Paano Gin-inspirar sang Dios ang Biblia?

NG komunikasyon mas makawiwili karon sangsa bisan ano pa nga tion sa maragtas. Mga telepono, fax machine, kompyuter​—⁠sang nagligad nga mga tuig sin-o bala ang naghunahuna nga magaabot ang isa ka tion nga ang mga mensahe sarang mapaalinton dayon sa halos bisan diin sa bug-os nga kalibutan?

Apang ang labing makawiwili nga sahi sang komunikasyon amo ang isa nga indi malantip sang tawo​—⁠ang pag-inspirar sang Dios. Gin-inspirar ni Jehova ang mga 40 ka tawo agod isulat ang iya nasulat nga Pulong, ang Balaan nga Biblia. Subong nga ang mga tawo may kapin sa isa ka paagi sang komunikasyon nga magamit nila, si Jehova naggamit man sing pila ka paagi sang komunikasyon sa pag-inspirar sang Kasulatan.

Pagdikta. Ginpaalinton sang Dios ang espesipiko nga mga mensahe nga ginsulat sang ulihi sa Biblia.a Halimbawa, binagbinaga ang mga pagsulundan nga nagahuman sa Kasuguan nga katipan. “Isulat mo ining mga pulong,” siling ni Jehova kay Moises, “bangod suno sining mga pulong nga nakahimo ako sing katipan sa imo kag sa Israel.” (Exodo 34:27) Yadtong “mga pulong” nga “ginpaalinton paagi sa mga anghel,” ginkopya ni Moises kag makita na karon sa mga tulun-an sang Exodo, Levitico, Numeros, kag Deuteronomio sa Biblia.​—⁠Binuhatan 7:⁠53.

Madamong iban pa nga manalagna, lakip sanday Isaias, Jeremias, Ezequiel, Amos, Nahum, kag Miqueas, ang nakabaton sing espesipiko nga mga mensahe halin sa Dios paagi sa mga anghel. Kon kaisa ginsugdan sining mga lalaki ang ila mga pahibalo paagi sa dinalan: “Amo sini ang ginsiling ni Jehova.” (Isaias 37:​6; Jeremias 2:​2; Ezequiel 11:​5; Amos 1:​3; Miqueas 2:​3; Nahum 1:12) Nian ginsulat nila ang ginhambal sang Dios.

Mga Palanan-awon, Damgo, kag Panganinaw. Ang palanan-awon isa ka talan-awon, danyag, ukon mensahe nga ginbutang sa hunahuna sang tawo samtang nagabugtaw sia, sa masami sa dikinaandan nga mga paagi. Halimbawa, sanday Pedro, Santiago, kag Juan, “sang nakabugtaw sila sing bug-os,” nakakita sing palanan-awon tuhoy sa nagbaylo-dagway nga si Jesus. (Lucas 9:​28-36; 2 Pedro 1:​16-21) Sa pila ka hitabo ang mensahe ginpaalinton sa isa ka damgo, ukon palanan-awon sa gab-i, nga ginapatudok sa hunahuna sang isa samtang nagakatulog sia. Busa si Daniel nagsulat tuhoy sa “mga palanan-awon sang akon mga ulo sa akon higdaan”​—⁠ukon, subong sa pagbadbad sa sini ni Ronald A. Knox, “samtang nagahigda ako nga nagatan-aw sa akon damgo.”​—⁠Daniel 4:⁠10.

Ang tawo nga ginapaidalom ni Jehova sa panganinaw mahimo nga nagakonsentrar gid sing maayo, bisan pa nga nagabugtaw sing hapaw. (Ipaanggid ang Binuhatan 10:​9-16.) Sa Biblia ang Griegong tinaga nga ginbadbad nga “panganinaw” (ekʹsta·sis) nagakahulugan sing ‘pagkuha ukon pagbulos.’ Nagapahangop ini sing ideya nga pagbulos sa kinaandan nga kahimtangan sang hunahuna. Busa, ang tawo nga nagapanganinaw wala sing hinalung-ong sa iya mga palibot samtang bug-os nga nagakonsentrar sa palanan-awon. Si apostol Pablo mahimo nga nagapanganinaw sang “ginsabnit [sia] pakadto sa paraiso kag nakabati sing dimamitlang nga mga pulong nga indi tugot sa tawo ang pagmitlang.”​—⁠2 Corinto 12:​2-4.

Tuhay sa mga nagsulat sang gindikta nga mga mensahe halin sa Dios, ang mga manunulat sang Biblia nga nakabaton sing mga palanan-awon ukon mga damgo ukon nakaeksperiensia sing mga panganinaw masunson nga may kahilwayan sa paglaragway sang ila nakita sa ila mismo mga tinaga. Si Habacuc ginsugo: “Isulat ang palanan-awon, kag ibutang ini sing maathag sa mga tapitapi, agod nga ang isa nga nagabasa sa sini magabasa sini sing talunsay.”​—⁠Habacuc 2:⁠2.

Nagakahulugan bala ini nga ining mga bahin sang Biblia indi bug-os nga gin-inspirar subong sa mga kasulatan nga gindikta? Indi gid. Paagi sa iya espiritu, ginpasalop ni Jehova sing maayo ang iya mensahe sa hunahuna sang tagsa ka manunulat, agod ang mga panghunahuna sang Dios kag indi ang iya sang tawo ang mapaalinton. Bisan pa nga gintugutan ni Jehova ang manunulat sa pagpili sing nagakaigo nga mga tinaga, gintuytuyan niya ang hunahuna kag tagipusuon sang manunulat agod indi malaktawan ang kinahanglanon nga impormasyon kag ang resulta amo ang mga pinamulong nga matamod sing nagakaigo subong iya sang Dios.​—⁠1 Tesalonica 2:⁠13.

Pagpahayag sang Dios. Ang Biblia nagaunod sing tagna​—⁠sing maragtas nga ginpahayag kag ginsulat sing abanse​—⁠nga labaw gid sa masarangan sang tawo. Ang isa ka halimbawa amo ang paglutaw kag pagkapukan sang “hari sang Gresya,” si Alejandro nga Daku, nga gintagna sing mga 200 ka tuig sing abanse! (Daniel 8:​1-8, 20-22) Ginasugid man sang Biblia ang mga hitabo nga wala gid masaksihan sang tawhanon nga mga mata. Ang isa ka halimbawa amo ang pagtuga sa langit kag duta. (Genesis 1:​1-27; 2:​7, 8) Nian yara ang mga paghambalanay nga natabo sa langit, kaangay sa ginreport sa tulun-an ni Job.​—⁠Job 1:​6-12; 2:​1-6.

Kon indi direkta nga ginpahayag sang Dios sa manunulat, ini nga mga hitabo ginsugid sang Dios sa iban agod mangin bahin ini sang oral ukon nasulat nga maragtas, nga ginliton halin sa isa ka kaliwatan pakadto sa masunod tubtob mangin bahin ini sang rekord sang Biblia. (Tan-awa ang kahon sa pahina 7.) Ano man nga paagi ang gingamit, makapat-od kita nga si Jehova amo ang Ginhalinan sining tanan nga impormasyon, kag gintuytuyan niya ang mga manunulat agod ang ila mga rekord indi malaktan sing sayop, pagpasobra, ukon mito. Si Pedro nagsulat nahanungod sa tagna: “Ang mga tawo nagpamulong gikan sa Dios samtang ginatuytuyan sila sang balaan nga espiritu.”b​—⁠2 Pedro 1:⁠21.

Ang Makugi nga Panikasog Ginkinahanglan

Bisan pa ang mga manunulat sang Biblia “gintuytuyan sang balaan nga espiritu,” kinahanglan gid sa bahin nila ang mahalungon nga paghunahuna. Halimbawa, si Solomon “nagpamalandong kag nagpanalawsaw sing maid-id, agod mapahamtang niya sing nagakaigo ang madamo nga hulubaton. Ginpangita [niya] ang kalahamut-an nga mga pulong kag ang nasulat sing matadlong nga mga pulong sang kamatuoran.”​—⁠Manugwali 12:​9, 10.

Ang pila ka manunulat sang Biblia nagpanalawsaw gid agod mapat-od ang ila materyal. Si Lucas, halimbawa, nagsulat nahanungod sa iya rekord sang Ebanghelyo: “Ginsumay ko ang tanan nga butang kutob sa ginsuguran sing husto, agod masulat ini sing pasunod.” Sa pagkamatuod, ginpakamaayo sang espiritu sang Dios ang mga panikasog ni Lucas, walay duhaduha nga nagpapagsik sa iya agod makita ang masaligan maragtason nga mga dokumento kag agod mainterbyu ang masaligan nga mga saksi, subong sang buhi pa nga mga disipulo kag ayhan sang iloy ni Jesus, si Maria. Nian gintuytuyan sang espiritu sang Dios si Lucas nga masulat sing sibu ang impormasyon.​—⁠Lucas 1:​1-4.

Tuhay sa Ebanghelyo ni Lucas, ang sinulatan ni Juan amo ang rekord sang isa nga nakasaksi, nga ginsulat mga 65 ka tuig pagkatapos napatay si Jesus. Pat-od gid nga ginpatalom sang espiritu ni Jehova ang memorya ni Juan agod indi ini maghina sa paglipas sang tion. Nahisuno ini sa ginsaad ni Jesus sa iya mga sumulunod: “Ang mananabang, ang balaan nga espiritu, nga ipadala sang Amay sa akon ngalan, inang isa magatudlo sa inyo sang tanan nga butang kag magapahanumdom sang tanan nga butang nga akon ginsiling sa inyo.”​—⁠Juan 14:⁠26.

Sa pila ka halimbawa ginlakip sang mga manunulat sang Biblia ang mga natipon gikan sa mga dokumento nga nasaksihan sang naunang mga manunulat sang maragtas, indi tanan sa ila gin-inspirar. Gintipon ni Jeremias ang Nahauna kag Ikaduhang Hari sa sini gid nga paagi. (2 Hari 1:18) Ginpatuhuyan ni Esdras sa dimagkubos ang 14 ka wala mainspirar nga mga sinulatan agod matipon ang materyal para sa Nahauna kag Ikaduhang Cronica, lakip na ang “rekord tuhoy sa mga hitabo sang mga adlaw ni Hari David” kag ang “Tulun-an sang mga Hari sang Juda kag sang Israel.” (1 Cronica 27:​24; 2 Cronica 16:11) Nagbalikwat pa gani si Moises gikan sa “tulun-an sang mga Inaway ni Jehova”​—⁠ayhan isa ka masaligan nga rekord tuhoy sa mga inaway sang katawhan sang Dios.​—⁠Numeros 21:​14, 15.

Sa sining mga halimbawa ang balaan nga espiritu aktibo nga nagpanghikot, nagpahulag sa mga manunulat sang Biblia nga pilion lamang ang masaligan nga materyal, nga nian nangin bahin sang inspirado nga rekord sang Biblia.

Praktikal nga Laygay​—⁠Halin kay Sin-o?

Ang Biblia nagaunod sing isa ka manggad sang praktikal nga laygay pasad sa mapanilagon personal nga mga obserbasyon. Halimbawa, si Solomon nagsulat: “Wala na sing maayo pa sa tawo sangsa magkaon sia kag mag-inom kag magkalipay ang iya kalag sa kaayuhan sang iya kinabudlayan. Ini man nakita ko, bisan ano, nga ini nagagikan sa kamot sang matuod nga Dios.” (Manugwali 2:24) Si Pablo nagsiling nga ang iya laygay nahanungod sa pag-asawahay “[iya] panghunahuna,” bisan pa nga nagdugang sia: “Nagahunahuna gid ako nga yari sa akon ang espiritu sang Dios.” (1 Corinto 7:​25, 39, 40) Si Pablo may espiritu gid sang Dios, kay subong sang ginsiling ni apostol Pedro, ang ginsulat ni Pablo “nagahisuno sa kaalam nga ginhatag sa iya.” (2 Pedro 3:​15, 16) Busa, natuytuyan sang espiritu sang Dios, ginhatag niya ang iya panghunahuna.

Sang ginpabutyag sang mga manunulat sang Biblia ining personal nga mga panghunahuna, ginhimo nila ini lakip ang pagtuon kag pag-aplikar sa mga kasulatan nga natigayon nila. Makapat-od kita nga ang ila mga sinulatan nagahisanto sa panghunahuna sang Dios. Ang ila ginsulat nangin bahin sang Pulong sang Dios.

Sa pagkamatuod, ang Biblia wala nagaunod sing mga pinamulong sang pila nga ang ila panghunahuna sayop. (Ipaanggid ang Job 15:​15 sa 42:⁠7.) Nagalakip man ini sa pila ka pinamulong nga nagpaalinton sang nalisang nga mga balatyagon sang mga alagad sang Dios, bisan pa nga wala sini ginapaalinton ang tanan nga detalye kon ngaa amo sina ang ila nabatyagan.c Bisan pa nagapabutyag sing personal nga mga pinamulong, ang manunulat gintuytuyan gihapon sang espiritu sang Dios sa pagsulat sing sibu nga rekord, nga nagabulig nga makilala kag mabuyagyag ang sayop nga pangatarungan. Dugang pa, sa tagsa ka halimbawa ginaathag sang konteksto kay bisan sin-o nga mahunahunaon nga bumalasa kon bala ang panghunahuna sang manunulat makatarunganon.

Sa pagsumaryo, makasalig kita nga ang bug-os nga Biblia mensahe sang Dios. Sa pagkamatuod, ginpat-od ni Jehova nga ang tanan nga ginaunod sini nagakabagay sa iya katuyuan kag naghatag sing kinahanglanon nga instruksion para sa mga maluyag mag-alagad sa iya.​—⁠Roma 15:⁠4.

Tawhanon nga mga Manunulat​—⁠Ngaa?

Ang paggamit ni Jehova sa mga tawo sa pagsulat sa Biblia nagapakita sang iya daku nga kaalam. Binagbinaga ini: Kon ginhatag ini sang Dios sa mga anghel, may pareho bala nga ganyat ang Biblia? Matuod, mahimo kita makunyag sa pagbasa tuhoy sa mga kinaiya kag mga pagpakig-angot sang Dios gikan sa pagtamod sang isa ka anghel. Apang kon ang Biblia ginsulat nga wala sing tawhanon nga elemento, mahimo kita mabudlayan sa paghangop sa mensahe sang Biblia.

Sa pag-ilustrar: Ang Biblia mahimo lamang magareport nga si Hari David nanglahi kag nagpatay kag sang ulihi naghinulsol sia. Apang daw ano gid kaayo nga mabasa ang mismo nga ginhambal ni David, samtang ginapabutyag niya ang iya daku nga kasubo tungod sa ginhimo niya kag nagpakitluoy sing kapatawaran ni Jehova! “Ang akon sala yara pirme sa atubangan ko,” sulat niya. “Ang buong kag mahinulsulon nga tagipusuon, O Dios, dili mo pagtamayon.” (Salmo 51:​3, 17) Gani, ang Biblia may kainit, pagkananuhaytuhay, kag ganyat nga ginahatag sang tawhanon nga elemento.

Huo, ginpili ni Jehova ang labing maayo nga paagi agod mahatag sa aton ang iya Pulong. Bisan pa mga tawo nga may mga kaluyahon kag kahuyangon ang gingamit, gintuytuyan sila sang balaan nga espiritu agod mangin wala sing kasaypanan ang ila mga sinulatan. Busa, ang Biblia may pinakamataas nga balor. Ang laygay sini malig-on, kag ang mga tagna sini nahanungod sa palaabuton nga Paraiso sa duta masaligan.​—⁠Salmo 119:​105; 2 Pedro 3:⁠13.

Ngaa indi mo himuon nga batasan ang pagbasa sa isa ka bahin sang Pulong sang Dios kada adlaw? Si Pedro nagsulat: “Handuma ang walay simbog nga gatas sang pulong, agod nga paagi sini magatubo kamo padulong sa kaluwasan.” (1 Pedro 2:2) Bangod gin-inspirar ini sang Dios, masapwan mo nga ang bug-os nga Kasulatan “mapuslanon sa pagpanudlo, sa pagsabdong, sa pagtadlong sang mga butang, sa pagdisiplina sa pagkamatarong, agod nga ang tawo sang Dios may lubos nga ikasarang, nga nasangkapan sing bug-os nga sa tagsa ka maayong buhat.”​—⁠2 Timoteo 3:​16, 17.

[Mga footnote]

[Box/Mga piktyur sa pahina 7]

Diin Ginkuha ni Moises ang Iya Impormasyon?

GINSULAT ni Moises ang tulun-an sang Genesis sa Biblia, apang ang tanan nga ginrekord niya madugay na nga natabo antes pa sia matawo. Gikan diin, nian, niya ginkuha ini nga impormasyon? Ayhan ginpahayag ini sa iya sing direkta sang Dios, ukon ayhan ang ihibalo tuhoy sa iban nga mga hitabo ginliton paagi sa hambal halin sa isa ka kaliwatan pakadto sa masunod. Sanglit ang mga tawo sadto mas malawig ang kabuhi, ang kalabanan nga ginrekord ni Moises sa Genesis mahimo nga ginliton halin kay Adan pakadto kay Moises paagi sa lima lamang ka tawo nga halos nag-abtanay ang ila kabuhi​—⁠sanday Metusela, Sem, Isaac, Levi, kag Amram.

Dugang pa, mahimo nga gintan-aw ni Moises ang nasulat nga mga rekord. Tuhoy sini, talalupangdon nga masunson ginagamit ni Moises ang dinalan nga “amo ini ang maragtas sang,” antes hingadlan ang tawo nga hambalan. (Genesis 6:​9; 10:​1; 11:​10, 27; 25:​12, 19; 36:​1, 9; 37:2) Ang pila ka iskolar nagasiling nga ang Hebreong tinaga nga ginbadbad diri nga “maragtas,” toh·le·dhohthʹ, nagapatuhoy sa nagaluntad na nasulat nga maragtason nga dokumento nga gingamit ni Moises subong ginkuhaan sang iya sinulatan. Siempre pa, indi ini masiling sing pat-od.

Mahimo nga ang impormasyon sa tulun-an sang Genesis natigayon paagi sa tatlo tanan ka paagi nga ginhinambitan​—⁠ang iban paagi sa direkta nga pagpahayag, ang iban paagi sa oral nga pagpaalinton, kag ang iban gikan sa nasulat nga mga rekord. Ang importante nga punto amo nga gin-inspirar sang espiritu ni Jehova si Moises. Gani, ang ginsulat niya matamod sing husto subong ang pulong sang Dios.

[Kapsion sa pahina 4]

Sa lainlain nga paagi, gin-inspirar sang Dios ang mga tawo nga isulat ang Biblia