Kalipay—Tuman Kaila

ANG kaakig, kabalaka, kag kapung-aw madugay na nga ginausisa sang mga sientipiko. Apang, sining ulihi nga tinuig, ginkonsentrar sang nagapanguna nga mga sientipiko ang ila panalawsaw sa positibo kag halandumon nga tawhanon nga balatyagon​—⁠ang kalipay.

Ano bala ang labi nga nagapahalipay sa mga tawo? Kon sila bala mas bata, mas manggaranon, mas mapagros, mas mataas, ukon mas maniwang? Ano ang yabi sa matuod nga kalipay? Ang kalabanan nga mga tawo nabudlayan, kon indi imposible, sa pagsabat sina nga pamangkot. Bangod sang daku nga kapaslawan nga masapwan ang kalipay, ayhan mas nahapusan ang iban sa pagsabat kon ano ang indi yabi sa kalipay.

Sa madugay na nga tion, ginrekomendar sang nagapanguna nga mga sikologo ang maiyaiyahon nga pilosopiya subong yabi sa kalipay. Ginlaygayan nila ang dimalipayon nga mga tawo nga magkonsentrar lamang sa pagpaayaw sa ila indibiduwal nga mga kinahanglanon. Ang makagalanyat nga mga hambal subong sang “mangin kon sin-o ka,” “hibalua ang imo balatyagon,” kag “kilalaha ang imo kaugalingon” gingamit sa sikoterapiya (pagbulong sa balatian sa hunahuna ukon emosyon). Apang, ang pila sang mismo nga mga eksperto nga nagsakdag sining panghunahuna nagaugyon karon nga ining maiyaiyahon nga panimuot wala nagahatag sing dayon nga kalipay. Ang pagkamaiyaiyahon dimalikawan nga nagahatag sing kasakit kag kasubo. Ang kakagod indi ang yabi sa kalipay.

Ang Yabi sa Kasubo

Ang mga nagatinguha nga masapwan ang kalipay paagi sa kalipayan nagapangita sa sayop nga lugar. Binagbinaga ang halimbawa sang maalamon nga si Hari Solomon sang dumaan nga Israel. Sa tulun-an sang Manugwali sa Biblia, nagpaathag sia: “Bisan ano nga butang nga naluyagan sang akon mga mata wala ko gindumili sa ila. Wala ko pagpunggi ang akon tagipusuon gikan sa bisan ano nga sahi sang kalipay, kay ang akon tagipusuon nagkalipay bangod sang tanan ko nga lakas nga pagpangabudlay, kag ini nangin ang bahin ko sa tanan ko nga pagpangabudlay.” (Manugwali 2:10) Si Solomon nagpatindog sing mga balay para sa iya kaugalingon, nagtanom sing mga ulubasan, kag naghimo sing mga katamnan, mga parke, kag mga punong sang tubig para sa iya kaugalingon. (Manugwali 2:​4-6) Isa ka bes namangkot sia: “Sin-o bala ang nagakaon kag nagainom sing labi pa sa akon?” (Manugwali 2:25) Ginlingaw sia sang pinakamaayo nga mga manug-amba kag mga musikero, kag naagom niya ang pagpakig-upod sang pinakamatahom nga mga babayi sa duta.​—⁠Manugwali 2:⁠8.

Ang punto amo, si Solomon wala magpugong kon tuhoy sa kalingawan. Ano ang nangin konklusion niya pagkatapos maagom ang madamo nga kalipayan sa kabuhi? Sia nagsiling: “Nagtulok ako sa tanan nga binuhatan nga ginhimo sang akon mga kamot kag sa kinabudlayan ko sa paghimo, kag, tan-awa! ang tanan walay pulos kag pagpanikasog sa hangin, kag wala sing kapuslanan sa idalom sang adlaw.”​—⁠Manugwali 2:⁠11.

Ang mga natukiban sang maalamon nga hari husto gihapon tubtob karon. Binagbinaga ang halimbawa sang isa ka manggaranon nga pungsod kaangay sang Estados Unidos. Sang nagligad nga 30 ka tuig, halos gindoble sang mga Amerikano ang kadamuon sang ila materyal nga mga pagkabutang, subong sang mga awto kag mga telebisyon. Apang, suno sa mga eksperto sa kapagros sa hunahuna, ang mga Amerikano indi gid mas malipayon. Suno sa isa ka magasin, “sina man nga panag-on, ang kataason sang kapung-aw nagtimbuok. Nagtatlo ka pilo ang paghikog sa tunga sang mga tin-edyer. Nagdoble ang kataason sang diborsio.” Amo man sini ang nangin konklusion sining karon sang mga manalawsaw sa tapos tun-an ang kaangtanan sang kuwarta kag kalipay sa tunga sang mga populasyon sang mga 50 ka nagakalainlain nga pungsod. Sa simple nga hambal, indi mo mabakal ang kalipay.

Sa kabaliskaran, ang paghingamo sing manggad nagakaigo gid nga matawag subong ang yabi sa kasubo. Si apostol Pablo naglaygay: “Apang, ang mga determinado nga magmanggaranon nagakahulog sa pagsulay kag sa siod kag sa madamong binuang kag makahalalit nga kailigbon, nga nagatugdang sang mga tawo sa kalaglagan kag kahapayan. Kay ang gugma sa kuwarta amo ang gamot sang tanan makahalalit nga mga butang, kag paagi sa paghingamo sini nga gugma ang iban nagtalang gikan sa pagtuo kag nagsuntok sang ila mga kaugalingon sing madamong kasakitan.”​—⁠1 Timoteo 6:​9, 10.

Ang manggad, kapagros, pagkabatan-on, katahom, gahom, ukon bisan ano nga kombinasyon sini indi makagarantiya sing dayon nga kalipay. Ngaa indi? Bangod wala kita sing ikasarang nga punggan nga matabo ang malain nga mga butang. Si Hari Solomon nagsulat sing nagakaigo: “Ang tawo man wala makahibalo sang iya tion. Subong sang mga isda nga ginadakop sa malaut nga pukot, kag subong sang mga pispis nga ginadakop sa siod, amo man ang mga anak sang mga tawo ginasiod sa malaglagon nga tion, kon mahanabo ini sa ila sing hinali.”​—⁠Manugwali 9:⁠12.

Isa ka Maila nga Lalab-uton

Wala sing sientipiko nga panalawsaw ang makahatag sing hinimo-sang-tawo nga pormula ukon estratehiya para sa kalipay. Si Solomon nagsiling man: “Nagliso ako kag nakita ko sa idalom sang adlaw nga ang palumba indi sa madasig, ukon ang inaway sa makusog, ukon ang kalan-on sa maalam, ukon ang manggad sa mga mahangpunon, ukon ang kahamuot sa mga may ihibalo; bangod ang tion kag wala ginapaabot nga hitabo nagakahanabo sa ila tanan.”​—⁠Manugwali 9:⁠11.

Madamo sang nagaugyon sa mga pinamulong sa ibabaw ang naghinakop nga ang pagpaabot sing malipayon gid nga kabuhi indi matuod. Ang isa ka prominente nga edukador nagsiling nga “ang kalipay isa lamang ka ginahanduraw nga kahimtangan.” Ang iban nagapati nga ang yabi sa kalipay isa ka makatalanhaga nga sekreto, nga ang ikasarang sa pagtukib sa sekreto mahimo nga limitado lamang sa pila ka mistiko nga may intelektuwal nga dulot.

Apang, sa pagpangita nila sa kalipay, ang mga tawo padayon nga nagaeksperimento sing lainlain nga estilo sang pagkabuhi. Walay sapayan sang mga kabang-awan sang mga nauna sa ila, madamo sa karon ang nagahingamo gihapon sing manggad, gahom, kapagros, ukon kalipayan subong ang bulong sa ila kasubo. Ang pagpangita nagapadayon bangod nagapati gid ang kalabanan nga tawo nga ang dayon nga kalipay indi isa ka ginahanduraw lamang nga kahimtangan. Nagalaum sila nga ang kalipay indi isa ka maila nga damgo. Nian mahimo ka mamangkot, ‘Paano ko ini masapwan?’