Ginsakdag sa Tion sang Mabudlay nga mga Pagtilaw

PANUGIRON NI ÉVA JOSEFSSON

Nagtipon ang amon magamay nga grupo sa Újpest nga distrito sang Budapest, Hungary, sing makadali antes magguwa sa Cristianong ministeryo. Tuig 1939 sadto, wala madugay antes magsugod ang Inaway Kalibutanon II, kag ang pagbantala nga hilikuton sang mga Saksi ni Jehova ginadumilian sa Hun­ga­ry. Ang mga nagapakigbahin sadto sa pagtudlo sing Biblia sa publiko masami nga ginadakop.

SANGLIT una ko nga tion yadto sa pagpakigbahin sa sining hilikuton, medyo nakulbaan ako kag nagapangluspad. Isa ka tigulang nga Cristianong utod nga lalaki ang nagbalikid sa akon kag nagsiling: “Éva, indi ka dapat mahadlok. Ang pag-alagad kay Jehova amo ang labing daku nga kadungganan nga matigayon sang tawo.” Yadtong mapatugsilingon kag makapalig-on nga mga tinaga nagbulig sa pagsakdag sa akon sa tion sang madamong mabudlay nga pagtilaw.

Isa ka Judiyong Ginhalinan

Ako ang subang nga anak sa isa ka Judiyong pamilya nga may lima ka kabataan. Indi kontento si Nanay sa Judaismo, kag nagpangusisa sia sa iban nga mga relihion. Sa sini nakilala niya si Erzsébet Slézinger, isa pa ka Judiyong babayi nga nagapangita man sing kamatuoran sa Biblia. Ginpakilala ni Erzsébet si Nanay sa mga Saksi ni Jehova, kag subong resulta, nangin interesado man ako kaayo sa mga panudlo sang Biblia. Wala magdugay ginpaambit ko sa iban ang akon natun-an.

Sang nag-18 ako sang tig-ilinit sang 1941, ginsimbuluhan ko ang akon dedikasyon kay Jehova nga Dios paagi sa pagpabawtismo sa Suba Danube. Ginbawtismuhan man si Nanay sadto nga tion, apang wala magbuylog si Tatay sa amon bag-o nasapwan nga Cristianong pagtuo. Wala magdugay pagkatapos sang akon bawtismo, nagplano ako sa pagpayunir, nga amo ang pagpakigbahin sa bug-os tion nga ministeryo. Kinahanglan ko ang isa ka bisikleta, gani nagtrabaho ako sa laboratoryo sang isa ka daku nga pabrika sing tela.

Umpisa sang mga Pagtilaw

Naagaw sang mga Nazi ang Hungary, kag ang ginaobrahan ko nga pabrika napaidalom sa pagdumalahan sang mga Aleman. Sang isa ka adlaw, ginpatawag sang mga superbisor ang tanan nga trabahador agod magsumpa sing pag-unong sa mga Nazi. Ginsilingan kami nga ang indi paghimo sini may malain nga mga resulta. Sa tion sang seremonya diin ginpatuman sa amon ang pagsiling sing heil Hitler, nagtindog ako sing matinahuron apang wala ko ginhimo ang ginapatuman nga buhat. Ginpatawag ako sa opisina sadto mismo nga adlaw, ginhatagan sang akon suweldo, kag ginpahalin. Sanglit maiwat ang trabaho, nagpalibog ako kon ano na ang matabo sa akon mga plano nga magpayunir. Apang sang masunod nga adlaw, nakakita ako sing bag-o nga trabaho nga mataas pa gani ang suweldo.

Karon mahimo na matuman ang akon handum nga magpayunir. Madamo ako sing nakaupod nga payunir, kag ang katapusan amo si Juliska Asztalos. Biblia lamang ang ginagamit namon sa ministeryo, kay wala kami sing matanyag nga literatura. Kon makasalapo kami sing interesado nga mga tawo, ginabalikan namon sila kag ginapahulam sing literatura.

Sa liwat kag liwat, ginalainlain namon ni Juliska ang teritoryo nga amon ginapanghikutan. Ginhimo namon ini bangod sang mahibaluan sang isa ka pari nga ginaduaw namon ang ‘iya mga karnero,’ ginpahibalo niya sa simbahan nga kon magduaw gani ang mga Saksi ni Jehova sa ila, dapat nila ini isugid sa iya ukon sa mga pulis. Kon sugiran kami sang mainabyanon nga mga tawo tuhoy sa sinang pahibalo, nagasaylo kami sa lain nga teritoryo.

Isa ka adlaw naduaw namon ni Juliska ang isa ka bata nga lalaki nga nagpakita sing interes. Nagtalana kami sing tion sa pagduaw liwat agod pahulamon sia sing balasahon. Apang sang pagbalik namon, may mga pulis na didto, kag gindakop kami kag gindala sa estasyon sang pulisiya sa Dunavecse. Ginpaon lamang gali ang bata nga lalaki agod madakop kami. Sang pag-abot namon sa estasyon sang pulisiya, nakita namon didto ang isa ka pari kag nahibal-an namon nga may labot man sia sa sini.

Ang Akon Pinakamabudlay nga Pagtilaw

Didto sa estasyon sang pulisiya, ginbulog ako, kag ginpatindog nga hublas sa atubangan sang mga isa ka dosena nga pulis. Gin-usisa nila ako, luyag nila mahibaluan kon sin-o ang amon lider sa Hungary. Ginpaathag ko nga wala kami sing lider luwas kay Jesucristo. Nian wala sing kaluoy nga ginbatuta nila ako, apang wala ko ginluiban ang akon Cristianong kauturan.

Pagkatapos sadto, gingapos nila ang akon mga tiil kag ang akon man mga kamot sa ibabaw sang akon ulo. Nian, ginbulusbulusan nila ako lugos, tanan sila luwas lamang sa isa ka pulis. Hugot gid ang paggapos nila sa akon amo nga may pinalian gihapon ako sa akon mga butkon pagligad sang tatlo ka tuig. Sapatsapaton gid ang ila ginhimo sa akon amo nga ginbutang ako sa basement sa sulod sang duha ka semana tubtob nga nag-ayoayo ang akon grabe nga kahalitan.

Tion sang Kaumpawan

Sang ulihi gindala ako sa prisuhan sa Nagykanizsa, diin madamo ang mga Saksi ni Jehova. Nagsunod ang duha ka medyo makalilipay nga tuig walay sapayan nga mga bilanggo kami. Sekreto nga ginhiwat namon ang amon tanan nga miting, kag nagpanghikot kami nga daw isa ka kongregasyon. May madamo man kami sing kahigayunan nga makapanaksi sing dipormal. Diri sini nga prisuhan nga nakilala ko si Olga Slézinger, ang utod ni Erzsébet Slézinger, ang babayi nga nagtudlo sing kamatuoran sa Biblia sa amon sang akon iloy.

Sang 1944 ang mga Nazi sa Hungary determinado nga pamatyon ang mga Judiyo sa Hungary, kay mapahituon na nila nga ginapamatay sila sa iban nga mga duog nga kontrolado nila. Isa ka adlaw gindakop nila kami ni Olga. Ginsulod nila kami sa bagon sang tren nga ginakargahan sing mga sapat, kag pagkatapos sang mabudlay kaayo nga pagbiyahe nga nag-agi sa Czechoslovakia, nakalab-ot kami sa amon destinasyon sa nabagatnan nga Poland​—⁠ang kampo sang kamatayon sa Auschwitz.

Paglampuwas sa Auschwitz

Nagbatyag ako nga hilway sa katalagman kon upod ko si Olga. Palalahog sia bisan sa mabudlay nga mga kahimtangan. Sang pag-abot namon sa Auschwitz, nag-atubang kami sa bantog sa kalain nga si Dr. Mengele, nga ang iya hilikuton amo ang pagpain sa bag-ong nagaalabot nga maluya sing panglawason sa pagtrabaho gikan sa mga mapagros. Ang mga maluya gindala sa mga gas chamber. Sang amon na turno, ginpamangkot ni Mengele si Olga, “Pila na ang edad mo?”

Maisog kag upod ang tinarsa nga pagpamisok, nagsabat sia, “20.” Ang matuod doble sadto ang iya edad. Apang nagkadlaw si Mengele kag ginpakadto sia sa tuo nga bahin kag sa amo nabuhi.

Ang tanan nga bilanggo sa Auschwitz nakilal-an paagi sa mga simbulo sa ila mga panapton sang bilanggo​—⁠ang mga Judiyo may Bituon ni David, kag ang mga Saksi ni Jehova may purpura nga trianggulo. Sang luyag nila itahi ang Bituon ni David sa amon mga panapton, ginpaathag namon nga mga Saksi ni Jehova kami kag luyag namon ang purpura nga trianggulo. Indi bangod ginakahuya namon ang amon Judiyo nga ginhalinan, kundi mga Saksi ni Jehova na kami. Ginpilit nila kami nga batunon ang simbulo sang mga Judiyo paagi sa pagsipa kag pagsakit sa amon. Apang nagpakabakod kami tubtob ginbaton nila kami subong mga Saksi ni Jehova.

Sang ulihi, wala ginapaabot nga nagkit-anay kami sang akon utod nga babayi nga si Elvira, nga manghod sa akon sang tatlo ka tuig. Ang amon bug-os nga pamilya nga may pito ka katapo gindala sa Auschwitz. Kami lamang ni Elvira ang ginbaton nga makasarang magtrabaho. Si Nanay, si Tatay, kag ang amon tatlo ka utod napatay sa mga gas chamber. Indi pa Saksi sadtong tion si Elvira, kag indi kami magkaupod sa isa ka bahin sang kampo. Nakalampuwas sia, nagsaylo sa Estados Unidos, nangin Saksi sa Pittsburgh, Pennsylvania, kag napatay didto sang ulihi sang 1973.

Nakalampuwas sa Iban Pa nga mga Kampo

Sang tigtulugnaw sang 1944/45, namat-od ang mga Aleman nga maghalin sa Auschwitz, kay nagapadulong na ang mga Ruso. Gani ginsaylo kami sa Bergen-Belsen sa naaminhan nga bahin sang Alemanya. Wala magdugay pag-abot namon, ginpadala kami ni Olga sa Braunschweig. Dapat kami kuntani magbulig didto sa pagpaninlo pagkatapos sang pagpamomba sang puwersa sang mga Alyado. Ginbinagbinag namon ini ni Olga. Sanglit indi namon mapat-od kon bala ang paghimo sini nga trabaho magalapas sang amon neutralidad, namat-od kami nga indi makigbahin sa sini.

Ang amon desisyon gintunaan sang pagkinagula. Ginlatigo kami sing panit nga putik kag dayon gindala sa atubangan sang firing squad. Ginhatagan nila kami sing isa ka minuto sa pagpamensar, kag ginsingganan kami nga kon indi namon pagbag-uhon ang amon pamat-od, tiruhon nila kami. Nagsiling kami nga indi na namon kinahanglan nga pamensaron pa ang tuhoy sini bangod nakapamat-od na kami. Apang, sanglit wala ang kumander sang kampo kag sia lamang ang may awtoridad sa pagmando sa pagpatay, ginpaisol ang pagpatay sa amon.

Samtang wala pa, ginpatindog kami sa ugsaran sang kampo sa bug-os nga adlaw. Ginbantayan kami sang duha ka armado nga soldado, nga ginabuslan kada duha ka oras. Wala kami ginpakaon, kag nag-antos gid kami sing katugnaw, sanglit Pebrero sadto. Naglipas ang isa ka semana nga pagtratar kaangay sini, apang wala gihapon mag-abot ang kumander. Gani ginsulod kami sa likod sang isa ka trak, kag sa kakibot namon, ginbalik gali kami sa Bergen-Belsen.

Sadto nga tion grabe ang kahimtangan namon ni Olga. Nagkalaunot ang kalabanan ko nga buhok kag mataas ang hilanat. Daku gid ang akon panikasog agod makatrabaho diutay. Ang malasaw nga sabaw sang repolyo kag ang magamay nga tinapay kada adlaw indi bastante. Apang kinahanglan nga magtrabaho kami bangod ang mga indi na makasarang ginapatay. Ang Aleman nga mga utod nga babayi nga kaupod ko nga nagatrabaho sa kusina nagbulig sa akon agod makapahuway. Kon nagapadulong na gani ang mga guardia nga nagainspeksion, ginapaandaman ako sang mga utod, agod makatindog ako sa bangko nga ginaobrahan, nga daw maukod nga nagaobra.

Isa ka adlaw basta na lamang nga nangluya si Olga kag wala sia makatrabaho, kag pagkatapos sadto wala na namon sia makita. Nadulaan ako sing isa ka maisog nga abyan kag kaupod, ang isa nga nakabulig sa akon sing daku sadtong mabudlay nga binulan sa mga kampo. Subong hinaplas nga sumulunod sang aton Ginuong Jesucristo, mahimo nga nabaton niya gilayon ang iya langitnon nga padya.​—⁠Bugna 14:⁠13.

Ang Kahilwayan kag ang Kabuhi Pagkatapos

Sang natapos ang inaway sang Mayo 1945 kag nag-abot ang liberasyon, maluya ako kaayo nga indi gani ako makahugyaw nga ang pag-ulipon sang mga manugpigos natapos na gid man; kag indi man ako makabuylog sa mga convoy nga nagdala sa mga nakalampuwas sa mga pungsod nga handa sa pagbaton sa ila. Naospital ako sa sulod sang tatlo ka bulan agod manumbalik ang akon kusog. Pagkatapos sadto gindala ako sa Sweden, nga nangin bag-o ko nga puluy-an. Gilayon nga nagpakig-angot ako sa akon Cristianong kauturan kag sang ulihi nagpakigbahin sa hamili nga bahandi sang ministeryo sa latagon.

Sang 1949, ginpamana ko si Lennart Josefsson, nga nangin isa ka nagalakbay nga manugtatap sang mga Saksi ni Jehova sa sulod sang tinuig. Nabilanggo man sia sadtong Inaway Kalibutanon II bangod sang paghupot sang iya pagtuo. Ginsugdan namon ang amon kabuhi subong mga payunir sang Septiembre 1, 1949, kag gintangdo nga mag-alagad sa banwa sang Borås. Sang una namon nga tinuig didto, regular kami nga nagdumala sing napulo ka pagtinuon sa Biblia kada semana sa mga interesado. Nalipay kami nga makita ang kongregasyon sa Borås nga nangin tatlo sa sulod sang siam ka tuig, kag karon lima na.

Wala ako makapadugay sa pagpayunir bangod sang 1950 nangin mga ginikanan kami sang isa ka bata nga babayi, kag pagligad sang duha ka tuig, sang isa ka anak nga lalaki. Sa amo, may makalilipay ako nga pribilehiyo sa pagtudlo sa amon kabataan sing hamili nga kamatuoran nga gintudlo sa akon sang pinalangga nga utod nga lalaki sa Hungary sang 16 anyos pa lamang ako, nga nagsiling: “Ang pag-alagad kay Jehova amo ang labing daku nga kadungganan nga matigayon sang tawo.”

Sa paghinumdom sang akon kabuhi, narealisar ko nga naeksperiensiahan ko ang kamatuoran sang ginsulat ni disipulo Santiago sang ginpahanumdom niya kita tuhoy sa pagbatas ni Job: “Si Jehova tuman ka mapinalanggaon sa paghigugma kag maluluy-on.” (Santiago 5:11) Bisan pa nag-antos man ako sing mabudlay nga mga pagtilaw, bugana ako nga ginpakamaayo sing duha ka kabataan, sing ila mga tiayon, kag sing anom ka apo​—⁠tanan sila mga sumilimba ni Jehova. Luwas pa sina, may madamo ako, madamo nga espirituwal nga kabataan kag kaapuhan, ang pila sa ila nangin payunir kag nangin misyonero. Karon ang akon daku nga paglaum amo nga makita ang mga hinigugma nga nagakatulog sa kamatayon kag mahakos sila kon mabanhaw na sila gikan sa ila handumanan nga mga lulubngan.​—⁠Juan 5:​28, 29.

[Retrato sa pahina 31]

Sa ministeryo sa Sweden pagkatapos sang Inaway Kalibutanon  II

[Kapsion sa pahina 31]

Upod sa akon bana