Mga Ginikanan—Bantayi ang Inyo Kabataan!

SA isa ka hayskul sa Nigeria, ang isa ka dalagita nga kilala sa seksuwal nga imoralidad nanamian maglaygay sa pareho niya nga estudyante nga mga babayi tuhoy sa sekso. Ang isa sang iya mga ginpanugda para sa aborsion amo ang maisog nga serbesa nga ginsimpunan sing madamo nga elemento sang tabako. Ang iya mga istorya, nga ginkuha niya sa pornograpiko nga mga balasahon, naglingaw sa madamo sang iya pareho nga estudyante. Ang iban nagtilaw nga makipagsekso, kag isa sa ila ang nagbusong. Agod mahulog ang bata, nag-inom sia sing tinimpla nga maisog nga serbesa kag tabako. Sa sulod sang pila ka oras, nagsuka sia sing dugo. Pila ka adlaw sang ulihi, napatay sia sa ospital.

Madamong pamatan-on karon ang wala nagauntat sa paghambal tuhoy sa sekso, nga nagahalit sa mapinatihon nga mga nagapamati. Kay sin-o magadangop ang mga pamatan-on agod makakita sing sibu nga ihibalo nga makaamlig sa ila? Daw ano kaayo kon magdangop sila sa ila diosnon nga mga ginikanan, nga may salabton sa pagpadaku sa ila sa “disiplina kag sa nagatadlong nga panghunahuna ni Jehova.”​—⁠Efeso 6:⁠4.

Ang Panimuot sang mga Aprikano Tuhoy sa Edukasyon sa Sekso

Sa bug-os nga kalibutan, madamo nga ginikanan ang ginabudlayan makighambal sa ila kabataan tuhoy sa sekso. Matuod gid ini sa Aprika. Si Donald, isa ka amay sa Sierra Leone, nagsiling: “Wala gid ginahambalan ang sekso upod sa kabataan. Indi ini bahin sang kultura sa Aprika.” Ang taga-Nigeria nga babayi nga si Confident nagaugyon: “Ginakabig sang akon mga ginikanan ang sekso subong isa ka butang nga indi dapat pagsambiton sing dayag; ginadilian ini.”

Sa pila ka kultura sa Aprika, ginakabig nga binastos ang magsambit sing mga tinaga may kaangtanan sa sekso subong sang kinatawo sang lalaki, similya sang lalaki, ukon regla. Gindilian pa gani sang isa ka Cristiano nga iloy ang iya anak nga babayi sa paggamit sing tinaga nga “sekso,” walay sapayan nga nagsiling sia nga sarang magamit sang iya anak ang tinaga nga “pakighilawas.” Sa kabaliskaran, ang Pulong sang Dios, ang Biblia, prangka nga nagahambal tuhoy sa sekso kag mga kinatawo. (Genesis 17:​11; 18:​11; 30:​16, 17; Levitico 15:2) Ang katuyuan sini indi ang pagkibot ukon pagganyat kundi ang pag-amlig kag pagtudlo sa katawhan sang Dios.​—⁠2 Timoteo 3:⁠16.

Magluwas sa mga pagdumili sang kultura, ginpabutyag sang isa ka amay sa Nigeria ang isa pa ka rason kon ngaa wala ini ginahimo sang mga ginikanan: “Kon ipaathag ko ang sekso sa akon kabataan, mahimo nga masulay sila nga maghimo sang seksuwal nga imoralidad.” Apang, ang dungganon, pasad sa Biblia nga impormasyon tuhoy sa sekso nagapalig-on bala sa mga kabataan nga magpasagasaga kag mag-eksperimento? Wala. Sa katunayan, mahimo nga kon diutay ang nahibaluan sang mga pamatan-on, labi nga makahimo sila sing seksuwal nga imoralidad. “Ang kaalam [pasad sa sibu nga ihibalo] isa ka pangamlig,” siling sang Biblia.​—⁠Manugwali 7:⁠12.

Sa ilustrasyon ni Jesus, ang isa ka maalam nga tawo, nga nagapanan-aw sang pag-abot sang mga bagyo, nagpatindog sang iya balay sa ibabaw sang igang samtang ang buangbuang nga tawo nagpatindog sa balas kag napukan ini. (Mateo 7:​24-27) Sing kaanggid, ang maalamon nga Cristianong mga ginikanan, nga nakahibalo nga ang ila mga kabataan magaatubang sing kaangay-bagyo nga mga pag-ipit nga magsunod sa lugak nga talaksan sa sekso sang kalibutan, nagapalig-on sa ila kabataan paagi sa sibu nga ihibalo kag paghangop nga makabulig sa ila nga makapabilin nga malig-on.

Ginasiling sang isa ka babayi sa Aprika ang isa pa ka rason kon ngaa madamo nga ginikanan ang wala nagapaathag sang sekso sa ila kabataan: “Sang bata pa ako, ang akon Saksi nga mga ginikanan wala nagahambal sa akon tuhoy sa sekso, amo nga wala ko man ini ginahambal sa akon kabataan.” Apang, mas daku ang mga pag-ipit sa mga pamatan-on karon sangsa mga pamatan-on sadtong 10 ukon 20 ka tuig ang nagligad. Indi ini makapakibot. Ang Pulong sang Dios nagtagna nga “sa katapusan nga mga adlaw . . . , ang malaut nga mga tawo kag mga impostor magalain kag magalain pa, nga nagapatalang kag ginapatalang.”​—⁠2 Timoteo 3:​1, 13.

Dugang pa sa problema amo ang katunayan nga madamo nga kabataan ang nagapangalag-ag ukon indi makapanugid sa ila mga ginikanan. Masami nga mapigaw ang ila komunikasyon bisan sa magagmay nga mga butang. Ang isa ka 19-anyos nga pamatan-on nagapanganduhoy: “Wala ako nagapakigsugilanon tuhoy sa bisan ano nga butang sa akon mga ginikanan. Indi maayo ang komunikasyon namon sang akon amay. Wala sia nagapamati.”

Mahimo nagakatahap man ang mga pamatan-on nga ang pagpamangkot tuhoy sa seksuwal nga mga butang may malain nga mga resulta. Ang 16-anyos nga dalagita nagsiling: “Wala ko ginasugid ang akon mga problema tuhoy sa sekso sa akon mga ginikanan bangod sang ila reaksion sa sini. Sadto anay ginpamangkot sang akon magulang nga babayi si Nanay tuhoy sa sekso. Sa baylo nga buligan sia ni Nanay sa iya problema, ginduhaduhaan niya ang iya mga motibo. Pirme ako ginatawag ni Nanay kag ginapamangkot tuhoy sa akon magulang, kon kaisa ginaduhaduhaan ang iya moralidad. Indi ko luyag nga madula ang pagpalangga ni Nanay sa akon, gani wala ko ginasugid ang akon mga problema sa iya.”

Ngaa Magtudlo?

Ang pagtudlo sa aton kabataan sa nagakaigo nga kasangkaron tuhoy sa sekso indi lamang husto kundi maayo nga butang nga himuon. Kon indi pagtudluan sang mga ginikanan ang ila kabataan tuhoy sa sekso, iban nga tawo ang magatudlo sini sa ila​—⁠sa masami sing mas temprano sangsa ginapaabot sang mga ginikanan kag halos wala nagahisanto sa diosnon nga mga prinsipio. Ang isa ka 13-anyos nga dalagita nakahimo sing pakighilawas bangod ginsilingan sia sang iya kabutho nga kon magpabilin sia nga ulay, magaantos sia sing tuman nga kasakit sa ulihi. “Guntingon nila ang imo hymen,” ang siling sa iya. Sang ginpamangkot sang ulihi kon ngaa wala niya ginsugiran ang iya Cristiano nga iloy tuhoy sa iya nabatian, ang bata nagsabat nga wala gid ginahambalan upod sa mga adulto ini nga mga butang.

Ang isa ka dalagita sa Nigeria nagsiling: “Gintinguhaan ako nga kumbinsihon sang akon mga abyan sa eskwelahan nga ang sekso isa ka butang nga dapat himuon sang tanan normal nga tawo. Ginsilingan nila ako nga kon indi ako makipagsekso karon, sa edad nga 21, matubuan ako sing balatian nga makahalit sa akon pagkababayi. Gani, agod malikawan inang daku nga katalagman, siling nila, maayo kuno nga matilawan ko ang seksuwal nga paghulid antes ako magpamana.”

Bangod maayo ang iya komunikasyon sa iya mga ginikanan, nakit-an niya sa gilayon ang kinatuhayan sini sa iya natun-an sa puluy-an. “Subong sa kinaandan, nagpauli ako kag ginsugid sa akon iloy ang ginsiling nila sa akon sa eskwelahan.” Natadlong sang iya iloy ang sayop nga impormasyon.​—⁠Ipaanggid ang Hulubaton 14:⁠15.

Paagi sa pagpaambit sing ihibalo nga kinahanglanon agod buligan ang kabataan nga matigayon ang diosnon nga kaalam tuhoy sa sekso, ginabuligan sila sang mga ginikanan nga mahangpan ang makatalagam nga mga kahimtangan kag makilala ang mga tawo nga luyag maghingalit sa ila. Nagabulig ini sa pag-amlig sa ila batok sa kalisod nga ginadala sang mga balatian nga ginapaliton sang seksuwal nga paghulid kag sang kontra sa buot nga pagbusong. Nagapatubo ini sing pagtahod sa ila kaugalingon kag pagtigayon sing pagtahod sang iban. Nagahilway ini sa ila sa sayop nga mga pagtamod kag kabalaka. Nagapalambo ini sing maayo, positibo nga panimuot tuhoy sa nagakaigo nga sekso, nga nagadala sing kalipay kon magminyo sila sa ulihi. Makabulig ini sa ila nga mahuptan ang matinlo nga tindog sa Dios. Kag kon makita sang mga kabataan ang mahigugmaon nga pag-ulikid sa ila, magapahulag ini sa ila nga tahuron kag higugmaon sing labi ang ila mga ginikanan.

Maayo nga Komunikasyon

Agod mapasibu sang mga ginikanan ang ila laygay sa mga kinahanglanon sang ila kabataan, kinahanglan ang maayo nga komunikasyon. Kon indi mahibaluan sang mga ginikanan kon ano ang sa hunahuna kag tagipusuon sang ila kabataan, mangin wala sing pulos bisan ang maayo nga laygay, kaangay sa isa ka doktor nga nagaresita sing bulong nga wala makahibalo kon ano ang balatian sang pasyente. Agod mangin epektibo nga mga manuglaygay, dapat mahibaluan sang mga ginikanan kon ano gid ang ginahunahuna kag ginabatyag sang ila kabataan. Dapat nila mahangpan ang mga pag-ipit kag mga problema nga ginaatubang sang ila kabataan kag ang mga pamangkot nga nagatublag sa ila. Importante nga pamatian sing maayo ang kabataan, nga mangin “madasig sa pagpamati, mahinay sa paghambal.”​—⁠Santiago 1:​19; Hulubaton 12:​18; Manugwali 7:⁠8.

Kinahanglan ang tion, pailob, kag panikasog agod mapalambo kag mahuptan sang mga ginikanan ang malapit nga kaangtanan sa ila kabataan, isa ka kaangtanan diin hilway ang kabataan sa pagpabutyag sang ila nasulod gid nga mga balatyagon. Apang daw ano kaayo kon matigayon ini! Ang isa ka amay sang lima ka kabataan sa Katundan nga Aprika nagsiling: “Isa ako ka amay kag suod nga abyan. Hilway nga ginasugid sang kabataan sa akon ang tanan nga butang, pati na ang sekso. Bisan ang kabataan nga babayi nagapanugid sa akon. Nagahinguyang kami sing tion agod hambalan ang ila mga problema. Ginasugiran man nila ako sang mga bagay nga nagapahalipay sa ila.”

Si Bola, isa sa iya kabataan nga babayi nagasiling: “Wala ako sing ginasekreto sa akon amay. Mapatugsilingon kag mahinuklugon si Tatay. Wala niya kami ginapahog ukon ginapintasan, bisan kon nakasala kami. Sa baylo nga mangakig, ginabinagbinag niya ang natabo kag ginatudluan kami kon ano ang dapat namon himuon ukon kon ano ang indi namon dapat nga ginhimo. Ginakonsulta niya pirme ang Youth kag ang Family Happiness nga libro.”⁠a

Kon posible, maayo para sa mga ginikanan nga sugdan ang paghambal sa ila kabataan tuhoy sa sekso samtang bata pa sila. Mangin panugod ini para sa padayon nga mga paghambalanay tubtob sa masami mabudlay nga tuig sang pagkatin-edyer. Kon ang paghambalanay wala ginasugdan sing temprano, daw masaw-a na kon kaisa ang maghambal tuhoy sini sa ulihi, apang sarang ini mahimo. Ang isa ka iloy nga may lima ka kabataan nagsiling: “Ginpilit ko ang akon kaugalingon nga ipaathag ini tubtob nga wala na ako masaw-ahan, kag amo man ang bata.” Bangod ang kaayuhan sang imo bata ang nataya, takus gid ina nga mga panikasog.

Naamligan kag Malipayon

Ginaapresyar sang kabataan ang mga ginikanan nga mahigugmaon nga nagasangkap sa ila sang ihibalo nga makaamlig sa ila. Binagbinaga ang mga komento sang pila ka Saksi ni Jehova sa Aprika:

Ang 24-anyos nga si Mojisola nagsiling: “Daku gid ang akon kabalaslan sa akon iloy. Gintudluan niya ako sang kinahanglanon nga edukasyon sa sekso sa husto nga tion. Bisan nga ginsaw-ahan ako sang ginpaathag niya ini sadtong bata pa ako, nakit-an ko karon ang benepisyo sang ginhimo para sa akon sang akon iloy.”

Si Iniobong nagdugang: “Nalipay ako pirme kon madumduman ko kag mapensaran ang ginhimo ni Nanay para sa akon paagi sa paghatag sa akon sing nagakaigo nga paghanas tuhoy sa sekso. Nakabulig gid ini sing daku sa pagtuytoy sa akon padulong sa hamtong nga pagkababayi. Ginapangako ko nga himuon ko man ini sa akon kabataan sa ulihi.”

Ang disinuebe anyos nga si Kunle nagsiling: “Nabuligan ako sang akon mga ginikanan nga mabatuan ang mga pag-ipit sang kalibutanon nga mga babayi nga maghimo sang seksuwal nga imoralidad. Kon indi sa paghanas nila sa akon, mahimo nga nakasala ako. Pirme ko ginapasalamatan ang ila ginhimo.”

Si Christiana nagsiling: “Nakabenepisyo ako sing daku paagi sa pagpakigsugilanon sa akon iloy tuhoy sa sekso. Naamligan ako gikan sa makamamatay nga mga balatian kag sa kontra sa buot nga pagbusong, kag nakapahamtang ako sing maayong halimbawa sa akon mga manghod nga lalaki kag babayi. Natigayon ko man ang pagtahod sang mga tawo, kag pagatahuron man ako sang akon mangin bana. Labing importante, may maayo ako nga kaangtanan kay Jehova nga Dios bangod sa pagsunod sa iya sugo.”

Si Bola, nga ginsambit kaina, nagsiling: “May kabutho ako nga nagsiling nga puwede ang magpangalipay sa sekso nga indi kinahanglan nga magpakasal. Para sa iya, kalingawan lamang ini. Apang, napamatud-an niya nga indi gali ini isa ka kalingawan lamang sang magbusong sia kag indi sia makakuha sing eksaminasyon agod makagradwar upod sa amon. Kon wala ako sing mabuot nga amay nga nagatuytoy sa akon, ayhan nangin kaangay ako sa iya, nga nakatuon sing leksion sa mabudlay nga paagi.”

Daw ano nga pagpakamaayo kon ginabuligan sang Cristiano nga mga ginikanan ang ila kabataan nga mangin “maalam para sa kaluwasan” sa sining nagasalimuang sa sekso nga kalibutan! (2 Timoteo 3:15) Ang ila pasad sa Biblia nga panuytoy kaangay sang malahalon nga kulintas nga nagapuni kag nagapatahom sa kabataan sa mga mata sang Dios. (Hulubaton 1:​8, 9) Ang kabataan nagabatyag sing kalig-unan, kag ang mga ginikanan nagabatyag sing daku nga kaayawan. Ang isa ka amay sa Aprika nga nagatinguha pirme nga mahuptan nga bukas ang komunikasyon upod sa iya mga kabataan nagsiling: “Malinong ang amon hunahuna. Nagasalig kami nga nahibaluan sang amon kabataan kon ano ang kalahamut-an kay Jehova; indi sila mapatalang sang mga tagaguwa. Nagasalig kami nga indi sila magahimo sing mga butang nga makapahanusbo sa pamilya. Nagapasalamat ako kay Jehova nga may masaligan kami nga mga kabataan.”

[Footnote]

[Retrato sa pahina 10]

Sarang masikway sang Cristianong mga pamatan-on nga nakabaton sing pasad sa Biblia nga impormasyon gikan sa ila mga ginikanan ang sayop nga impormasyon tuhoy sa sekso nga ginasugid sang iban nga pamatan-on