Ang mga Ginhalinan sang Moderno nga Krismas

PARA sa minilyon ka tawo sa bug-os nga kalibutan, ang panahon sang Krismas isa ka makalilipay katama nga tion sang tuig. Tion ini sang bugana nga mga sinalusalo, madugay na nga mga tradisyon, kag pagtinipon sang pamilya. Ang Krismas nga selebrasyon isa man ka tion nga ang mga abyan kag mga himata nagabayluhanay sing mga kard kag mga regalo.

Apang, sang nagligad lamang nga 150 ka tuig, ang Krismas isa gid ka tuhay nga selebrasyon. Sa iya libro nga The Battle for Christmas, ang propesor sang maragtas nga si Stephen Nissembaum nagsulat: “Ang Krismas . . . isa anay ka tion sang lakas nga pag-inom sang ang mga pagsulundan nga nagakontrol sa publiko nga paggawi sang mga tawo umalagi nga gintalikdan tungod sa sobra nga ‘pagpangalipay,’ isa ka sahi sang Mardi Gras sa Disiembre.”

Para sa mga may tudok nga pagtahod sa Krismas, ining paglaragway mahimo nga makatulublag. Ngaa pasipalahan ni bisan sin-o ang selebrasyon nga kuno nagadumdom sa pagkabun-ag sang Anak sang Dios? Ayhan makibot kamo sa sabat.

Maluya nga Sadsaran

Kutob sang ginsugdan ini sang ikap-at nga siglo, ang Krismas ginpalibutan na sing binais. Halimbawa, yara ang pangduhaduha tuhoy sa kaadlawan ni Jesus. Bangod wala ginahatag sing espesipiko sang Biblia ang adlaw ukon ang bulan sang pagkabun-ag ni Cristo, lainlain nga mga petsa ang ginpanugda. Sang ikatlo nga siglo, ginpetsahan ini sang isa ka grupo sang mga teologo sang Egipto sing Mayo 20, samtang ginpili sang iban ang mas nauna nga mga petsa, subong sang Marso 28, Abril 2, ukon Abril 19. Sang ika-18 nga siglo, ang pagkabun-ag ni Jesus gin-angot sa tanan nga bulan sang tuig! Paano, nian, napilian sang ulihi ang Disiembre 25?

Ang kalabanan nga mga iskolar nagaugyon nga ang Disiembre 25 gintangdo sang Iglesia Katolika subong ang kaadlawan ni Jesus. Ngaa? “Ayhan ang rason,” siling sang The New Encyclopædia Britannica, “amo nga luyag sang naunang mga Cristiano ang petsa nga nagadungan sa paganong Romanong piesta nga nagatanda sa ‘kaadlawan sang dimalupig nga adlaw.’ ” Apang ngaa ang mga Cristiano nga ginhingabot sing mapintas sang mga pagano sa sulod sang kapin sa duha ka siglo kag tunga nag-ugyon gilayon sa ila mga manughingabot?

Ang Kagarukan Ginpakilala

Sang unang siglo, ginpaandaman ni apostol Pablo si Timoteo nga “ang mga tawo nga malauton kag mga impostor” magasulod sa Cristianong kongregasyon kag magapatalang sa madamo. (2 Timoteo 3:13) Ining daku nga apostasya nagsugod pagkatapos napatay ang mga apostoles. (Binuhatan 20:​29, 30) Pagkatapos sang ginatawag nga pagkumbertir kay Constantino sang ikap-at nga siglo, madamong pagano ang nagdugok sa porma sang Cristianismo nga nagaluntad sadto. Nga may ano nga resulta? Ang libro nga Early Christianity and Paganism nagasiling: “Ang diutay nga hubon sang hanuot gid nga mga tumuluo indi na makita sa dakung kadam-an sang nagapangangkon nga mga Cristiano.”

Nangin matuod gid ang pinamulong ni Pablo! Ang matuod nga Cristianismo daw ginhalunhon sang paganong kagarukan. Kag labi pa nga makita ini nga pagdagta sa pagsaulog sa mga selebrasyon.

Ang matuod, ang lamang nga selebrasyon nga ginsugo sa mga Cristiano nga saulugon amo ang Panihapon sang Ginuo. (1 Corinto 11:​23-26) Bangod sang idolatroso nga mga buhat nga naangot sa Romanong mga piesta, ang unang mga Cristiano wala makigbahin sa sini. Tungod sini nga rason ginpasipalahan sang ikatlong-siglo nga mga pagano ang mga Cristiano, nga nagasiling: “Wala kamo nagakadto sa mga eksibisyon; wala kamo nagasapak sa publiko nga mga pasundayag; ginasikway ninyo ang publiko nga mga bangkete, kag ginakangil-aran ang sagrado nga mga sambuwa.” Ang mga pagano, sa pihak nga bahin, nagtinikal: “Ginasimba namon ang mga dios nga may kalipay, may kapiestahan, mga ambahanon kag mga hampang.”

Sang tunga-tunga sang ikap-at nga siglo, ang pagkumod nagkanay. Paano? Samtang madamo pa nga huwad nga mga Cristiano ang nagsulod sa panong, ang apostata nga mga ideya nagdamo. Nagdul-ong ini sa mga pagpakigkompromiso sa mga Romano. Nagakomento sa sini, ang libro nga The Paganism in Our Christianity nagasiling: “Isa gid ka Cristianong pagsulundan nga buslan ang paganong mga piesta nga ginapakamahal sang mga tawo sing tradisyon, kag hatagan ini sing Cristiano nga importansia.” Huo, ang dakung apostasya nagauswag. Ang kahanda sang ginatawag nga mga Cristiano sa pagbaton sa paganong mga selebrasyon ginakahamut-an karon sa komunidad. Wala madugay, ang mga Cristiano may madamo na nga tuigan nga piesta kaangay sang mga pagano. Sing dimakapakibot, ang Krismas amo ang nagapanguna sa sini.

Isa ka Internasyonal nga Selebrasyon

Samtang ang nagapangibabaw nga porma sang Cristianismo nagalapnag sa Europa, ang Krismas naglapnag man upod sini. Ginbaton sang Iglesia Katolika ang pagtamod nga nagakaigo nga padayunon ang isa ka makalilipay nga piesta bilang pagpadungog sa kaadlawan ni Jesus. Sing nahisuno, sang 567 C.⁠E., ang Konsilyo sang Tours “nagproklamar sang 12 ka adlaw kutob sa Krismas tubtob sa Tatlo ka Hari subong sagrado kag masadya nga tion.”​—⁠The Catholic Encyclopedia for School and Home.

Sang ulihi gindugang sa Krismas ang madamo nga bahin sang sekular nga mga piesta sa ani sang naaminhan nga Europa. Ang kinasadya nagpabilin nga mas kinaandan sangsa pagkadiosnon samtang ang mga nagasinadya nagapatuyang sa mahakog nga pagkaon kag pag-inom. Sa baylo nga pamatukan ang lugak nga paggawi, ginkahamut-an ini sang simbahan. (Ipaanggid ang Roma 13:​13; 1 Pedro 4:⁠3.) Sang 601 C.⁠E., si Papa Gregory I nagsulat kay Mellitus, ang iya misyonero sa Inglaterra, nagasugo sa iya nga “indi pag-untaton ining dumaan nga paganong mga piesta, kundi ilakip ini sa mga rito sang Simbahan, nagailis lamang sang rason sini halin sa pagano pakadto sa Cristiano.” Amo sina ang report ni Arthur Weigall, anay inspektor heneral sang mga antigo para sa gobierno sang Egipto.

Sang Edad Media, ang mga indibiduwal nga nagahandum sing mga reporma nagbatyag nga dapat nila ipabutyag ang ila pagpamatok sa sining mga pagpatuyang. Nagpapanaug sila sing madamong dekrito batok sa “mga abuso sa mga kinasadya sa Krismas.” Si Dr. Penne Restad, sa iya libro nga Christmas in America​—⁠A History, nagasiling: “Ginpadaku sang pila ka klerigo nga kinahanglan sang dihimpit nga katawhan ang panag-on sang sobra nga pagpangalipay kag pagpatuyang, lamang nga ginahimo ini sa idalom sang Cristianong pagdumalahan.” Labi lamang ini nga nagpagumon. Apang, indi na ini importante kay ginsimpon na sa Krismas ang paganong mga kustombre nga indi luyag isikway sang kalabanan nga mga tawo. Ang manunulat nga si Tristram Coffin nagsulat: “Ginhimo lamang sang katawhan sa kabilugan ang pirme na nila ginahimo kag wala ginasapak ang mga debate sang mga moralista.”

Sang ginpasad sang mga taga-Europa ang Bag-ong Kalibutan, ang Krismas isa na ka kilala nga selebrasyon. Apang, ang Krismas wala ginbaton sang mga kolonya. Gintamod sang Puritanong mga repormador ang selebrasyon subong pagano kag gindumili ini sa Massachusettes sa ulot sang 1659 kag 1681.

Pagkatapos ginkuha ang pagdumili, ang pagsaulog sang Krismas naglapnag sa bug-os nga mga kolonya, ilabi na sa bagatnan sang New England. Apang, bangod sang maragtas sang selebrasyon, indi makapakibot nga mas interesado ang iban sa paglipaylipay sangsa pagpadungog sa Anak sang Dios. Ang isa ka kustombre sa Krismas nga ilabi na nga makatulublag amo ang magansal nga pag-inom. Ang magarot nga mga grupo sang lamharon nga kalalakin-an nagasulod sa mga puluy-an sang manggaranon nga mga kaingod kag nagapamahog nga nagapamilit sing libre nga pagkaon kag ilimnon. Kon mangindi gani ang tagbalay, masunson sia nga ginabuyayaw, kag kon kaisa ginahalitan ang iya balay.

Ang mga kahimtangan sang dekada 1820 naglain tubtob sa punto nga “ang kagamo sa Krismas” nangin “isa ka daku nga katalagman sa katilingban,” siling ni Propesor Nissenbaum. Sa mga siudad subong sang New York kag Philadelphia, ang manggaranon nga mga haciendero nagkuha sing mga guardia sa pagbantay sang ila mga pagkabutang. Ginsiling pa gani nga ang New York City nag-organisar kuno sing nahaunang propesyonal nga puwersa sang mga pulis bilang sabat sa masingki nga kinagubot sadtong 1827/28 nga panag-on sang Krismas!

Pagbag-o sa Krismas

Ang ika-19 nga siglo nagdala sing dimatupungan nga mga pagbalhin sa katawhan. Ang katawhan, pagkabutang, kag balita labi pa kadasig nga naglakbay bangod sa pag-ulhot sang sistema sa mga dalan kag sa mga riles sang tren. Ang bug-os nga mga pagbalhin sa industriya nagtuga sing minilyon ka trabaho, kag ang mga pabrika madasig nga nagpatubas sing dalayon nga suplay sang baligya. Ang industriyalisasyon nagtuga man sing bag-o kag masibod nga mga problema sa katilingban, nga nakaapektar sang ulihi sa kon paano ginsaulog ang Krismas.

Madugay na nga gingamit sang mga tawo ang mga selebrasyon subong isa ka paagi sa pagpabakod sa mga kaangtanan sang pamilya, kag amo sini ang nagakatabo kon Krismas. Paagi sa maid-id nga pag-ilis sa pila sang karaan nga mga tradisyon sa Krismas, ginhimo sang mga manugpasanyog ang Krismas nga isa ka pangpamilya nga selebrasyon halin sa isa ka magarot, daw karnabal nga piesta.

Sa pagkamatuod, sang talipuspusan sang ika-19 nga siglo, ang Krismas gintamod subong isa ka sahi sang remedyo sa mga balatian sang modernong Amerikanong pagkabuhi. “Sa tanan nga mga selebrasyon,” siling ni Dr. Restad, “ang Krismas isa ka himpit nga ahensia sa pagpasulod sang relihion kag sang relihiosong balatyagon sa balay kag sa pagtadlong sa mga pagpatuyang kag mga kapaslawan sang publiko.” Sia nagdugang: “Ang paghatag sing regalo, mga buhat sang kaluoy, bisan ang mainabyanon nga pagbayluhanay sing panamyaw sa okasyon kag ang pagpuni kag ang pagkalipay sa evergreen nga kahoy nga ginbutang sa isa ka hulot ukon, sang ulihi, sa tilipunan sang Sunday school, nagpasuod sang mga katapo sang tagsa ka pamilya sa isa kag isa, sa simbahan, kag sa sosiedad.”

Sing kaanggid, madamo karon ang nagasaulog sang Krismas subong isa ka paagi sa pagpasalig sang ila gugma sa isa kag isa kag sa pagbulig nga mahuptan ang paghiusa sa pamilya. Siempre pa, indi dapat pagkalimtan ang espirituwal nga mga butang. Minilyon ka tawo ang nagasaulog sing Krismas sa kadungganan sang pagkabun-ag ni Jesus. Ayhan nagatambong sila sa pinasahi nga mga serbisyo sang simbahan, nagabutang sing Belen sa balay, ukon nagadulot sing mga pangamuyo sang pasalamat kay Jesus mismo. Apang ano ang pagtamod sang Dios sa sini? Nahamuot bala sia sa sini? Binagbinaga kon ano ang ginasiling sang Biblia.

“Higugmaa ang Kamatuoran kag ang Paghidait”

Samtang yari si Jesus sa duta, ginsilingan niya ang iya mga sumulunod: “Ang Dios Espiritu, kag ang mga nagasimba sa iya dapat magsimba sa espiritu kag kamatuoran.” (Juan 4:24) Si Jesus nagkabuhi suno sini nga mga pinamulong. Pirme sia naghambal sing kamatuoran. Gin-ilog niya sing himpit ang iya Amay, “si Jehova nga Dios sang kamatuoran.”​—⁠Salmo 31:​5; Juan 14:⁠9.

Paagi sa mga pahina sang Biblia, gin-athag ni Jehova nga ginadumtan niya ang tanan nga porma sang daya. (Salmo 5:6) Bangod sini, indi bala katingalahan nga ang tuman kadamo nga butang nga ginaangot sa Krismas may agi sang kabutigan? Halimbawa, hunahunaa ang sugilanon tuhoy kay Santa Claus. Natilawan mo na bala nga ipaathag sa isa ka bata kon ngaa luyag ni Santa Claus magsulod paagi sa simburyo sa baylo nga sa ganhaan, subong sang lapnag nga ginapatihan sa madamo nga kadutaan? Kag paano maduaw ni Santa ang minilyon nga kabalayan sa isa lamang ka gab-i? Kamusta naman ang nagalupad nga usa? Kon mahibaluan sang bata nga ginlimbungan gali sia sa pagpati nga si Santa matuod nga persona, wala bala ini nagabuhin sang iya pagsalig sa iya mga ginikanan?

Ang The Catholic Encyclopedia maathag nga nagasiling: “Ang paganong mga kustombre . . . nabuyok sa Krismas.” Nian ngaa ginapadayon sang Iglesia Katolika kag sang iban pa nga mga simbahan sang Cristiandad ang isa ka selebrasyon nga ang mga kustombre sini wala sing Cristianong ginhalinan? Indi bala ini pagpakita sing pagkunsinte sa paganong mga panudlo?

Samtang diri sa duta si Jesus wala nagapalig-on sa mga tawo nga simbahon sia. Si Jesus mismo nagsiling: “Si Jehova nga imo Dios ang simbahon mo, kag sa iya lamang maghimo ka sing sagrado nga pag-alagad.” (Mateo 4:10) Sing kaanggid, pagkatapos sang langitnon nga paghimaya kay Jesus, isa ka anghel ang nagsiling kay apostol Juan nga “simbahon ang Dios,” nagapakita nga wala sing nagbalhin nahanungod sini. (Bugna 19:10) Nagadul-ong ini sa pamangkot, Kahamut-an bala ni Jesus ang tanan nga masimbahon nga debosyon nga ginapatuhoy sa iya, indi sa iya Amay, sa tion sang Krismas?

Sing maathag, ang mga katunayan tuhoy sa modernong Krismas indi gid maayo. Himuhimo lamang ini nga selebrasyon nga may mga ebidensia nga nagatudlo sa makahuluya nga nagligad. Pasad sa matinlo nga konsiensia, nian, minilyon ka Cristiano ang namat-od nga indi pagsaulugon ang Krismas. Halimbawa, ang pamatan-on nga si Ryan nagsiling tuhoy sa Krismas: “Ang mga tawo nagakalangkag gid sa sulod sang pila ka adlaw sa isa ka tuig kon ang pamilya magaululupod kag ang tanan malipayon. Apang ano gid bala ang pinasahi tuhoy sina? Ang akon mga ginikanan nagaregalo sa akon sa bug-os nga tuig!” Isa pa ka pamatan-on, 12 anyos, ang nagasiling: “Wala ako nagabatyag nga ginadingutan. Ginaregaluhan ako sa bug-os nga tuig, indi lamang sa isa ka pinasahi nga adlaw nga ang mga tawo nagabatyag nga obligado sa pagbakal sing mga regalo.”

Si manalagna Zacarias naglaygay sa mga masigka-Israelinhon nga ‘higugmaon ang kamatuoran kag paghidait.’ (Zacarias 8:19) Kon kita, kaangay ni Zacarias kag sang iban pa nga matutom nga mga tawo sang una, ‘nagahigugma sang kamatuoran,’ indi bala dapat nga likawan naton ang bisan anong butig nga relihiosong selebrasyon nga wala nagapadungog sa “buhi kag matuod nga Dios,” si Jehova?​—⁠1 Tesalonica 1:⁠9.

[Kapsion sa pahina 7]

“Wala ako nagabatyag nga ginadingutan. Ginaregaluhan ako sa bug-os nga tuig”