Ano ang Nagakatabo sa mga Pamatan-on?

MAAYO nga balita ukon malain nga balita​—⁠diin ang luyag mo mabatian sing una? Kon ginapamangkot sing subong sini, ginauna anay sang madamo ang malain nga balita agod nga ang maayo nga balita magpabilin sa hunahuna.

Kon ginausisa naton ang nagakatabo sa mga pamatan-on, binagbinaga anay ang kahimtangan karon. Sa kabilugan, ang mga tigulang nagasiling nga ang mga pamatan-on karon tuhay sangsa mga pamatan-on sang una. Sa pihak nga bahin, ang mga pamatan-on naugot sa mga komento nga indi nila malab-ot ang mga talaksan sang una nga panahon. Apang, nagaugyon ang maid-id nga mga manugpanilag sang katawhan nga tuhay ang karon nga mga pamatan-on.

Daw Ano Katuhay?

Bisan pa ang mga tawo sa kabilugan nagapati nga ang mga pamatan-on dapat nga may maayo nga pamatasan, responsable, kag matinahuron sa iban, ang kamatuoran pirme malayo sa sini nga mga talaksan. Suno sa isa ka surbe nga ginbalhag sa The Independent nga pamantalaan sang London, ang mga pamatan-on “nagapalambo sing ‘bag-o nga espiritu sang pagrebelde’ batok sa kalibutan nga ila ginatamod nga nagpaslaw sa ila sing daku.” Ining “bag-o nga espiritu sang pagrebelde” makit-an sa katunayan nga pila lamang ka pamatan-on karon ang luyag tawgon nga “makatarunganon kag responsable.” Luyag pa nila tawgon nga “magaris kag indi mapaktan.”

Sa Britanya, halimbawa, ang narekord nga krimen​—⁠kalabanan sini ginhimo sang mga pamatan-on​—⁠nagdugang sing napulo ka pilo sa ulot sang 1950 kag 1993. Nagdugang man sing subong sini ang pag-abuso sa droga kag alkohol. Sa amo man nga tion, siling sang The Times sang London, ang halos tanan sang manggaranon nga pungsod nakaeksperiensia sing “daku nga pagdugang sang sikolohiko-sosyal nga mga balatian sa tunga sang mga pamatan-on kutob pa sang Ikaduhang Inaway Kalibutanon.” Suno kay David J. Smith, propesor sang kriminolohiya, ini nga mga balatian “wala gid sing labot sa kaimulon ukon kauswagan.” Ginapatalupangod sang pananalawsaw nga makit-an karon ang daku nga kinatuhayan sa ulot sang mga pamatan-on kag mga tigulang.

Ang mga kabataan kag bataon nga mga tin-edyer karon nagaatubang sing nagadaku nga kahuol. Ang mga kaso sang paghikog, pagtuyo man ukon nadayunan, nangin kinaandan. Ang mga pagtuyo sa paghikog sang mga kabataan nga kubos sa 12 ang edad nagdoble sa sulod sang kubos sa napulo ka tuig, report sang Herald sa Glasgow, Scotland. Ginatugutan sang magulang nga mga kabataan ang kalisod nga magtiklod sa ila nga maghikog. “Amo ini ang pinakamalain nga mga resulta sang nagalala nga mga problema sa hunahuna sa tunga sang mga pamatan-on nga mahimo gid magapawalay pulos sa mga serbisyo nga ginahatag sa pagbulig sa ila,” siling sang pamantalaan.

Sin-o ang Balasulon?

Gilayon nga ginabasol sang mga adulto ang “tiko” nga mga pagtamod sang mga pamatan-on. Apang, sa pagkamatuod, indi ayhan nga ang mga adulto amo ang labi nga balasulon sa nagakatabo karon sa mga pamatan-on? Ang pagsimusimo sang mga katubotubo, pagpabaya sang mga ginikanan, kakulang sing huwaran nga masaligan sang mga pamatan-on, amo pirme ang ginasambit nga kabangdanan. “Ang kapung-aw sa kabilugan nga populasyon pareho lamang kon ipaanggid sa nagligad nga 30 ka tuig,” siling ni Propesor Sir Michael Rutter, pangulo sang Medical Research Council Child Psychiatry Unit sa Britanya. “Apang,” dugang niya, “ang kapung-aw sa tunga sang mga tin-edyer kag bataon nga mga adulto nagdugang sing daku. . . . Walay duhaduha nga nakaamot sa sini ang pagkabungkag sang pamilya; indi lamang ang diborsio, kundi ang kabilugan nga dipaghiusa kag dipaghangpanay sa tunga sang mga adulto.”

Ang isa ka mananalawsaw nagasiling nga ang mga pamatan-on “nagasikway sa dinumaan nga mga paagi.” Ngaa? “Bangod ang dinumaan nga mga paagi indi bagay sa ila.” Binagbinaga subong halimbawa ang nagabag-o nga mga pagtamod tuhoy sa papel sang magkatuhay nga sekso. Madamong lamharon nga babayi ang nagapalambo sing mga kinaiya nga iya sang lalaki subong sang pagkamahaliton kag kasingki, samtang ang pamatan-on nga mga lalaki nangin daw mga babayi. Tuhay gid sangsa mga talaksan sang una!

Apang ngaa may daku gid nga mga pagbag-o karon? Kag ano ang maayong balita para sa mga pamatan-on karon? Paano sila makatigayon sing malig-on nga palaabuton? Ginabinagbinag sang amon masunod nga artikulo ang mga sabat sa sining mga pamangkot.