Ang Pagsinanto sang “Templo sang Dios” Kag sang mga Idolo sa Gresya?

SA SINING tuman kainit nga tingadlaw, ang adlaw nagaigo sa nagabadlak nga mga bato. Apang, ang tuman nga kainit wala makabuhin sa kakugi kag daku nga determinasyon sang isa ka panong sang debotado nga mga peregrino sang Griegong Ortodokso nga nagapakadto sa kapelya sa putukputukan sang bungyod.

Makita mo ang nakapoy nga tigulang nga babayi, naglakbay halin sa malayo nga bahin sang pungsod, nga nagapanikasog nga makapadayon sa paglakat bisan pa nga kapoy na. Sa uluunhan, ang isa ka malangkagon nga lalaki nagapamalhas sing tuman samtang nagapanagil-ot sia sa kadam-an. Kag isa ka bata nga babayi, nga maathag nga nasakitan kag nagakuriit ang nawong, ang nagakamang sa iya nagadugo sing tuman nga mga tuhod. Ang tulumuron? Agod makalab-ot sing husto sa tion, kag makapangadi sa atubangan sang imahen kag, kon mahimo pa, mahikap kag mahalukan ang imahen sang bantog nga “santo.”

Ang mga talan-awon nga kaangay sini liwat nga makita sa bug-os nga kalibutan sa mga lugar nga gindedikar sa paghangad sa “mga santo.” Sing maathag, ining tanan nga peregrino nakumbinsi nga sa sining paagi ginasunod nila ang paagi sang Dios sa pagpalapit sa iya, busa nagapabutyag sang ila debosyon kag pagtuo. Ang libro nga Our Orthodox Christian Faith nagasiling: “Ginadumdom naton [ang “mga santo”], kag ginahimaya kag ginapadunggan ang ila balaan nga mga personahe . . . , kag nagapangabay nga ipangadi nila kita sa atubangan sang Dios kag sang ila mga pangalaba kag bulig sa madamong kinahanglanon sa aton kabuhi. . . . Nagadangop kita sa nagamilagro nga mga Santo . . . para sa aton espirituwal kag lawasnon nga mga kinahanglanon.” Subong man, suno sa mga regulasyon sang sinodo sang Iglesia Katolika Romana, ang “mga santo” dapat pangadian subong mga manugpatunga sa Dios, kag ang mga relikya kag mga imahen sang “mga santo” dapat simbahon.

Ang panguna nga ginakabalak-an sang matuod nga Cristiano amo dapat ang pagsimba sa Dios “sa espiritu kag kamatuoran.” (Juan 4:24) Bangod sini binagbinagon naton ang pila ka katunayan tuhoy sa kon paano ginpakilala ang pagsimba sa “mga santo” subong bahin sang relihioso nga mga buhat sang Cristiandad. Ini nga pag-usisa makapasanag gid sa tanan nga luyag magpalapit sa Dios sa paagi nga kalahamut-an sa Iya.

Kon Paano Ginpakilala ang “mga Santo”

Ginatawag sang Cristianong Griegong Kasulatan subong “mga balaan,” ukon “mga santo,” ang tanan nga unang mga Cristiano nga gintinluan paagi sa dugo ni Cristo kag ginpain para mag-alagad sa Dios subong palaabuton nga mga masigkamanunubli ni Cristo. (Binuhatan 9:​32; 2 Corinto 1:​1; 13:13)⁠a Ang mga lalaki kag mga babayi, prominente kag kubos sa kongregasyon, tanan gintawag nga “mga balaan” samtang nagakabuhi diri sa duta. Nakilal-an sila subong mga santo sa Makasulatanhon nga kahulugan bisan antes sila mapatay.

Apang, pagkatapos sang ikaduhang siglo C.⁠E. samtang ang apostata nga Cristianismo nagasanyog, ang huyog amo ang paghimo sa Cristianismo nga popular, isa ka relihion nga makagalanyat sa mga pagano kag madali nga batunon nila. Ginsimba sining mga pagano ang madamo nga dios, kag ang bag-ong relihion nagasimba lamang sa isa ka dios. Gani ang pagkompromiso mangin posible paagi sa pagbaton sa “mga santo,” nga magatal-us sa dumaan nga mga dios, mga diosdios, kag mga baganihan sa mitolohiya. Nagakomento sa sini, ang libro nga Ekklisiastiki Istoria (Eklesiastiko nga Maragtas) nagasiling: “Para sa mga ginkumbertir gikan sa paganismo pakadto sa Cristianismo, madali nga makilal-an ang ila tinalikdan nga mga baganihan sa pagkatawo sang mga martir kag hatagan sila sing kadungganan nga ginhatag nila sa mga nauna. . . . Apang, sa masami ang pagpadungog sa mga santo nangin isa gid ka idolatriya.”

Ang isa pa ka sinulatan nagapaathag kon paano ginpakilala ang “mga santo” sa Cristiandad: “Sa paghatag sing kadungganan sang Iglesia sang Griegong Ortodokso sa santo, makita naton ang maathag nga mga agi sang daku nga impluwensia sang paganong relihion. Ang mga kinaiya nga ginapatungod sa mga dios sang Olimpiada antes makumbertir ang [mga tawo] sa Cristianismo ginapatungod karon sa mga santo. . . . Kutob sa unang mga adlaw sang bag-ong relihion, makita naton ang mga sumalakdag sini nga nagatal-us sa adlaw-dios (Phoebus Apollo) kay Manalagna Elias, nagatukod sing mga simbahan sa sini, ukon sa malapit sa, mga kagulub-an sang dumaan nga mga templo ukon mga halaran sining mga dios, ang kalabanan sa putukputukan sang mga bungyod kag mga bukid, sa tanan nga lugar diin ginpadunggan sang dumaan nga mga Griego ang nagahatag-kapawa nga si Phoebus Apollo. . . . Ginpaanggid pa gani nila ang Birhen nga diosa nga si Athena kay Birhen Maria mismo. Busa, ang nakumbertir nga mga sumilimba sang mga idolo wala magkalisod sang ginguba ang idolo ni Athena.”​—⁠Neoteron Enkyklopaidikon Lexikon (New Encyclopedic Dictionary), Tomo 1 pahina 270-1.

Usisaa, halimbawa, ang kahimtangan sa Atenas sang talipuspusan sang ikaapat nga siglo C.⁠E. Ang kalabanan nga pumuluyo sadto nga siudad mga pagano gihapon. Ang isa sang ila labing sagrado nga rito amo ang Eleusianianhon nga mga misteryo, isa ka doble nga hitabo,⁠b nga ginhiwat tuig-tuig kon Pebrero sa banwa sang Eleusis, 23 kilometros aminhan-katundan sang Atenas. Agod makatambong sa sining mga misteryo, ang paganong mga taga-Atenas dapat maglakat sa Sagrado nga Dalan (Hi·e·rá Ho·dosʹ). Sa panikasog nga makaaman sing tal-us nga lugar sang pagsimba, ang mga lider sang siudad matinukibon. Sa amo man nga dalan, mga napulo ka kilometros halin sa Atenas, ang monasteryo sang Daphni ginpatindog agod ganyaton ang mga pagano kag punggan sila gikan sa pagtambong sa mga misteryo. Ang simbahan sang monasteryo ginpatindog sa sadsaran sang dumaan nga templo, nga gindedikar anay sa Griegong dios nga si Daphnaios, ukon Pythios Apollo.

Ang ebidensia sang pagsimpon sang paganong mga dios sa pagsimba sa “mga santo” makita man sa isla sang Kithira, Gresya. Sa isa sang mga putukputukan sang isla, may yara duha ka magagmay nga Byzantine nga mga kapelya​—⁠ang isa sini gindedikar kay “San” George, ang isa pa kay Birhen Maria. Ginpakita sang mga pagkutkot nga amo ini anay ang altar sa putukputukan sang Minoan nga nangin duog sang pagsimba sang halos 3,500 ka tuig na ang nagligad. Sadtong ikaanom ukon ikapito nga siglo C.⁠E., ang “mga Cristiano” nagpatindog sang ila kapelya kay “San” George sa lugar mismo sang altar sa putukputukan. Malaragwayon gid ini nga buhat; yadtong nagapanguna nga sentro sang Minoan nga relihion makita sa mga ruta sang Aegean Sea. Ang duha ka simbahan gintukod didto agod makuha ang kahamuot nanday Birhen Maria kag “San” George, ang naulihi subong nga ginasaulog sa adlaw man sang “mga manug-amlig sang marino,” nga si “San” Nicolas. Ang pamantalaan nga nagreport sini nga tukib nagsiling: “Karon ang [Griegong Ortodokso] nga pari magataklad sa bukid, subong sang pagtaklad sadto anay sang Minoan nga pari,” agod maghimo sing relihiosong mga serbisyo!

Nagatingob kon tubtob diin naimpluwensiahan sang paganong Griegong relihion ang apostata nga Cristianismo, ang isa ka mananalawsaw sang maragtas nagpaathag: “Ang paganong sadsaran sang Cristianong relihion masunson nga nagapabilin nga wala mabag-o sa popular nga mga pagtuluuhan, busa nagapamatuod sang mapinadayunon nga kinaugali sang tradisyon.”

‘Nagasimba sang Amon Nakilala’

Si Jesus nagsiling sa babayi nga Samariahanon: “Kami nagasimba sang amon nakilala. . . . Ang matuod nga mga sumilimba magasimba sa Amay sa espiritu kag kamatuoran, kay, sa pagkamatuod, ang Amay nagapangita sing subong nga magasimba sa iya.” (Juan 4:​22, 23) Talupangda nga ang pagsimba sa kamatuoran kinahanglanon gid! Gani imposible nga simbahon ang Dios sing kalahamut-an kon wala sing sibu nga ihibalo kag sing tudok nga gugma sa kamatuoran. Ang matuod nga Cristianong relihion dapat nga napasad sa kamatuoran, indi sa mga tradisyon kag mga buhat nga ginhulam sa paganismo. Nahibaluan naton ang balatyagon ni Jesus kon magatinguha ang mga tawo nga simbahon sia sa sayop nga paagi. Si apostol Pablo nagsulat sa mga Cristiano sa dumaan nga Griegong siudad sang Corinto: “Ano bala ang paghisantuanay sa ulot ni Cristo kag ni Belial? . . . Kag ano bala ang pagsinanto sang templo sang Dios sa mga idolo?” (2 Corinto 6:​15, 16) Ang bisan ano nga paninguha nga ipahisanto ang templo sang Dios sa mga idolo kalangil-aran sa iya.

Dugang pa, sa tuman kaathag nga paagi, wala ginatugot sang Kasulatan ang ideya nga mangadi sa “mga santo” agod magapanghikot sila subong mga manugpatunga sa Dios. Sa iya modelo nga pangamuyo, si Jesus nagtudlo nga ang mga pangamuyo dapat lamang ipatuhoy sa Amay, kay ginsugo niya ang iya mga disipulo: “Pangamuyo kamo, nian, sa sining paagi: ‘Amay namon sa mga langit, pakabalaanon ang imo ngalan.’ ” (Mateo 6:9) Si Jesus nagsiling sing dugang pa: “Ako amo ang dalan kag ang kamatuoran kag ang kabuhi. Walay isa nga nagaabot sa Amay kundi paagi sa akon. Kon magpangayo kamo sa akon sing bisan ano sa akon ngalan, himuon ko.” Kag si apostol Pablo nagsiling: “May isa ka Dios, kag isa ka manugpatunga sa Dios kag sa mga tawo, ang tawo, nga si Cristo Jesus.”​—⁠Juan 14:​6, 14; 1 Timoteo 2:5.

Kon luyag gid naton nga ang aton mga pangamuyo pamatian sang Dios, kinahanglan nga magpalapit kita sa iya sa paagi nga ginasugo sang iya Pulong. Nagapadaku sang lamang nagakaigo nga paagi sa pagpalapit kay Jehova, si Pablo nagsulat man: “Si Cristo Jesus amo ang isa nga napatay, huo, ang isa nga ginbanhaw gikan sa patay, nga yara sa tuo nga kamot sang Dios, nga nagapakiluoy man para sa aton.” “Gani sarang man sia makaluwas sing bug-os sa mga nagapalapit sa Dios paagi sa iya, bangod nagakabuhi sia pirme sa pagpakiluoy para sa ila.”​—⁠Roma 8:​34; Hebreo 7:25.

‘Pagsimba sa Espiritu kag Kamatuoran’

Ang apostata nga Cristiano wala sing espirituwal nga kusog ukon suporta sang balaan nga espiritu sang Dios nga nagapahulag sa mga pagano nga talikdan ang ila butig nga pagsimba kag sundon ang matinuuron nga mga panudlo ni Jesucristo. Ginbaton sini ang paganong mga pagtuluuhan kag mga buhat sa pagpangita sini sing mga makumbertir, gahom, kag popularidad. Bangod sini nagpatubas ini, indi sing maligdong nga mga Cristiano, nga kalahamut-an sa Dios kag kay Cristo, kundi sing butig nga mga sumilimba, “mga gamhon” nga indi nagakabagay para sa Ginharian.​—⁠Mateo 13:​24-30.

Apang, sa sining tion sang katapusan, sa idalom sang panuytoy ni Jehova may yara importante nga mga hilikuton sa pagpasag-uli sang matuod nga pagsimba. Ang katawhan ni Jehova sa bug-os nga kalibutan, walay sapayan sang ila kultural, sosyal, ukon relihioso nga ginhalinan, nagatinguha nga ipahisanto ang ila kabuhi kag pagtuluuhan sa mga talaksan sang Biblia. Kon luyag mo magtuon sing dugang pa tuhoy sa kon paano simbahon ang Dios “sa espiritu kag kamatuoran,” pakig-anguti palihug ang mga Saksi ni Jehova sa inyo lugar. Malipay gid sila sa pagbulig sa imo nga makahimo sing kalahamut-an nga sagrado nga pag-alagad sa Dios, pasad sa imo ikasarang sa pagpangatarungan kag sa sibu nga ihibalo sang iya Pulong. Si Pablo nagsulat: “Ginapakiluoy ko sa inyo bangod sang mga kaluoy sang Dios, mga kauturan, nga idulot ninyo ang inyo mga lawas nga isa ka halad nga buhi, balaan, kalahamut-an sa Dios, isa ka sagrado nga pag-alagad lakip ang inyo ikasarang sa pagpangatarungan. Kag mag-untat kamo sa pagpauyon sa sining sistema sang mga butang, kundi magbalhin kamo paagi sa pagbag-o sang inyo painuino, agod nga mapamatud-an ninyo sa inyo kaugalingon ang maayo kag kalahamut-an kag himpit nga kabubut-on sang Dios.” Kag sa mga taga-Colosas nagsiling sia: “Kutob sa adlaw sang amon pagkabati sini, wala kami mag-untat sa pagpangamuyo para sa inyo kag sa pagpangabay nga mapun-an kamo sing sibu nga ihibalo sang iya kabubut-on sa bug-os nga kaalam kag espirituwal nga paghantop, sa paglakat sing takus kay Jehova agod pahamut-an sia sing bug-os samtang padayon kamo nga nagapamunga sa tagsa ka maayong buhat kag nagatubo sa sibu nga ihibalo sang Dios.”​—⁠Roma 12:​1, 2; Colosas 1:​9, 10.

[Kahon/Piktyur sa pahina 28]

Pinasahi nga Paggamit sa Parthenon

Gindula sang “Cristiano” nga si Emperador Theodosius II, nga may mga kasuguan may kaangtanan sa siudad sang Atenas (438 C.⁠E.), ang paganong mga rito kag mga misteryo, ginsirhan ang paganong mga templo. Busa mahimo sila nga makumbertir sa Cristianong mga relihion. Ang lamang nga kinahanglanon agod madinalag-on nga mabag-o ang paggamit sa templo amo ang pagputli sini paagi sa pagbutang sing krus sa sini!

Ang isa sa nahaunang templo nga ginbag-o amo ang Parthenon. Ginhimo ang daku nga pagkay-o agod magamit sing nagakaigo ang Parthenon subong “Cristianong” templo. Kutob sang 869 C.⁠E., nangin katedral ini sang Atenas. Sang primero ginpadunggan ini subong ang simbahan sang “Balaan nga Kaalam.” Mahimo gid ini nagapahanumdom sa katunayan nga ang orihinal nga “tag-iya” sang templo, si Athena, amo ang diosa sang kaalam. Sang ulihi gindedikar ini sa “Our Lady the Athenian.” Pagkatapos sang walo ka siglo nga paggamit sang Ortodokso, ang templo ginhimo nga iglesia Katolika ni Sta. Maria sang Atenas. Ining relihioso nga “pagresiklo” sang Parthenon nagpadayon sang, sadtong ika-15 ka siglo, ginhimo ini sang mga Ottoman nga Turko nga isa ka mosque.

Karon ang Parthenon, ang dumaan nga Doriko nga templo sang Athena Parthenos (“Birhen”), ang Griegong diosa sang kaalam, ginduaw sang linibo ka turista subong isa na lamang ka obra-maestra sang Griegong arkitektura.

[Mga footnote]

[Kapsion sa pahina 26]

Ang monasteryo sang Daphni​—⁠ang tal-us nga duog sang pagsimba para sa mga pagano sa dumaan nga Atenas