Mga Sirkador sa mga Igang sang Bukid
NAHAMTANG sa nakatundan nga baybayon sang Dagat nga Pula amo ang dumaan nga siudad kag ang palibot nga kahanayakan nga ginatawag En-gedi. Ang batuhon nga banas kag mga pil-as sini nangin isa ka maayo nga puluy-an para sa kanding nga talunon sang Ginsaad nga Duta, nga kaanggid sa makita diri.
Ining mabakod sing tiil nga tinuga isa sang mga kalatingalahan sa mga kahayupan. Buksan naton ang Biblia kag binagbinagon naton sing maayo ining makawiwili nga sapat.
“Ang Mataas nga mga Bukid Naigo sa mga Kanding nga Talunon”
Amo sina ang gin-amba sang salmista. (Salmo 104:18) Ang mga kanding nga talunon bagay gid sa pagpuyo sa mataas nga mga lugar! Maabtik gid sila maghulag, nagadalagan sa batuhon nga duog sing masinaligon kag madasig. Sing bahin bangod ini sa pagkahuman sang ila mga kuko. Ang mga tudlo sa tiil mahimo nga maglapad suno sa kabug-aton sang kanding, gani makapanguyapot sing hugot ang sapat kon nagatindog ukon nagadalagan sa makitid kag batuhon nga mga pil-as.
Ang mga kanding nga talunon may dikinaandan man nga balanse. Mahimo sila makalukso sa malayo kag makatupa sa bato nga haluson lamang makapaigo sang tanan apat ka tiil. Nakita anay sang biologo nga si Douglas Chadwick ang isa ka sahi sang kanding nga talunon nga naggamit sang iya balanse agod indi magtupa sa bato nga tuman kakitid para makaliso sia. Sia nagsiling: “Sa tapos makapasiplat sa masunod nga bato nga mga 120 metros sa ubos, ginpatupa sang kanding ang iya unahan nga mga tiil kag hinayhinay nga gin-alsa ang iya buli sa ibabaw sang iya ulo sa kilid sang pil-as subong nga daw isa ini ka kariton. Samtang nagahawathawat ang akon ginhawa, ang kanding nagpadayon tubtob nga ang iya pangulihi nga mga tiil nagpanaug sa bagay nga nag-atubang ini sa direksion nga ginhalinan niya.” (National Geographic) Indi katingalahan nga ang mga kanding nga talunon ginatawag nga “mga sirkador sa mga igang sang bukid”!
‘Nakahibalo Bala Kamo Kon San-o Nagabata ang mga Kanding nga Talunon?’
Ang mga kanding nga talunon tuman ka mahuluy-on. Mas gusto nila mag-istar malayo sa tawo. Matuod, nabudlayan ang tawo magpalapit agod mapanilagan ang ila maila nga mga kinaiya. Busa, ang Tag-iya sang “kahayupan sa linibo nga kabakuluran” makatarunganon nga namangkot kay Job: “Makahibalo ka bala sang tion kon san-o ang mga kanding nga talunon sang igang nagabata?”—Salmo 50:10; Job 39:1.
Ang hatag-Dios nga pagkaduna nagasugid sa babayi nga kanding nga talunon kon san-o ini magbata. Nagapangita sia sing isa ka luwas nga lugar kag nagabata sing isa ukon duha, sa masami sa katapusan nga bahin sang Mayo ukon sang Hunyo. Ang bag-ong bun-ag nga mga kanding makalakat na sing mabakod sa sulod lamang sang pila ka adlaw.
“Mahigugmaon nga Usa kag Maayuayo nga Kanding nga Talunon”
Ang maalamon nga si Hari Solomon naglaygay sa mga bana: “Magkalipay sa asawa sang imo pagkapamatan-on, ang mahigugmaon nga usa kag maayuayo nga kanding nga talunon.” (Hulubaton 5:18,19) Wala ini gintuyo agod pakadiutayon ang mga babayi. Maathag gid nga ginapatuhuyan ni Solomon ang katahom, bayhon, kag iban pa nga tumalagsahon nga mga kinaiya sining mga sapat.
Ang kanding nga talunon isa sang dimaisip nga “buhi nga mga kalag” nga nagahatag sing daku nga pamatuod sa kaalam sang Manunuga. (Genesis 1:24, 25) Wala bala kita malipay nga ginpalibutan kita sang Dios sing tuman kadamo nga makawiwili nga tinuga?
[Picture Credit Line sa pahina 24]
Sa maayong kabubut-on sang Unibersidad sang Atenas