Ginpasobrahan Bala ang Manggad ni Hari Solomon?
“Ang kabug-aton sang bulawan nga nag-abot kay Solomon sa isa ka tuig nagbili sing tubtob sa anom ka gatos kag kan-uman kag anom ka talanton.”—1 Hari 10:14.
SUNO sa sinang bersikulo sa Biblia, si Hari Solomon nakaangkon sing kapin sa 25 ka tonelada nga bulawan sa isa lamang ka tuig! Nagabili ini karon sing $240,000,000. Halos doble ini sa bulawan nga namina sa bug-os nga kalibutan sang tuig 1800. Posible bala ini? Ano ang ginapakita sang arkeolohiko nga ebidensia? Ginapanugda sini nga ang rekord sang Biblia nahanungod sa manggad ni Solomon mapatihan gid. Ang Biblical Archaeology Review nagasiling:
◻ Si Hari Thutmose III sang Egipto (ikaduha nga milenyo B.C.E.) nagdulot sing mga 13.5 ka tonelada nga bulawan sa templo ni Amon-Ra sa Karnak—kag ini bahin lamang sang regalo.
◻ Ang Egiptohanon nga mga sinulatan nagarekord sang mga dulot nga may kabug-usan nga mga 383 ka tonelada nga bulawan kag pilak nga gindulot ni Hari Osorkon I (sang maaga nga bahin sang nahaunang milenyo B.C.E.) sa mga dios.
Dugang pa, ang tomo nga Classical Greece sang mga serye nga Great Ages of Man nagareport:
◻ Ang mga minahan sang Pangaeum sa Thrace nagapatubas sing kapin sa 37 ka tonelada nga bulawan kada tuig para kay Hari Philip II (359-336 B.C.E.).
◻ Sang nabihag ni Alejandro nga Daku (336-323 B.C.E.) nga anak nga lalaki ni Philip ang Susa, ang kabisera sang emperyo sang Persia, nakita ang bahandi nga nagabili sing mga 1,200 ka tonelada nga bulawan.
Gani ang paglaragway sang Biblia sa manggad ni Hari Solomon matuod. Dumduma, man, nga si Solomon “naglabaw sa tanan nga hari sang duta sa manggad kag sa kaalam” sadto nga tion.—1 Hari 10:23.
Paano gingamit ni Solomon ang iya manggad? Ang iya trono nataklapan sing “tunay gid nga bulawan,” ang iya gamit nga mga ilimnan “bulawan,” kag nagapanag-iya sia sing 200 ka kalasag kag 300 ka taming nga “bulawan nga sinalsal.” (1 Hari 10:16-21) Labaw sa tanan, ang bulawan ni Solomon gingamit may kaangtanan sa templo ni Jehova sa Jerusalem. Ang mga kandelero sang templo kag ang sagrado nga mga gamit, subong sang tinidor, yahong, pitsel, kag batiya, human sa bulawan kag pilak. Ang 4.5-metros-kataas nga mga kerubin sa Labing Balaan, nga halaran sang incienso, kag bisan ang bug-os nga sulod-balay nataklapan sing bulawan.—1 Hari 6:20-22; 7:48-50; 1 Cronica 28:17.
Kamusta ang nataklapan sing bulawan nga templo? Sing makawiwili, ina nga paggamit sing bulawan kinaandan lamang sa dumaan nga kalibutan. Ang Biblical Archaeology Review nagasiling nga si Amenophis III sang Egipto “nagpadungog sa dakung dios nga si Amun sing isa ka templo sa Thebes nga ‘nataklapan sing bulawan sa kabug-usan, ang salog sini napunihan sing pilak, [kag] ang tanan nga ganhaan sini sing electrum’ ”—ang sinalsal nga bulawan kag pilak. Dugang pa, gintaklapan ni Esar-Haddon sang Asiria (ikapito nga siglo B.C.E.) ang mga ganhaan kag ginkulapan sing bulawan ang mga pader sang halaran ni Ashur. Nahanungod sa templo ni Sin sa Harran, si Nabonido sang Babilonia (ikan-om nga siglo B.C.E.) nagrekord: “Gintaklapan ko ang mga pader sini sing bulawan kag pilak, kag ginpasilak ini kaangay sang adlaw.”
Sa amo, ang maragtason nga mga rekord nagapakita nga ang rekord sang Biblia nahanungod sa manggad ni Hari Solomon wala ginpasobrahan.