Ginadumtan Bangod sang Ila Pagtuo

“Mangin mga dulumtan kamo sang tanan nga tawo bangod sa akon ngalan.” ​—⁠MATEO 10:⁠22.

1, 2. Masugid bala ninyo ang pila ka matuod nga mga eksperiensia nga gin-antos sang mga Saksi ni Jehova bangod sang ila relihioso nga mga pagtuluuhan?

ANG isa ka bunayag nga tindero sa isla sang Creta makapila gindakop kag makapila gindala sa atubangan sang Griego nga mga korte. Nahamulag sia sa iya asawa kag lima ka kabataan bangod nabilanggo sia sing kapin sa anom ka tuig sa kabilugan. Sa Japan ang isa ka 17 anyos nga estudyante ginpahalin sa eskwelahan, bisan pa mabuot sia kag nagapanguna sa 42 ka estudyante sa ila klase. Sa Pransia madamo ang ginpahalin sa ila trabaho, bisan pa maukod sila kag bunayag. Ano ang isa ka butang sa sining matuod nga mga eksperiensia?

² Sila tanan nga nadalahig mga Saksi ni Jehova. Ang ila “krimen”? Amo ang ila relihioso nga mga pagtuluuhan. Bilang pagtuman sa mga panudlo ni Jesucristo, ginasugid sang tindero ang iya pagtuluuhan sa iban. (Mateo 28:​19, 20) Ginpamatbatan sia pasad sa daan na nga Griegong kasuguan nga nagahimo sang proselitismo nga isa ka krimen. Ang estudyante ginpahalin sa eskwelahan bangod ang iya nahanas sa Biblia nga konsiensia indi magtugot sa iya nga magbuylog sa pilit nga paghanas sing kendo (pag-ikskrimahay sa Japan). (Isaias 2:4) Kag ang mga ginpahalin sa ila trabaho sa Pransia ginpahibalo nga ang lamang nga kabangdanan kon ngaa ginpahalin sila amo nga sila mga Saksi ni Jehova.

3. Ngaa ang pag-antos sing daku sa kamot sang iban nga mga tawo talagsa lang nagakatabo para sa kalabanan sang mga Saksi ni Jehova?

³ Ining masakit nga mga eksperiensia amo ang kinaandan nga ginabatas sang mga Saksi ni Jehova sa pila ka pungsod sining karon lang. Apang, para sa kalabanan sang mga Saksi ni Jehova, talagsa lang nagakatabo nga nagaantos sila sing daku sa kamot sang iban nga mga tawo. Ang mga Saksi ni Jehova kilala sa bug-os nga kalibutan sa ila maayong paggawi​—⁠isa ka reputasyon nga wala nagahatag kay bisan sin-o sing makatarunganon nga rason nga halitan sila. (1 Pedro 2:​11, 12) Wala sila nagapadihot sing mga paghimbon ukon nagapakita sing makahalalit nga paggawi. (1 Pedro 4:15) Sa kabaliskaran, nagatinguha sila nga sundon ang laygay sang Biblia nga magpasakop una sa Dios, dayon sa sekular nga mga panguluhan. Nagabayad sila sing buhis nga ginapatuman sang kasuguan kag nagatinguha sila nga “magpakighidait sa tanan nga tawo.” (Roma 12:⁠18; 13:​6, 7; 1 Pedro 2:​13-17) Sa ila pagtudlo sing Biblia, ginapalig-on nila ang pagtahod sa kasuguan, ang maayong mga prinsipio para sa pamilya, kag ang moralidad. Madamo nga panguluhan ang nagdayaw sa ila bangod mga banwahanon sila nga masinulundon sa kasuguan. (Roma 13:3) Apang, subong sang ginapakita sa nagabukas nga parapo, kon kaisa ginapamatukan sila​—⁠sa pila ka pungsod, kag ginadumilian pa gani sang mga panguluhan. Dapat bala kita matingala sa sini?

Ang “Kabilihanan” sang Pagkadisipulo

4. Suno kay Jesus, ano ang mapaabot sang isa sa tion nga sia mangin isa sang iya mga disipulo?

⁴ Maathag nga ginpakita ni Jesucristo kon ano ang nadalahig agod mangin disipulo niya. “Ang ulipon indi daku pa sa iya agalon,” siling niya sa iya mga sumulunod. “Kon ginhingabot nila ako, hingabuton man nila kamo.” Si Jesus gindumtan “sa wala sing kabangdanan.” (Juan 15:⁠18-20, 25; Salmo 69:​4; Lucas 23:22) Amo man ang mapaabot sang iya mga disipulo​—⁠pamatukan sila nga wala sing makatarunganon nga sadsaran. Indi lamang makaisa nga sia nagpaandam sa ila: “Mangin mga dulumtan kamo.”​—⁠Mateo 10:⁠22; 24:⁠9.

5, 6. (a) Ano ang rason nga ginlaygayan ni Jesus ang luyag magsunod sa iya nga ‘bulubantaon ang kabilihanan’? (b) Ngaa, nian, indi kita dapat matingala kon may mamatok sa aton?

⁵ Busa, ginlaygayan ni Jesus ang luyag magsunod sa iya nga “bulubantaon ang kabilihanan” sang pagkadisipulo. (Lucas 14:⁠28, Revised Standard Version) Ngaa? Indi agod magdesisyon kon bala masunod sila sa iya ukon indi, kundi agod mangin determinado sa pagtuman sang butang nga nadalahig. Dapat kita mangin handa sa pagbatas sang bisan anong pagtilaw ukon kabudlayan nga masumalang sa sini nga pribilehiyo. (Lucas 14:27) Wala kita ginapilit sa pag-alagad kay Jehova subong isa ka sumulunod ni Cristo. Isa ini ka kinabubut-on nga desisyon; isa man ini ka desisyon nga napasad sa ihibalo. Nahibaluan na naton nga wala labot sa mga pagpakamaayo nga mabaton naton kon magdedikar kita sa Dios, mangin “mga dulumtan [kita].” Gani wala kita nagakatingala kon may mamatok sa aton. ‘Ginbulubanta [naton] ang kabilihanan,’ kag nakahanda kita nga atubangon ini.​—⁠1 Pedro 4:​12-14.

⁶ Ngaa ang iban, lakip ang pila ka awtoridad sang panguluhan, nagapamatok sa matuod nga mga Cristiano? Para sa sabat, makabulig nga binagbinagon naton ang duha ka relihioso nga grupo sang una nga siglo C.⁠E. Ining duha ka grupo lunsay gindumtan​—⁠apang sa magkatuhay nga rason.

Madinumtanon kag Gindumtan

7, 8. Ano nga mga panudlo ang nagpakita sing pagtamay sa mga Gentil, kag subong resulta, ano nga panimuot ang nagtubo sa mga Judiyo?

⁷ Sang una nga siglo C.⁠E., ang Israel gingamhan sang Roma, kag ang Judaismo, ang relihioso nga sistema sang mga Judiyo, kontrolado sang mapiguson nga mga lider subong sang mga escriba kag mga Fariseo. (Mateo 23:​2-4) Ginpatiko sining panatiko nga mga lider ang isa ka bahin sang Mosaikong Kasuguan nga sa baylo nga magpain lamang gikan sa mga pungsod ginpatuman nila ang pagtamay sa mga di-Judiyo. Sa paghimo sini, nagtukod sila sing isa ka relihion nga may dumot sa mga Gentil nga ginbaslan man sang mga Gentil sing dumot.

⁸ Wala mabudlayi ang Judiyong mga lider sa pagbuyok nga tamayon ang mga Gentil, kay sadto nga tion ginakabig na sang mga Judiyo ang mga Gentil subong makangilil-ad nga mga tinuga. Ang relihiosong mga lider nagtudlo nga ang isa ka Judiyo nga babayi indi dapat mag-upod sa mga Gentil nga isahanon, kay sila “ginasuspetsahan nga malaut.” Ang isa ka Judiyo nga lalaki indi dapat “mag-upod sa ila nga isahanon kay ginasuspetsahan sila nga nagapaagay sing dugo.” Ang gatas nga ginkuha sang isa ka Gentil indi dapat gamiton luwas kon may isa ka Judiyo nga nagatan-aw samtang ginakuha ini. Bangod sang impluwensia sang ila mga lider, ang mga Judiyo nangin matinaastaason kag maiyaiyahon.​—⁠Ipaanggid ang Juan 4:⁠9.

9. Ano ang nangin epekto sang pagtudlo sang Judiyong mga lider tuhoy sa mga di-Judiyo?

⁹ Ini nga mga panudlo tuhoy sa mga di-Judiyo nagresulta sa indi maayo nga relasyon sa ulot sang mga Judiyo kag sang mga Gentil. Ginkabig sang mga Gentil ang mga Judiyo subong madinumtanon sa tanan nga tawo. Ang Romanong istoryador nga si Tacitus (natawo sang mga 56 C.⁠E.) nagsiling tuhoy sa mga Judiyo nga “ila gindumtan ang nabilin nga bahin sang katawhan subong pinakamapait nga mga kaaway.” Nagsiling man si Tacitus nga ang mga Gentil nga nangin Judiyong mga proselita gintudluan nga sikwayon ang ila pungsod kag pakanubuon ang ila pamilya kag mga abyan. Sa kabilugan, ginpabay-an lamang sang mga Romano ang mga Judiyo, bangod madamo sila. Apang sang magribok ang mga Judiyo sang 66 C.⁠E., napilitan ang mga Romano sa pagbalos sa mapintas nga paagi, nga nagdul-ong sa pagkalaglag sang Jerusalem sang 70 C.⁠E.

10, 11. (a) Ano nga pagpakig-angot sa mga dumuluong ang ginpatuman sang Mosaikong Kasuguan? (b) Ano nga leksion ang matun-an naton gikan sa natabo sa Judaismo?

¹⁰ Ano ang kinatuhayan sini nga pagtamod sa mga dumuluong kon ipaanggid sa porma sang pagsimba nga ginlaragway sa Mosaikong Kasuguan? Matuod nga ang Kasuguan nag-obligar sa mga Israelinhon nga magpain gikan sa mga pungsod, apang sa tuyo nga amligan sila, labi na ang ila putli nga pagsimba. (Josue 23:​6-8) Walay sapayan sini, ginpatuman sang Kasuguan nga pakig-angutan ang mga dumuluong sing makatarunganon kag walay pinilian kag dapat sila batunon sing maabiabihon​—⁠tubtob wala sila nagalapas sa kasuguan sang Israel. (Levitico 24:22) Sa pagsipak gikan sa makatarunganon nga katuyuan nga maathag nga ginapakita sa Kasuguan tuhoy sa mga dumuluong, ang Judiyo nga relihiosong mga lider sang adlaw ni Jesus nagtukod sing isa ka porma sang pagsimba nga naghupot sing dumot nga ginbaslan man sing dumot. Sang ulihi, nadula sang Judiyo nga pungsod sang una nga siglo ang kahamuot ni Jehova.​—⁠Mateo 23:⁠38.

¹¹ May leksion bala ini para sa aton? Huo, sa pagkamatuod. Ang nagapakamatarong sa kaugalingon, matinaastaason nga panimuot nga nagatamay sa mga tawo nga wala nagaugyon sa aton relihioso nga mga pagtuluuhan indi sibu nga nagarepresentar sa putli nga pagsimba kay Jehova, kag wala man ini nagapahamuot sa iya. Binagbinaga ang matutom nga mga Cristiano sang una nga siglo. Wala nila gindumtan ang mga di-Cristiano, ukon nagribok sila batok sa Roma. Walay sapayan, nangin “mga dulumtan [sila].” Ngaa? Kag sin-o ang nagdumot sa ila?

Ang Unang mga Cristiano—Sin-o ang Nagdumot sa Ila?

12. Paano maathag nga ginapakita sa Kasulatan nga luyag ni Jesus nga ang iya mga sumulunod magpakita sing balanse nga pagtamod sa mga di-Cristiano?

¹² Maathag pasad sa mga panudlo ni Jesus nga gintuyo niya para sa iya mga disipulo nga dapat sila magpakita sing balanse nga pagtamod sa mga di-Cristiano. Sa isa ka bahin, nagsiling sia nga ang iya mga sumulunod dapat magpain gikan sa kalibutan​—⁠buot silingon, dapat nila likawan ang mga panimuot kag paggawi nga nagasumpakil sa matarong nga mga dalanon ni Jehova. Dapat sila magpabilin nga neutral sa inaway kag sa politika. (Juan 17:​14, 16) Sa pihak nga bahin, sa baylo nga sakdagon ang pagtamay sa mga di-Cristiano, ginsugo ni Jesus ang iya mga sumulunod nga ‘higugmaon ang ila mga kaaway.’ (Mateo 5:44) Si apostol Pablo naglaygay sa mga Cristiano: “Kon ang imo kaaway ginagutom, pakauna sia; kon ginauhaw sia, paimna sia.” (Roma 12:⁠20) Ginsugo man niya ang mga Cristiano nga ‘magbuhat sing maayo sa tanan nga tawo.’​—⁠Galacia 6:⁠10.

13. Ngaa nagpamatok gid ang Judiyo nga relihiosong mga lider sa mga disipulo ni Cristo?

¹³ Apang wala madugay, nasapwan sang mga disipulo ni Cristo ang ila kaugalingon nga “mga dulumtan” sang tatlo ka bahin. Una amo ang Judiyo nga relihiosong mga lider. Indi katingalahan nga madali nila natalupangdan ang mga Cristiano! Ang mga Cristiano may mataas nga prinsipio sa moral kag sa integridad, kag makugihon nga ginpalapnag nila ang mensahe nga nagahatag sing paglaum. Linibo ang nagtalikod sa Judaismo kag nagsulod sa Cristianismo. (Binuhatan 2:​41; 4:4 6:7) Para sa Judiyo nga relihiosong mga lider, ang Judiyong mga disipulo ni Jesus mga apostata! (Ipaanggid ang Binuhatan 13:⁠45.) Ginbatyag sining akig nga mga lider nga ginpakawalay pulos sang Cristianismo ang ila mga tradisyon. Ti, ginpamatukan pa gani sini ang ila pagtamod sa mga Gentil! Kutob sang 36 C.⁠E., ang mga Gentil mahimo mangin mga Cristiano, nga may pagtuo kag mga pribilehiyo pareho sa Judiyo nga mga Cristiano.​—⁠Binuhatan 10:​34, 35.

14, 15. (a) Ngaa naakig ang pagano nga mga sumilimba sa mga Cristiano? Maghatag sing halimbawa. (b) Ang unang mga Cristiano nangin “mga dulumtan” sang anong ikatlo nga grupo?

¹⁴ Ikaduha, naakig ang pagano nga mga sumilimba sa mga Cristiano. Halimbawa, sa dumaan nga Efeso, ang paghimo sing sulusimbahan nga pilak sang diosa nga si Artemis isa ka maganansiahon nga negosyo. Apang sang magbantala si Pablo didto, madamo nga taga-Efeso ang nagbaton, kag nagtalikod sa pagsimba kay Artemis. Bangod nagdiutay ang ila kita, nagkinagubot ang mga manugsalsal sing salsalon. (Binuhatan 19:​24-41) Kaanggid man sini ang natabo sang maglapnag ang Cristianismo sa Bitinia (aminhan-katundan sang Turkey karon). Wala pa lang madugay nga natapos ang Cristiano nga Griegong Kasulatan, ang gobernador sang Bitinia, nga si Pliny nga Bataon, nagreport nga ang mga templo sang mga pagano gintalikdan kag indi na mabakal ang kumpay para sa ginahalad nga mga sapat. Ang mga Cristiano ginbasol​—⁠kag ginhingabot​—⁠kay ang ila pagsimba nagpamatok sa paghalad sing mga sapat kag sa mga idolo. (Hebreo 10:​1-9; 1 Juan 5:21) Maathag nga ang paglapnag sang Cristianismo nakaapektar sa pila ka personal nga bentaha may kaangtanan sa pagano nga pagsimba, kag naakig sa sini ang mga tawo nga nadulaan sing negosyo kag kuwarta.

¹⁵ Ikatlo, ang mga Cristiano nangin “mga dulumtan” sang nasyonalistiko nga mga Romano. Sang primero, nahibaluan sang mga Romano nga ang mga Cristiano isa ka diutay kag ayhan panatiko nga relihioso nga grupo. Apang, sang ulihi, bisan ang pagpangangkon lamang subong isa ka Cristiano nangin isa ka sala nga sililutan sing kamatayon. Ngaa ang bunayag nga mga banwahanon nga nagakabuhi subong isa ka Cristiano ginhingabot kag ginpatay?

Ang Unang mga Cristiano—Ngaa Gindumtan sang mga Romano Anay?

16. Sa anong mga paagi nagpabilin ang mga Cristiano nga napain gikan sa kalibutan, kag ngaa wala mahamuot sa ila ang mga Romano anay bangod sini?

¹⁶ Una sa tanan, ang mga Cristiano gindumtan sang mga Romano anay bangod sang ila relihioso nga mga pagtuluuhan. Halimbawa, nagapabilin sila nga nahamulag sa kalibutan. (Juan 15:19) Gani wala sila mag-uyat sing palangakuan sa politika, kag wala sila magserbisyo sa militar. Subong resulta, “ginkabig [sila] subong mga tawo nga wala sing interes sa kalibutan, kag indi mapuslan sa tanan nga hilikuton sang kabuhi,” siling sang istoryador nga si Augustus Neander. Ang pagpain gikan sa kalibutan nagkahulugan man sing paglikaw sa malaut nga mga dalanon sang mga Romano anay. “Ang gamay nga mga komunidad sang mga Cristiano nagtublag sa konsiensia sang uhaw sa kinalipay nga mga pagano bangod sang ila pagkadiosnon kag sang ila pagkadesente,” paathag sang istoryador nga si Will Durant. Paagi sa paghingabot kag pagpatay sa mga Cristiano, gintinguhaan sang mga Romano nga papason ang mga Cristiano nga ila ginapaligban.

17. Ano ang nagapamatuod nga ang pagbantala sang mga Cristiano sang unang siglo epektibo?

¹⁷ Ang mga Cristiano sang unang siglo nagbantala sing maayong balita sang Ginharian sang Dios nga may dimationg nga kakugi. (Mateo 24:14) Sang mga 60 C.⁠E., nakasiling si Pablo nga ang maayong balita “ginbantala sa tanan nga tinuga sa idalom sang langit.” (Colosas 1:⁠23) Sang katapusan sang unang siglo, ang mga sumulunod ni Jesus nakahimo sing mga disipulo sa bug-os nga Emperyo sang Roma​—⁠sa Asia, Europa, kag Aprika! Bisan gani ang pila ka katapo sang “panimalay ni Cesar” nangin mga Cristiano.⁠a (Filipos 4:22) Ining makugi nga pagbantala wala maluyagi. Si Neander nagsiling: “Ang Cristianismo amat-amat nga naglapnag sa tunga sang mga tawo sa tanan nga kahimtangan, kag bangod sini nameligro ang relihion sang estado.”

18. Paano ang paghatag sing bug-os nga debosyon kay Jehova ginbangdan sang pagpamatok sang Romanong panguluhan sa mga Cristiano?

¹⁸ Ang mga sumulunod ni Jesus naghatag kay Jehova sing bug-os nga debosyon. (Mateo 4:​8-10) Mahimo nga ini nga bahin sang ila pagsimba amo ang labi nga ginbangdan sang pagpamatok sang Roma sa ila. Ginpabay-an sang mga Romano ang iban nga mga relihion, kon ang mga sumulunod sini nagabuylog man sa pagsimba sa emperador. Ang unang mga Cristiano indi mahimo makigbahin sa sini nga pagsimba. Ginkabig nila ang ila kaugalingon nga may salabton sa isa ka awtoridad nga mas mataas sa Estado sang Roma, nga amo, si Jehova nga Dios. (Binuhatan 5:29) Subong resulta, bisan pa daw ano kaayo nga huwaran nga banwahanon ang isa ka Cristiano sa tanan nga iban pa nga mga butang, ginkabig sia nga kaaway sang Estado.

19, 20. (a) Sin-o labi na ang may salabton sa mapintas nga butangbutang nga ginpalapta batok sa matutom nga mga Cristiano? (b) Anong butig nga mga panumbungon ang ginpautwas batok sa mga Cristiano?

¹⁹ May isa pa ka rason kon ngaa ang matutom nga mga Cristiano nangin “mga dulumtan” sang mga Romano anay: Ang mapintas nga butangbutang batok sa ila madali nga ginpatihan, kag ang labi na nga may salabton sa sini amo ang Judiyo nga relihiosong mga lider. (Binuhatan 17:​5-8) Sang mga 60 ukon 61 C.⁠E., sang si Pablo didto sa Roma nga nagahulat sang iya kasaba sa atubangan ni Emperador Nero, ang nagapamuno nga mga Judiyo nagsiling tuhoy sa mga Cristiano: “Nahanungod sini nga sekta nahibaluan gid namon nga bisan diin ginapakalain ini.” (Binuhatan 28:⁠22) Walay duhaduha nga nakabati si Nero sing mga butangbutang batok sa ila. Sang 64 C.⁠E., sang ginbasol sia sa sunog nga naghalit sa Roma, ginpasibangdan kuno ni Nero ang ginapakalain nga mga Cristiano. Daw amo ini ang gintunaan sang paagisod kag masingki nga paghingabot sa mga Cristiano agod papason sila.

²⁰ Masami nga ang ginatunaan sang butig nga mga panumbungon batok sa mga Cristiano amo ang kabutigan kag pagpatiko sa ila mga pagtuluuhan. Bangod nagapati sila sa isa lamang ka Dios kag wala magsimba sa emperador, gintawag sila nga mga ateista. Sanglit ang iban nga di-Cristiano nga mga katapo sang pamilya nagpamatok sa ila Cristiano nga mga himata, ginsumbong ang mga Cristiano nga manugguba sing mga pamilya. (Mateo 10:21) Gintawag sila nga mga kanibal, ang panumbungon nga suno sa iban, ginpasad sa pagpatiko sa ginsiling ni Jesus sa tion sang Panihapon sang Ginuo.​—⁠Mateo 26:​26-28.

21. Ano ang duha ka rason nga ang mga Cristiano nangin “mga dulumtan”?

²¹ Busa, ang matutom nga mga Cristiano nangin “mga dulumtan” sang mga Romano bangod sang duha ka rason: (1) ang ila napasad-sa-Biblia nga mga pagtuluuhan kag mga buhat, kag (2) ang butig nga mga panumbungon batok sa ila. Kon ano man ang rason, isa lamang ang katuyuan sang mga manugpamatok​—⁠sumpuon ang Cristianismo. Sa pagkamatuod, ang matuod nga manugsugyot sang paghingabot sa mga Cristiano amo ang labaw-sa-tawo nga mga manugpamatok, ang dikitaon nga malaut nga mga espiritu.​—⁠Efeso 6:⁠12.

22. (a) Anong halimbawa ang nagapakita nga ang mga Saksi ni Jehova nagatinguha sa ‘pagbuhat sing maayo sa tanan’? (Tan-awa ang kahon sa pahina 11.) (b) Ano ang pagabinagbinagon sa masunod nga artikulo?

²² Kaangay sang unang mga Cristiano, ang mga Saksi ni Jehova sa modernong tion nangin “mga dulumtan” sa nanuhaytuhay nga mga pungsod. Apang wala sila nagadumot sa indi mga Saksi; kag wala sila ginatunaan sang pagrebelde batok sa mga panguluhan. Sa kabaliskaran, kilala sila sa bug-os nga kalibutan sa pagpakita sing matuod nga gugma walay sapayan sang kinatuhayan sa katilingban, kaliwatan, kag mga tribo. Ngaa, nian, ginahingabot sila? Kag ano ang ila reaksion sa pagpamatok? Ining mga pamangkot pagabinagbinagon sa masunod nga artikulo.

[Footnote]

Paano Mo Sabton?

◻ Ngaa ginlaygayan ni Jesus ang luyag magsunod sa iya nga bulubantaon ang kabilihanan sang pagkadisipulo?

◻ Ano ang epekto sa Judaismo sang nagaluntad nga pagtamod tuhoy sa mga di-Judiyo, kag ano ang matun-an naton gikan sa sini?

◻ Anong tatlo ka bahin ang nagpamatok sa matutom nga unang mga Cristiano?

◻ Sa anong sadsaran nga mga rason nga ‘gindumtan’ sang mga Romano ang unang mga Cristiano?

[Kahon sa pahina 11]

‘Pagbuhat sing Maayo sa Tanan’

Ang mga Saksi ni Jehova nagatinguha sa pagsunod sa laygay sang Biblia nga ‘magbuhat sing maayo sa tanan.’ (Galacia 6:10) Sa tion sang pagkinahanglan, ang gugma sa isigkatawo nagapahulag sa ila nga buligan ang mga indi nila masigkatumuluo. Halimbawa, sa tion sang mabudlay nga kahimtangan sa Rwanda sang 1994, ang mga Saksi gikan sa Europa nagboluntaryo nga magkadto sa Aprika agod magdala sing bulig. Ang organisado nga mga kampo kag mga ospital sa wayang gilayon nga gintukod agod maghatag sing bulig. Madamo nga pagkaon, panapton, kag mga habol ang ginpadala paagi sa eroplano. Ang kadamuon sang mga refugees nga nakabenepisyo gikan sa sini nga bulig tatlo ka pilo sa kadamuon sang mga Saksi sa sadto nga duog.

[Retrato sa pahina 9]

Ang mga Cristiano sang una nga siglo nagbantala sing maayong balita nga may dimationg nga kakugi