Ngaa Sekreto Gid?

“WALA na sing makapabug-at pa sangsa isa ka sekreto.” Amo sini ang ginsiling sang Pranses nga hulubaton. Amo bala sini ang rason kon ngaa nalipay kita kon may mahibaluan kita nga sekreto apang ginasubuan kon kaisa kon indi naton maestoryahan ini? Apang, sa sulod sang mga siglo naluyagan sang madamo nga tawo ang pagsekreto, gani gin-organisar nila ang ila kaugalingon subong sekreto nga mga grupo para sa isa ka tulumuron.

Ang pinakauna sining sekreto nga mga organisasyon amo ang mga misteryoso nga mga kulto sa Egipto, Gresya, kag Roma. Sang ulihi sa baylo sang interes sa relihion ang pila sining mga grupo ginpahulag sang interes sa politika, ekonomiya, kag sa katilingban. Halimbawa, sang maporma ang mga asosasyon sa Europa sang Edad Media, ginpili sang ila mga katapo nga indi magpakilala agod amligan ang ila kaugalingon.

Ang sekreto nga mga grupo sa karon nga tion masami ginatukod para sa halangdon nga mga rason, ayhan agod makabulig sa “katilingban kag sa mga tawo nga nagakinahanglan,” suno sa Encyclopædia Britannica, kag “sa paghimo sing mga programa para sa mga buhat sang kaluoy kag edukasyon.” Ang pila ka organisasyon sang paghiliutod, mga youth club, social club, kag iban pa nga mga grupo mga sekreto man, ukon medyo sekreto. Sa kabilugan ining mga grupo wala nagapanghalit, ang mga katapo sini nanamian lamang sa pagkasekreto. Ang sekreto nga mga rito antes batunon ang isa sa organisasyon makagalanyat gid kag nagapalig-on sa higot sang paghiliupod kag paghiusa. Ang mga katapo nagabatyag nga may bahin sila kag nagabatyag nga may katuyuan. Ini nga sahi sang sekreto nga mga organisasyon masami nga indi makatalagam sa mga indi katapo. Ang mga indi katapo wala sing disbentaha bangod wala nila mahibaluan ang mga sekreto.

Kon San-o ang mga Pagsekreto Nagapatimaan sing Katalagman

Indi tanan nga sekreto nga mga grupo sekreto gid sa pareho nga kasangkaron. Apang yadtong may “mga sekreto sa likod sang mga sekreto,” suno sa Encyclopædia Britannica, nagapatimaan sing isa ka partikular nga katalagman. Ginapaathag sini nga “paagi sa paggamit sing mga alyas, daku nga mga pagtilaw, ukon pagpahayag,” nahimo sang mga katapo nga may mataas nga ranggo nga “painon ang ila kaugalingon,” sa amo nagapahulag sa “sadtong yara sa manubo nga ranggo nga magtinguha nga malab-ot ang mataas nga posisyon.” Maathag gid ang katalagman sa sina nga mga grupo. Yadtong sa manubo nga mga posisyon mahimo nga wala gid sing ihibalo tuhoy sa matuod nga mga tulumuron sang organisasyon, kay wala pa nila malab-ot inang kataason sang ihibalo. Madali lang madalahig sa isa ka grupo nga wala mo gani mahibaluan ang mga tulumuron sini kag ang mga paagi agod malab-ot ini, kag ayhan wala gani nagapaathag sa imo sing bug-os. Apang masapwan sang tawo nga nakasulod sa amo nga grupo nga mabudlay ang magguwa sa sini; kay daw nagapos sia, kon sa aton pa, sang kadena sang mga sekreto.

Apang, ang pagkasekreto mahimo magpatimaan sing daku pa nga katalagman, kon ang grupo may ilegal ukon kriminal nga mga tulumuron kag sa amo ginahinago sini ang iya matuod nga pagluntad. Ukon kon nahibaluan gid man ang iya pagluntad kag pangkabilugan nga mga katuyuan, mahimo tinguhaan sini nga isekreto ang iya mga katapo kag ang iya hilingagawon nga mga plano. Matuod ini sa masupog nga mga grupo sang mga terorista nga nagakibot kon kaisa sa kalibutan paagi sa ila makakulugmat nga mga pagsalakay.

Huo, ang pagkasekreto mahimo nga makatalagam, para sa mga indibiduwal kag sa katilingban sa kabilugan. Binagbinaga ang sekreto nga mga gang sang mga pamatan-on nga masingki nga nagapangita sing inosente nga mga biktima, ang mga asosasyon sang krimen kaangay sang sekreto gid nga Mafia, ang mga grupo nga nagapadaku sang pagkalabaw sang mga puti kaangay sang Ku Klux Klan,⁠a kag ang madamo pa terorista nga mga grupo sa bug-os nga kalibutan nga padayon nga nagaupang sa mga panikasog nga mapaluntad ang paghidait kag kalig-unan sa kalibutan.

Ano ang Ila mga Tulumuron Karon?

Sang katuigan 1950, subong resulta sang Cold War, madamong sekreto nga grupo ang gin-organisar sa pila ka pungsod sa Nakatundan nga Europa agod mangin mga base sang mga hublag sang pagrebelde kon tinguhaan sang Sobyet nga sakupon ang Nakatundan nga Europa. Halimbawa, suno sa Aleman nga pamantalaan nga Focus, “79 ka sekreto nga sentro sang armas” ang gintukod sa Austria sadto nga tion. Wala gani mahibaluan sang tanan nga pungsod sa Europa ang tuhoy sining mga grupo. Ang pamantalaan realistiko nga nagreport sang maaga nga bahin sang katuigan 1990: “Wala gihapon mahibaluan kon pila sining mga organisasyon ang padayon nga nagapanghikot karon kag kon ano na karon ang ila mga tulumuron.”

Huo, sa pagkamatuod. Sin-o ang nakahibalo kon pila ka sekreto nga mga grupo ang may makatalagam nga buko nga daku pa sangsa ginahunahuna sang bisan sin-o sa aton?

[Footnote]