14; Deuteronomio 19:6; 22:26; Salmo 7:⁠2) “Ang kalag nga nagapakasala​—⁠ini mismo mapatay,” siling sang Ezequiel 18:⁠4. Maathag nga ang kamatayon amo ang kinaandan nga kaulihian sang tawhanon nga mga kalag, kay kita tanan nagapakasala. (Salmo 51:⁠5) Ang unang tawo, si Adan, ginsilingan nga ang silot sa sala amo ang kamatayon​—⁠indi ang pagsaylo sa duog sang mga espiritu kag pagkadimamalatyon. (Genesis 2:17) Kag sang makasala sia, ang pamatbat ginpahayag: “Kay yab-ok ka kag sa yab-ok magabalik ka.” (Genesis 3:19) Sang mapatay sanday Adan kag Eva, ang natabo sa ila amo lamang ang masami ginapatuhuyan sang Biblia subong ‘patay nga mga kalag’ ukon ‘nagtaliwan nga mga kalag.’​—⁠Numeros 5:2; 6:⁠6.

Indi katingalahan nga ang The Encyclopedia Americana nagasiling tuhoy sa kalag sa Hebreong Kasulatan: “Ang ideya sang Daan nga Testamento tuhoy sa tawo amo nga ini may paghiusa, indi paghiusa sang kalag kag lawas.” Nagdugang pa ini: “Ang nefesh . . . wala gid ginahangop nga nagapanghikot nga napain sa lawas.”

Gani, ano ang pagpati sang matutom nga mga Judiyo sa kamatayon? Sa simple nga pulong, nagpati sila nga ang kamatayon kabaliskaran sang kabuhi. Ang Salmo 146:4 nagasugid kon ano ang nagakatabo kon ang espiritu, ukon puwersa sang kabuhi, nagabiya sa tawo: “Ang iya espiritu nagaguwa, nagabalik sia sa iya duta; sa amo nga adlaw nagakawala ang iya mga hunahuna.”c Sing kaanggid, si Hari Solomon nagsulat nga ang mga patay “wala gid sing pangalibutan.”​—⁠Manugwali 9:⁠5.

Ngaa, nian, madamong Judiyo sang unang siglo, subong sang mga Zeal­ot sa Masada, ang nakumbinsi gid sa pagkadimamalatyon sang kalag?

Ang Impluwensia sang mga Griego

Nakuha sang mga Judiyo ining ideya, indi gikan sa Biblia, kundi gikan sa mga Griego. Sa ulot sang ikapito kag ikalima nga siglo B.C.E., daw subong bala nga ining ideya nakasulod sa Griegong pilosopiya halin sa makatalanhaga nga relihiosong mga kulto sang mga Griego. Ang ideya tuhoy sa pihak nga kinabuhi diin ginasilutan ang malain nga mga kalag madugay na nga naluyagan, kag gani naglig-on ining pagtuluuhan kag naglapnag. Ang mga pilosopo walay katapusan nga nagbinaisay kon ano gid ang kalag. Si Homer nagsiling nga ang kalag nagasaylo sa tion sang kamatayon, kag mabatian nga nagahagunghong, nagahuni, ukon nagakalaskalas. Si Epi­cu­rus nagsiling nga ang kalag matuod nga may kabug-aton kag, busa, isa ka diutay kaayo nga butang.d

Apang ayhan ang pinakadaku nga sumalakdag sang dimamalatyon nga kalag amo ang Griegong pilosopo nga si Plato, sang ikap-at nga siglo B.C.E. Ang paglaragway niya sa pagkapatay sang iya manunudlo nga si Soc­ra­tes nagapahayag sing mga pagpati nga kaanggid gid sa mga pagpati sang mga Zeal­ot sang Masada mga siglo sang ulihi. Suno sa iskolar nga si Oscar Cull­mann, “ginapakita sa aton ni Plato kon paano si Soc­ra­tes napatay nga may bug-os nga paghidait kag kalinong. Ang kamatayon ni Soc­ra­tes isa ka matahom nga kamatayon. Wala sing makita diri nga makakulugmat ang kamatayon. Si Socrates indi mahadlok sa kamatayon, kay sa pagkamatuod ginahilway kita sini gikan sa lawas. . . . Ang kamatayon amo ang dungganon nga abyan sang kalag. Amo sini ang ginatudlo niya sa aton; kag gani, nahisanto sa iya panudlo, napatay sia.”

Mahimo gid nga sang panahon sang mga Maccabeo, sang ikaduha nga siglo sa wala pa si Cristo, ginbaton sang mga Judiyo ining panudlo gikan sa mga Griego. Sang unang siglo C.E., ginasugiran kita ni Jo­se­phus nga ginbaton sang mga Fariseo kag mga Essene​—⁠gamhanan nga relihiosong grupo sang mga Judiyo​—⁠ining doktrina. Ang pila ka binalaybay nga mahimo ginhimo sadtong dag-on nagapabanaag sang amo man nga pagpati.

Apang, kamusta si Jesucristo? Sia bala kag ang iya mga sumulunod nagtudlo man sining ideya nga naghalin sa Griegong relihion?

Ang Pagtamod sang Unang mga Cristiano sa Kalag

Ang pagtamod sang unang siglo nga mga Cristiano sa kalag indi pareho sa mga Griego. Binagbinaga, halimbawa, ang pagkapatay sang abyan ni Jesus nga si Lazaro. Kon si Lazaro may dimamalatyon nga kalag nga nagguwa, hilway kag malipayon, sang mapatay sia, indi bala tuhay gid kuntani ang mabasa sa Juan kapitulo 11? Ginsugiran kuntani ni Jesus ang iya mga sumulunod kon si Lazaro buhi kag maayo ang kahimtangan kag may pangalibutan sa langit; sa kabaliskaran, nag-ugyon sia sa Hebreong Kasulatan kag ginsugiran sila nga si Lazaro nagakatulog, wala sing pangalibutan. (Bersikulo 11) Pat-od gid nga nagkasadya kuntani si Jesus kon ang iya abyan nakaagom sing matahom kag bag-ong pagkabuhi; sa baylo, nakita sia sing dayag nga nagahibi bangod sining pagkapatay. (Bersikulo 35) Sa pagkamatuod, kon ang kalag ni Lazaro didto sa langit, nga nagakalipay sa pagkadimamalatyon sa langit, indi gid mangin mapintas si Jesus nga pabalikon sia agod magkabuhi sing pila pa ka tuig sa “bilangguan” sang isa ka dihimpit pisikal nga lawas sa tunga sang balatianon kag nagakapatay nga katawhan.

Nagbalik bala si Lazaro gikan sa kamatayon nga nagapanugiron tuhoy sa iya makatilingala nga apat ka adlaw subong isa ka nahilway, nakaguwa sa lawas nga espiritu? Wala. Ang mga tumuluo sa dimamalatyon nga kalag magasabat nga amo sini ang natabo bangod ang naeksperiensiahan ni Lazaro tuman ka tumalagsahon nga ilaragway. Apang indi makapakumbinsi ina nga argumento; kay man, wala man lang bala masugid ni Lazaro sa iya mga hinigugma ini nga butang​—⁠nga sia may inagihan nga tuman ka tumalagsahon ilaragway? Sa baylo, wala sing nasugid si Lazaro nga bisan anong eksperiensia sang patay sia. Hunahunaa ini​—⁠wala ini sing ginasiling tuhoy sa isa ka tema nga amo ang sentro sang kapin nga pag-usisa sang tawo sangsa bisan anong butang: kon ano ang kahimtangan sa kamatayon! Ang butang nga wala ina sing masiling sarang mapaathag sa isa lamang ka paagi. Wala sing dapat isugid. Ang mga patay nagakatulog, wala sing pangalibutan.

Gani, ginapresentar bala sang Biblia ang kamatayon subong abyan sang kalag, isa lamang ka rito sang pagsaylo sa ulot sang magkatuhay nga sahi sang pagluntad? Wala! Para sa matuod nga mga Cristiano kaangay ni apostol Pablo, ang kamatayon indi isa ka abyan; amo ini “ang katapusan nga kaaway.” (1 Corinto 15:26) Ginatamod sang mga Cristiano ang kamatayon, indi subong kinaugali, kundi subong makakulugmat, indi kinaugali, kay amo ini ang direkta nga resulta sang sala kag pagrebelde batok sa Dios. (Roma 5:12; 6:23) Indi gid ini bahin sang orihinal nga katuyuan sang Dios para sa katawhan.

Apang, indi buot silingon nga ang matuod nga mga Cristiano wala sing paglaum kon tuhoy sa kamatayon sang kalag. Ang pagkabanhaw ni Lazaro isa sang madamo nga rekord sa Biblia nga nagapakita sing maathag sang matuod, Makasulatanhon nga paglaum para sa patay nga mga kalag​—⁠ang pagkabanhaw. Duha ka sahi sang pagkabanhaw ang ginatudlo sang Biblia. Para sa kalabanan sang katawhan nga nagakatulog sa lulubngan, matarong man ukon dimatarong, ang paglaum amo ang pagkabanhaw sa dayon nga kabuhi sa Paraiso diri sa duta. (Lucas 23:43; Juan 5:​28, 29; Binuhatan 24:15) Para sa isa ka diutay nga grupo nga gintawag ni Jesus nga iya “diutay nga panong,” mabanhaw sila sa dimamalatyon nga kabuhi subong mga espiritu sa langit. Ini sila, nga nagalakip sa mga apostoles ni Cristo, magagahom upod kay Cristo Jesus sa katawhan kag ipasag-uli sila sa kahimpitan.​—⁠Lucas 12:32; 1 Corinto 15:​53, 54; Bugna 20:⁠6.

Ngaa, nian, indi pagkabanhaw, kundi pagkadimamalatyon sang tawhanon nga kalag ang ginatudlo sang mga simbahan sang Cristiandad? Binagbinaga ang sabat nga ginhatag sang teologo nga si Werner Jae­ger sa The Harvard Theological Review sang 1959: “Ang labing importante nga katunayan sa maragtas sang Cristianong doktrina amo nga ang amay sang Cristianong teolohiya, si Or­i­gen, isa ka Platoniko nga pilosopo sa eskwelahan sang Al­ex­an­dria. Gindugang niya sa Cristianong doktrina ang kabug-usan sang panudlo tuhoy sa kalag, nga iya natun-an kay Plato.” Gani ginhimo man sang simbahan ang ginhimo gid sang mga Judiyo mga siglo antes sini! Ginsikway nila ang mga panudlo sang Biblia pabor sa Griegong pilosopiya.

Ang Matuod nga Ginhalinan sang Doktrina

Ang iban mahimo mamangkot karon, bilang depensa sa doktrina sang pagkadimamalatyon sang kalag, Ngaa tuman kadamo nga relihion sa kalibutan ang nagatudlo sing pareho nga doktrina sa nanuhaytuhay nga porma? Ginahatag sang Kasulatan ang makatarunganon nga rason kon ngaa tuman ka lapnag ining panudlo sa relihiosong mga komunidad sining kalibutan.

Ginasugiran kita sang Biblia nga “ang bug-os nga kalibutan yara sa gahom sang isa nga malauton” kag espesipiko nga ginapakilala sini si Satanas subong amo “ang manuggahom sining kalibutan.” (1 Juan 5:19; Juan 12:31) Maathag nga ang mga relihion sang kalibutan indi hilway sa impluwensia ni Satanas. Sa kabaliskaran, daku ang naamot nila sa kagamo kag pinuyas sa kalibutan karon. Kag tuhoy sa kalag, daw tuman kaathag nga ginapabanaag nila ang hunahuna ni Satanas. Sa anong paagi?

Dumduma ang unang binutig nga nasugid. Ginsilingan sang Dios sanday Adan kag Eva nga mapatay sila kon makasala sila batok sa iya. Apang ginpasalig ni Satanas si Eva: “Dili kamo mapatay nga totoo.” (Genesis 3:⁠4) Sa pagkamatuod, napatay matuod sanday Adan kag Eva; nagbalik sila sa yab-ok subong sang ginsiling sang Dios. Si Satanas, “ang amay sang kabutigan,” wala gid magtalikod sa iya unang pagbinutig. (Juan 8:44) Sa dimaisip nga mga relihion nga nagasipak sa doktrina sang Biblia ukon talangkod nga nagasikway sini, pareho nga ideya ang ginapalapnag gihapon: ‘Indi kamo mapatay nga totoo. Ang inyo lawas mahimo mawala, apang ang inyo kalag magapadayon sa pagkabuhi, tubtob sa walay katubtuban​—⁠kaangay sang Dios!’ Sing makawiwili, ginsugiran man ni Satanas si Eva nga sia mangin “kaangay sang Dios”!​—⁠Genesis 3:⁠5.

Daw ano kaayo pa ang paglaum nga napasad, indi sa kabutigan ukon sa tawhanon nga mga pilosopiya, kundi sa kamatuoran. Daw ano kaayo pa ang magsalig nga ang aton napatay nga mga hinigugma yara sa lulubngan nga wala sing pangalibutan sa baylo nga magkabalaka kon diin na ang pila sang dimamalatyon nga kalag! Indi kita dapat mahadlok ukon mapung-awan sa sining pagtulog sang mga patay. Sa isa ka paagi, mahimo naton tamdon ang mga patay subong yara sa duog nga palahuwayan nga wala sing peligro. Ngaa wala sing peligro? Bangod ginapasalig kita sang Biblia nga ang mga patay nga ginahigugma ni Jehova nagakabuhi sa isa ka pinasahi nga kahulugan. (Lucas 20:38) Buhi sila sa iya memorya. Makalipay gid ina nga panghunahuna bangod wala sing latid ang iya memorya. Nalangkag sia nga banhawon ang dimaisip nga minilyon sang hinigugma nga mga tawo kag hatagan sila sing kahigayunan nga magkabuhi sing dayon sa paraiso nga duta.​—⁠Ipaanggid ang Job 14:​14, 15.

Ang matahom nga adlaw sang pagkabanhaw magaabot, kay dapat matuman ang tanan nga saad ni Jehova. (Isaias 55:​10, 11) Hunahunaa lamang nga nagakatuman ining tagna: “Apang ang imo mga patay magakabuhi, ang ila mga bangkay magabangon. Sila nga nagakatulog sa duta magamata kag magasinggit sa kalipay; kay ang imo tun-og subong sang tun-og sang nagainggat nga kasanag, kag ang duta magabun-ag sang madugay na nga mga patay.” (Isaias 26:​19, The New English Bible) Gani wala sing peligro ang mga patay nga nagakatulog sa lulubngan kaangay sang bata sa sulod sang tiyan sang iya iloy. Sa indi madugay ‘ibun-ag’ sila, mabuhi liwat sa paraiso nga duta!

Ano nga paglaum ang maayo pa sa sina?

[Mga footnote]

[Retrato sa pahina 7]

Nagpati ang Judiyong mga Zeal­ot sa Masada nga ang kamatayon magahilway sa ila kalag