Isa ka Libro Para sa Tanan nga Tawo

“Ang Dios wala sing ginapasulabi, apang sa tagsa ka pungsod ang tawo nga nagakahadlok sa iya kag nagahimo sing pagkamatarong kalahamut-an sa iya.”​—⁠BINUHATAN 10:​34, 35.

1. Ano ang ginsabat sang isa ka propesor sang ginpamangkot sia kon ano ang pagtamod niya sa Biblia, kag ano ang ginpamat-od niya nga himuon?

ANG propesor yara sa iya balay sang isa ka hapon sang Domingo, nga wala nagapaabot sing bisita. Apang sang magduaw sa iya balay ang aton Cristianong utod nga babayi, namati sia. Ginpaathag sang aton utod ang polusyon kag ang palaabuton sang duta​—⁠mga tema nga naluyagan niya. Apang, sang ginsambit sang utod ang Biblia sa ila paghambalanay, nagduhaduha sia. Gani ginpamangkot sia sang utod kon ano ang iya opinyon sa Biblia.

“Isa ini ka maayo nga libro nga ginsulat sang pila ka intelihente nga mga tawo,” sabat niya, “apang indi dapat patihan ang Biblia.”

“Nabasa mo na bala ang Biblia?” pamangkot sang utod.

Sa kakibot, ginbaton sang propesor nga wala pa niya mabasa ini.

Nian namangkot ang utod: “Ngaa makasiling ka sing subong sina sa libro nga wala mo pa gali mabasa?”

May rason ang aton utod. Namat-od ang propesor nga usisaon anay ang Biblia kag nian tan-awon kon ano ang masiling niya sa sini.

2, 3. Ngaa ang Biblia isa ka libro nga wala gid ginabasa para sa madamo nga tawo, kag ano ang hangkat sini sa aton?

² Indi lamang ang propesor ang may subong sini nga opinyon. Madamo nga tawo ang may opinyon na sa Biblia bisan wala pa gid nila mabasa ini. Mahimo may Biblia sila. Mahimo nga ginakilala pa gani nila ang maayo nga pagkasulat sa sini ukon ang maragtas sini. Apang para sa madamo, isa ini ka libro nga wala gid ginabasa. ‘Wala ako sing tion sa pagbasa sing Biblia,’ siling sang iban. Ang iban nagapalibog, ‘Ano ang kapuslanan sang isa ka dumaan nga libro sa akon kabuhi?’ Isa gid ka matuod nga hangkat sa aton ini nga mga pagtamod. Ang mga Saksi ni Jehova malig-on nga nagapati nga ang Biblia ‘gin-inspirar sang Dios kag mapuslanon sa pagpanudlo.’ (2 Timoteo 3:​16, 17) Apang, paano naton makumbinsi ang mga tawo nga walay sapayan sang ila tuhay nga rasa, pungsod, ukon tribo, dapat nila usisaon ang Biblia?

³ Hambalan naton ang pila ka rason kon ngaa ang Biblia takus usisaon. Ini nga paghambalanay makabulig sa aton kon paano mangatarungan sa mga tawo nga masumalang naton sa aton ministeryo, ayhan kumbinsihon sila nga dapat nila binagbinagon ang ginasiling sang Biblia. Sa amo man nga tion, ining pagrepaso dapat magpalig-on sang aton mismo pagtuo nga ang Biblia, sa pagkamatuod, amo gid ang ginapangangkon sini​—⁠“ang pulong sang Dios.”​—⁠Hebreo 4:⁠12.

Ang Pinakalapnag nga Libro sa Kalibutan

4. Ngaa masiling nga ang Biblia amo ang pinakalapnag nga libro sa kalibutan?

⁴ Una, takus binagbinagon ang Biblia bangod tubtob sa karon amo ini ang pinakalapnag kag pinakamadamo sing badbad nga libro sa bug-os nga maragtas sang tawo. Kapin sa 500 ka tuig nga nagligad, ang una nga edisyon sini gin-imprinta sa movable type nga makina ni Johannes Gutenberg. Sugod sadto, ginabanta nga apat ka bilyon ka Biblia, sa kabug-usan ukon sa bahin, ang naimprinta. Sang 1996, ang kompleto nga Biblia ukon ang mga bahin sini nabadbad sa 2,167 ka lenguahe kag dialekto.⁠a Sa dimagkubos ang isa ka bahin sang Biblia matigayon sa kaugalingon nga hambal sang kapin sa 90 porsiento sang pamilya sang tawo. Wala na sing iban nga libro​—⁠tuhoy sa relihion ukon sa iban nga tema​—⁠ang makatupong sa sini!

5. Ngaa dapat naton paabuton nga ang Biblia matigayon sang mga tawo sa bug-os nga kalibutan?

⁵ Ang estadistika lamang wala nagapamatuod nga ang Biblia amo ang Pulong sang Dios. Apang, dapat gid naton paabuton nga ang isa ka nasulat nga rekord nga gin-inspirar sang Dios matigayon sang mga tawo sa bug-os nga kalibutan. Kay ang Biblia mismo nagasugid sa aton nga ang “Dios wala sing ginapasulabi, apang sa tagsa ka pungsod ang tawo nga nagakahadlok sa iya kag nagahimo sing pagkamatarong kalahamut-an sa iya.” (Binuhatan 10:​34, 35) Sa tanan nga libro, ang Biblia lamang ang nakatabok sa dulunan sang mga pungsod kag nakalandas sa balagbag sang mga kaliwatan kag mga tribo. Sa pagkamatuod, isa ini ka libro para sa tanan nga tawo!

Isa ka Tumalagsahon nga Rekord Kon Paano Natipigan

6, 7. Ngaa indi makapakibot nga wala na sing nabilin sa orihinal nga mga sinulatan sa Biblia, kag anong pamangkot ang ginapautwas sini?

⁶ May isa pa ka rason kon ngaa ang Biblia takus usisaon. Nakalampuwas ini sa kinaugali kag tawhanon nga mga balagbag. Ang rekord kon paano ini natipigan walay sapayan sang daku nga mga balagbag tumalagsahon gid sa tunga sang dumaan nga mga sinulatan.

⁷ Mahimo gid nga ginrekord sang mga manunulat sang Biblia ang ila mga pulong paagi sa paggamit sing tinta sa papiro (gikan sa isa ka tanom sa Egipto nga amo man sini ang ngalan) kag sa pergamino (gikan sa panit sang mga sapat).⁠b (Job 8:11) Apang ining sululatan nga mga materyales may kinaugali nga mga kaaway. Ang iskolar nga si Oscar Paret nagpaathag: “Ining duha ka sululatan nga materyales pareho nga maapektuhan sang humog, sang agup-op, kag sang nanuhaytuhay nga mga sapatsapat. Nahibaluan naton gikan sa matag-adlaw nga eksperiensia kon daw ano kadali ang papel, kag bisan gani ang mahunit nga panit, nagatapok sa hangin ukon sa mahumog nga hulot.” Gani indi makapakibot nga wala na sing nabilin sa orihinal nga mga sinulatan; mahimo nga madugay na ini nadunot. Apang kon naguba ini sang kinaugali nga mga kaaway, paano nakalampuwas ang Biblia?

8. Sa pagligad sang mga siglo, paano natipigan ang mga sinulatan sa Biblia?

⁸ Wala madugay sa tapos mahuman ang orihinal nga mga sinulatan, ginsugdan ang pagkopya sa sini paagi sa kamot. Ang matuod, ang pagkopya sa Kasuguan kag sa iban pa nga bahin sang Balaan nga Kasulatan nangin isa ka propesyon sa dumaan nga Israel. Ang saserdote nga si Esdras, halimbawa, ginalaragway subong “isa ka lantip nga manugkopya sa kasuguan ni Moises.” (Esdras 7:⁠6, 11; ipaanggid ang Salmo 45:​1.) Apang ang mga kopya nga ginhimo madali man mapierde; gin-islan ini sang ulihi sing lain naman nga mga kinopya sang kamot. Ining pagkopya nagpadayon sa sulod sang mga siglo. Sanglit dihimpit ang mga tawo, nabag-o bala sing daku ang teksto sang Biblia bangod sang mga sayop sang mga manugkopya? Ang madamo nga ebidensia nagasiling nga wala!

9. Paano ang halimbawa sang mga Masorete nagailustrar sang daku nga paghalong kag pagkasibu sang mga manugkopya sang Biblia?

⁹ Indi lamang nga lantip kaayo ang mga manugkopya sadto kundi may daku man sila nga pagtahod sa mga tinaga nga ila ginkopya. Ang Hebreong tinaga para sa “manugkopya” nagapatuhoy sa pag-isip kag pagrekord. Sa pag-ilustrar sang daku nga paghalong kag pagkasibu sang mga manugkopya, binagbinaga ang mga Masorete, ang mga manugkopya sing Hebreong Kasulatan nga nabuhi sa ulot sang ikan-om kag ikanapulo nga siglo C.⁠E. Suno sa isa ka iskolar nga si Thomas Hartwell Horne, gin-isip nila “kon makapila ang tagsa ka letra sang [Hebreong] alpabeto gingamit sa bug-os nga Hebreong Kasulatan.” Hunahunaa kon ano ang buot silingon sina! Agod indi malaktawan ang bisan isa lang ka letra, gin-isip sining mahugod nga mga manugkopya indi lamang ang mga tinaga nga ila ginakopya kundi ang mga letra man. Suno sa isa ka iskolar, 815,140 ka indibiduwal nga letra sa Hebreong Kasulatan ang naisip nila! Ang subong sini kaukod nga panikasog nagapasalig sing daku nga pagkasibu.

10. Ano ang mabakod nga ebidensia nga ang Hebreo kag Griegong mga teksto nga ginbasihan sang modernong mga badbad sibu nga nagarepresentar sang mga tinaga sang orihinal nga mga manunulat?

¹⁰ Ang matuod, may yara mabakod nga ebidensia nga ang Hebreo kag Griegong mga teksto nga ginbasihan sang modernong mga badbad talalupangdon nga sibu nga nagarepresentar sang mga tinaga sang orihinal nga mga manunulat. Ang ebidensia amo ang linibo ka sinulat sang kamot nga mga kopya sang mga manuskrito sang Biblia​—⁠ginabanta nga 6,000 sang kabug-usan ukon mga bahin lamang sang Hebreong Kasulatan kag mga 5,000 sang Cristianong Kasulatan sa Griego​—⁠nga nakalampuwas tubtob sa aton adlaw. Paagi sa mahalungon nga pagpaanggid sa madamo nga manuskrito, nakita sang mga iskolar sa teksto ang mga sayop sang mga manugkopya kag natukiban nila kon ano ang orihinal. Bilang komento sa teksto sang Hebreong Kasulatan, ang iskolar nga si William H. Green nakasiling: “Mahimo nga wala gid sing mamatok kon silingon nga wala na sing iban pa nga sinulatan ang napaliton sing sibu gid.” Amo man nga pagsalig ang mapakita sa teksto sang Cristianong Griegong Kasulatan.

11. Sa kapawa sang 1 Pedro 1:​24, 25, ngaa nakalampuwas ang Biblia tubtob sa aton adlaw karon?

¹¹ Madali lang kuntani nadula ang Biblia upod ang hamili nga mensahe sini kon wala ginbuslan sang sinulat sang kamot nga mga kopya ang orihinal nga mga sinulatan! Isa lamang ang rason kon ngaa nakalampuwas ini​—⁠si Jehova amo ang Manugtipig kag Manug-amlig sang iya Pulong. Subong sang ginasiling mismo sang Biblia, sa 1 Pedro 1:​24, 25: “Ang tanan nga unod subong sang hilamon, kag ang tanan nga himaya sini subong sang bulak sang hilamon; nagakalaya ang hilamon, kag nagakapulak ang bulak, apang ang pulong ni Jehova nagapabilin sing dayon.”

Ginbadbad sa Ginahambal Gihapon nga mga Lenguahe sang Katawhan

12. Luwas sa pagkopya liwat sa sulod sang mga siglo, ano pa nga balagbag ang naatubang sang Biblia?

¹² Ang nagsunod nga mga siglo sang pagkopya isa na ka mabudlay nga hangkat, apang isa pa ka balagbag ang nag-atubang sa Biblia​—⁠ang pagbadbad sa sini sa ginahambal nga mga lenguahe. Dapat mabasa ang Biblia sa lenguahe nga ginagamit sang mga tawo agod matandog sini ang ila tagipusuon. Indi mahapos badbaron ang kapin sa 1,100 ka kapitulo kag 31,000 ka bersikulo sang Biblia. Apang, sa sulod sang mga siglo malipayon nga gin-atubang sang mahugod nga mga manugbadbad ang hangkat, kag kon kaisa nakasumalang sila sing daw indi malandas nga mga balagbag.

13, 14. (a) Ano nga hangkat ang nasumalang sang manugbadbad sing Biblia nga si Robert Moffat sa Aprika sang maaga nga bahin sang ika-19 nga siglo? (b) Ano ang nangin reaksion sang nagahambal sing Tswana nga katawhan sang matigayon na ang Ebanghelyo ni Lucas sa ila lenguahe?

¹³ Binagbinaga, halimbawa, kon paano nabadbad ang Biblia sa mga lenguahe sang Aprika. Sang tuig 1800, mga napulog-duha lamang ang nasulat nga lenguahe sa bug-os nga Aprika. Ginatos pa sang ginahambal nga lenguahe ang wala sing sistema kon paano isulat. Amo ini ang hangkat nga gin-atubang sang manugbadbad sing Biblia nga si Robert Moffat. Sang 1821, sa edad nga 25, ginsugdan ni Moffat ang misyon sa tunga sang nagahambal sing Tswana nga katawhan sang nabagatnan nga Aprika. Agod matun-an ang ila wala pa masulat nga lenguahe, nakigsimpon sia sa mga tawo. Nagbatas si Moffat kag, bisan wala sing bulig sang mga libro ukon mga diksionaryo, natun-an niya sang ulihi ang lenguahe, nangita sing paagi kon paano ini isulat, kag gintudluan ang pila ka Tswana sa pagbasa sini. Sang 1829, sa tapos magpangabudlay sa tunga sang mga Tswana sing walo ka tuig, natapos niya ang pagbadbad sa Ebanghelyo ni Lucas. Nagsiling sia sang ulihi: “Ang iban nga mga tawo naglakbay sing ginatos ka milya agod lamang makabakal sing mga kopya sang San Lucas. . . . Nakita ko nga sang mabaton nila ang mga bahin sang San Lucas, naghibi sila, kag ginhakos ini, kag nagpatulo sing mga luha sang pagpasalamat, tubtob ginsilingan ko indi lang ang isa sa ila, ‘Mabasa sing luha ang inyo libro.’ ” Nagsugid man si Moffatt tuhoy sa isa ka Aprikano nga nakakita sing madamo nga tawo nga nagabasa sing Ebanghelyo ni Lucas kag namangkot sa ila kon ano ang yara sa ila. “Pulong sang Dios,” sabat nila. “Nagahambal bala ini?” pamangkot sang tawo. “Huo,” siling nila, “nagahambal ini sa tagipusuon.”

¹⁴ Ang mahugod nga mga manugbadbad kaangay ni Moffat naghatag sa madamo nga Aprikano sing unang kahigayunan nga makakomunikar paagi sa pagsulat. Apang mas hamili nga regalo ang ginhatag sang mga manugbadbad sa mga Aprikano​—⁠ang Biblia sa ila hambal. Dugang pa, ginpakilala ni Moffat ang balaan nga ngalan sa mga Tswana, kag gingamit niya ina nga ngalan sa iya bug-os nga binadbad.⁠c Sa amo, gintawag sang mga Tswana ang Biblia subong “baba ni Jehova.”​—⁠Salmo 83:⁠18.

15. Ngaa buhi gid ang Biblia karon?

¹⁵ Ang iban nga mga manugbadbad sa nanuhaytuhay nga mga bahin sang kalibutan nakasumalang man sing kaanggid nga mga balagbag. Ginrisgo pa gani sang pila ang ila kabuhi agod mabadbad ang Biblia. Hunahunaa ini: Kon ang Biblia mabasa lamang sa dumaan nga Hebreo kag Griego, mahimo nga madugay na ini “napatay,” kay sang ulihi ining mga lenguahe nalipatan na sang kadam-an kag wala gid mahibal-an sa madamo nga bahin sang duta. Apang, buhi gid ang Biblia bangod, indi kaangay sang bisan ano nga libro, “makahambal” ini sa mga tawo sa bug-os nga kalibutan sa ila lenguahe. Subong resulta, ang mensahe sini “nagapanghikot [gihapon] sa mga tumuluo [sini].” (1 Tesalonica 2:13) Ginabadbad sang The Jerusalem Bible ining mga pulong: “Isa gihapon ini ka buhi nga gahom sa tunga ninyo nga nagapati sa sini.”

Takus Saligan

16, 17. (a) Agod mangin masaligan ang Biblia, ano dapat ang ebidensia? (b) Maghatag sing isa ka halimbawa nga nagailustrar sang pagkabunayag sang manunulat sing Biblia nga si Moises.

¹⁶ ‘Masaligan gid bala ang Biblia?’ mahimo ipalibog sang iban. ‘Nagapatuhoy bala ini sa mga tawo nga nabuhi gid, sa mga lugar nga nagluntad gid, kag sa mga butang nga natabo gid?’ Agod masaligan naton ini, dapat may ebidensia nga ginsulat ini sang mahalungon, bunayag nga mga manunulat. Ginadala kita sini sa isa pa ka rason kon ngaa dapat usisaon ang Biblia: May yara mabakod nga ebidensia nga ini sibu kag masaligan.

¹⁷ Ang bunayag nga mga manunulat magarekord indi lamang sing mga kadalag-an kundi sing mga kapaslawan man, indi lamang sing mga kabakuron kundi sing mga kaluyahon man. Ang mga manunulat sang Biblia nagpakita sing subong sini ka makapalig-on nga pagkabunayag. Binagbinaga, halimbawa, ang pagkaprangka ni Moises. Lakip sa mga butang nga iya ginsugid sing prangka amo ang iya mismo indi talunsay nga panghambal, nga nagpabatyag sa iya nga indi bagay mangin lider sang Israel (Exodo 4:10); ang mabug-at nga sala nga nahimo niya nga bangod sini wala sia makasulod sa Ginsaad nga Duta (Numeros 20:​9-12; 27:​12-14); ang pagsipak sang iya utod nga si Aaron, nga nagkooperar sa rebelyuso nga mga Israelinhon sa paghimo sing estatwa sang bulawan nga tinday nga baka (Exodo 32:​1-6); ang pagrebelde sang iya utod nga si Miriam, kag ang makahuluya nga silot kay Miriam (Numeros 12:​1-3, 10); ang pagpasipala sang iya mga hinablos nga sanday Nadab kag Abihu (Levitico 10:​1, 2); kag ang pirme nga pagreklamo kag pagkumod sang katawhan sang Dios. (Exodo 14:​11, 12; Numeros 14:​1-10) Wala bala ang subong sini ka prangka, bunayag nga pagreport nagapakita sing sinsero nga kabalaka sa kamatuoran? Sanglit ginreport sang mga manunulat sang Biblia ang indi kalahamut-an nga impormasyon tuhoy sa ila mga hinigugma, sa ila katawhan, kag bisan sang ila mismo kaugalingon, wala bala sing makatarunganon nga rason nga saligan ang ila mga sinulatan?

18. Ano ang nagapamatuod nga masaligan ang mga sinulatan sang mga manunulat sang Biblia?

¹⁸ Ang pagsinantuanay sang mga manunulat sang Biblia nagapamatuod man nga ang ila mga sinulatan masaligan. Talalupangdon gid nga ang 40 ka tawo nga nagsulat sa sulod sang kalawigon nga mga 1,600 ka tuig nagasinantuanay, bisan sa diutay nga mga detalye. Apang, ining pagsinantuanay wala maareglar sing maayo nga basi suspetsahan ini nga may paghimbunanay nga natabo. Sa kabaliskaran, maathag nga wala gintuyo ang pagsinantuanay sang nanuhaytuhay nga mga detalye; sa masami ang pagsinantuanay maathag nga natabuan lamang.

19. Paano ang mga rekord sang Ebanghelyo tuhoy sa pagdakop kay Jesus nagapahayag sing pagsinantuanay nga maathag nga wala paghungda?

¹⁹ Sa pag-ilustrar, binagbinaga ang natabo sang gab-i nga gindakop si Jesus. Ang tanan nga apat ka manunulat sang Ebanghelyo nagrekord nga ang isa sang iya mga disipulo naggabot sing espada kag ginlabo ang isa ka ulipon sang mataas nga saserdote, kag nautas ang dulunggan sang tawo. Apang, si Lucas lamang ang nagasugid sa aton nga “gintandog [ni Jesus] ang iya dulunggan kag gin-ayo sia.” (Lucas 22:51) Apang indi bala amo gid sina ang mapaabot naton gikan sa isa ka manunulat nga nakilal-an subong “ang hinigugma nga manugbulong”? (Colosas 4:14) Ang rekord ni Juan nagasugid sa aton nga sa tanan nga disipulo nga didto sadtong tion, ang isa nga nagauyat sing espada amo si Pedro​—⁠isa ka katunayan nga indi makapakibot bangod si Pedro may huyog nga magpahinali kag magpadasudaso. (Juan 18:​10; ipaanggid ang Mateo 16:​22, 23 kag Juan 21:​7, 8.) Si Juan nagareport sing isa pa ka daw indi kinahanglanon nga detalye: “Ang ngalan sang ulipon amo si Malco.” Ngaa si Juan lamang ang nagsambit sang ngalan sang tawo? Ang paathag makita sa isa ka diutay nga katunayan nga basta ginsambit lamang sa rekord ni Juan​—⁠Si Juan “nakilala sang mataas nga saserdote.” Kilala man sia sang panimalay sang mataas nga saserdote; kilala sia sang mga suluguon, kag kilala man niya sila.⁠d (Juan 18:​10, 15, 16) Gani, natural lamang nga ginsambit ni Juan ang ngalan sang nasamaran nga lalaki, samtang ang iban nga mga manunulat sang Ebanghelyo nga wala makakilala sa sini nga tawo, wala magsambit sang iya ngalan. Talalupangdon gid ang pagsinantuanay sining tanan nga detalye, apang maathag nga wala ini ginhungod. Madamo pa sing kaanggid sa sini nga mga halimbawa sa bug-os nga Biblia.

20. Ano ang dapat mahibaluan sang bunayag sing tagipusuon nga katawhan nahanungod sa Biblia?

²⁰ Gani masaligan bala naton ang Biblia? Sa pagkamatuod gid! Ang pagkabunayag sang mga manunulat sang Biblia kag ang pagsinantuanay sang kaundan sang Biblia nagapamatuod nga kamatuoran ini. Dapat mahibaluan sang bunayag sing tagipusuon nga mga tawo nga masaligan nila ang Biblia, kay amo ini ang inspirado nga Pulong ni “Jehova nga Dios sang kamatuoran.” (Salmo 31:5) May dugang pa nga mga rason kon ngaa ang Biblia isa ka libro para sa tanan nga tawo, nga ipaathag sa masunod nga artikulo.

[Mga footnote]

Paano Mo Sabton?

◻ Ngaa dapat naton paabuton nga ang Biblia amo ang pinakamadali matigayon nga libro sa kalibutan?

◻ Ano ang ebidensia nga ang Biblia sibu gid nga gintipigan?

◻ Anong mga balagbag ang nasumalang sang mga nagbadbad sang Biblia?

◻ Ano ang nagapamatuod nga masaligan ang mga sinulatan sa Biblia?