Kon Ngaa Nagasingki Sila

ANG isa ka kulang sa pamulanon nga bata nga halos 7 ka bulan lamang, natawo sa Denver, Colorado, E.⁠U.⁠A. Nabuhi ang bata nga lalaki, kag sa tapos sang tatlo ka bulan sa ospital, gindul-ong sia sa balay sa iya mga ginikanan. Pagligad sang tatlo ka semana, naospital liwat ang bata nga lalaki. Ngaa? Nasamad sing daku ang iya utok bangod sang sobra nga pag-uyog sa iya sang iya amay. Wala maagwanta sang amay ang paghinibi sang bata. Ang gamay nga bata nabulag kag nabaldado. Naluwas sia sang modernong medisina gikan sa iya makatalagam nga pagkabun-ag apang wala sia maluwas sini gikan sa kasingki sang iya amay.

Indi maisip nga kabataan ang ginapintasan, ginasakit, ukon ginapatay sa isa sang labing masingki nga mga duog sa duta​—⁠ang puluy-an! Ginabulubanta sang iban nga tubtob sa 5,000 ka kabataan ang nagakapatay kada tuig sa mga kamot sang ila mga ginikanan sa Estados Unidos lamang! Kag indi lamang mga kabataan ang biktima. Suno sa magasin nga World Health, “ang pagpamintas sa asawa amo ang nagapanguna nga kabangdanan sang kahalitan sa tunga sang nagapamata pa nga kababayin-an” sa Estados Unidos. Kamusta naman sa iban nga mga kadutaan? “Ikatlo nga bahin tubtob sa katunga sang kababayin-an nga ginsurbe [sa imol nga mga pungsod] ang nagreport nga ginasakit sila sang ila tiayon.” Huo, ang kasingki nagapanghalit, ilabi na sa sulod sang puluy-an.

Madamo nga bana kag asawa ang nagahusay sang ila indi paghangpanay paagi sa kasingki. Sa pila ka pungsod, ang mga ginikanan kag mga manunudlo masingki nga nagapaupok sang ila kaakig sa kabataan. Subong paglipaylipay lamang, ginagaritgarit sang mga madaugdaugon nga mga tawo ang mga maluya, ginasimusimo sila. Ngaa nagasingki gid ang mga tawo?

Kon Ngaa Nagasingki ang mga Tawo

Ang iban nagasiling nga ang mga tawo kinaugali na nga masingki. Bisan pa nag-usmod sa kabilugan ang masingki nga krimen sa Estados Unidos, nagdugang ini sa tunga sang mga pamatan-on. Kag nagdugang ang interes sa kasingki. Gindoble sang tatlo ka dalagku nga estasyon sang telebisyon ang kadamuon sang ila sugilanon nga nagapakita sing krimen kag gindugangan nila sing tatlo ka pilo ang ila pagpakita sing mga pagpatay. Huo, mabakal ang krimen! “Wala lamang naton ginakunsinti ang kasingki,” siling sang saykayatris nga si Karl Menninger, “ginapahamtang naton ini sa ulong-dinalan sang aton mga pamantalaan. Ikatlo nga bahin ukon ikap-at nga bahin sang aton mga programa sa telebisyon ang nagagamit sini agod lingawon ang aton kabataan. Wala lamang naton ginakunsinti ang krimen! Mga amigo ko, nagaudyak kita sa sini.”

Ginapahangop sang mga pagtuon sang siensia sining karon lang nga ang biolohiya sang utok kag ang palibot may daku nga epekto sa kasupog sang tawo. “Nagahinakop kami tanan nga ang pagkanadayag sang kapin kag kapin nga kabataan sa makahalalit nga mga palibot ginabangdan, sa pagkamatuod, sang nagasagsag nga kasingki,” siling ni Dr. Markus J. Kruesi sang University of Illinois Institute for Juvenile Research. “Ginabag-o gid sang mga butang nga nagakatabo sa palibot ang mga molekula sang utok nga ginabangdan sang padasudaso nga paghikot sang mga tawo.” Ang mga problema subong sang “pagkalusod sang pamilya, pagdamo sang nagasolo nga mga ginikanan, nagapadayon gihapon nga kaimulon, kag balikbalik nga pag-abuso sa droga aktuwal nga makapasupog sa utok​—⁠isa ka epekto nga sang una ginahunahuna nga imposible,” siling sang libro nga Inside the Brain.

Ginapatihan nga ang mga pagbag-o sa sulod sang utok nagalakip sang pagnubo sang nibel sang serotonin, isa ka kemikal sa utok nga ginapatihan nga nagakontrol sang kasupog. Ginapakita sang mga pagtuon nga ang alkohol nagapanubo sang nibel sang serotonin sa utok, sa amo nagahatag sing sientipiko nga sadsaran sa madugay na nga kaangtanan sang kasingki kag sang pag-abuso sa alkohol.

May isa pa ka butang nga nadalahig sa pagsagsag sang kasingki karon. “Dumduma,” paandam sang isa ka masaligan nga tulun-an sang tagna, ang Biblia, nga “maabot ang mabudlay nga mga tion sa katapusan nga mga adlaw. Ang mga tawo mangin makagod, sakon, bugalon, kag tikalon; . . . . sila mangin mapintas, walay kaluoy, mga mapasipalahon, masingki, kag mabangis; dumtan nila ang maayo; sila mangin malalangon, padasudaso, kag nagahabok sa bugal . . . Palayo kamo sa sini nga mga tawo.” (2 Timoteo 3:​1-5, Today’s English Version) Huo, ang kasingki nga makita naton karon isa ka katumanan sang tagna sa Biblia nahanungod sa “katapusan nga mga adlaw.”

May isa pa ka butang nga nagahimo sini nga labi gid ka masingki nga tion. “Kailo para sa duta kag para sa dagat,” siling sang Biblia, “kay ang Yawa nagpanaug sa inyo nga nagabalingaso sa kaakig, kay nahibaluan niya nga diutay na lang ang iya tion nga nabilin.” (Bugna 12:⁠12) Ang Yawa kag ang iya mga demonyo gintabog gikan sa langit kag ginapaupok nila ang ila kalautan sa katawhan karon. Subong “manugdumala sang awtoridad sang hangin,” ginamaniobra sang Yawa “ang espiritu nga nagapanghikot karon sa mga anak sang pagkamalinapason,” amo kon ngaa labi pa nga nagasingki ang duta.​—⁠Efeso 2:⁠2.

Paano naton, nian, malandas ang masingki nga “hangin” sang kalibutan karon? Kag paano naton mahusay ang mga dipaghangpanay nga walay kasingki?

[Blurb sa pahina 3]

Indi maisip nga kabataan ang ginapintasan, ginasakit, ukon ginapatay sa isa sang labing masingki nga mga duog sa duta​—⁠ang puluy-an!