Griegong Pilosopiya—Ginpauswag Bala Sini ang Cristianismo?

“Ang Cristianismo, bisan pa supak sa paganong Griego kag Romano nga kultura, sa katunayan nagbaton sa madamo nga Romano kag Griegong pilosopiya.”—The Encyclopedia Americana.

SA TUNGA sadtong may daku nga impluwensia sa “Cristianong” panghunahuna, indi gid malabawan si “San” Augustine. Suno sa The New Encyclopædia Britannica, “ang panghunahuna [ni Augustine] amo ang kahimtangan nga ang relihion sang Bag-o nga Testamento bug-os gid nga nasamuan sing Platoniko nga tradisyon sang Griegong pilosopiya; kag amo man ini ang paagi nga ang resulta sining pagsamo ginliton sa Romanong Katolisismo kag Renaissance nga Protestantismo nga Cristiandad sang Edad Media.”

Ang ginbilin ni Augustine nga palanublion naglawig gid. Nagahambal tuhoy sa kasangkaron sang impluwensia sang Griegong pilosopiya sa Cristiandad, si Douglas T.Holden nagsiling: “Nasamuan gid sang Griegong pilosopiya ang Cristianong teolohiya amo nga nagpatubas ini sang mga indibiduwal nga may 90% nga Griegong panghunahuna kag 10% nga Cristianong panghunahuna.”

Ang iban nga mga iskolar nagpati gid nga ining pilosopiko nga impluwensia nagpauswag sang Cristianismo sang bag-o pa lang ini, nagpauswag sang mga panudlo sini, kag naghimo sini nga labi pa ka makapakumbinsi. Amo bala sini ang kahimtangan? Paano kag san-o natabo ang impluwensia sang Griegong pilosopiya? Ini bala, sa katunayan, nagpauswag ukon nagpahigko sang Cristianismo?

Makapasanag ang pagsumay sa pila ka hitabo kutob sang ikatlo nga siglo B.C.E. tubtob sa ikalima nga siglo C. E. paagi sa pag-usisa sa apat ka pinasahi nga termino: (1) “Helenistiko nga Judaismo,” (2) “Cristiano nga Helenismo,” (3) “Helenistiko nga Cristianismo,” kag (4) “Cristianong pilosopiya.”

“Helenistiko nga Judaismo”

Ang nahauna, ang “Helenistiko nga Judaismo,” nagasumpakil gid. Ang orihinal nga relihion sang mga Hebreo, nga ginpatok sang matuod nga Dios, si Jehova, indi dapat madagtaan sang butig relihioso nga mga ideya. (Deuteronomio 12:32; Hulubaton 30:5,6) Apang, kutob pa sa pamuno, ang kaputli sang pagsimba yara sa katalagman nga mahigkuan sang butig relihiosong mga buhat kag panghunahuna sa palibot sini—subong sang impluwensia gikan sa mga Egiptohanon, Canaanhon, kag Babilonianhon. Makapasubo nga gintugutan sang Israel nga mahigkuan sing daku ang matuod nga pagsimba sini.—Hukom 2:11-13.

Pagligad sang mga siglo, sang ang dumaan nga Palestina nangin bahin sang Emperyo sang Gresya sa idalom ni Alejandro nga Daku sang ikap-at nga siglo B.C.E., ining kahigkuan naglugdang sa manubo gid nga kahimtangan sangsa nagligad kag nagbilin sing nagadugay kag malaglagon nga palanublion. Ginkuha ni Alejandro ang mga Judiyo nga mangin katapo sang iya hangaway. Ang relasyon sa ulot sang mga Judiyo kag sang bag-o nga nagsakop sa ila nag-impluwensia sing daku sang Judiyong relihioso nga panghunahuna. Ginlatom sang Helenistiko nga panghunahuna ang edukasyon sang mga Judiyo. Ang Mataas nga Saserdote nga si Jason nakilal-an nga nagpatindog sing isa ka Griegong akademya sa Jerusalem sang 175 B.C.E. agod pasanyugon ang pagtuon tuhoy kay Homer.

Sing makawiwili, ang isa ka Samaritano, nga nagsulat sang ikaduha nga siglo B.C.E., nagtinguha nga ipresentar ang maragtas sang Biblia subong Helenistiko nga pagsulat sing maragtas. Ang apokripa nga Judiyong mga tulun-an, subong sang Judith kag Tobit, sa pagkamatuod nagpatuhoy sa Griegong erotiko nga mga leyenda. Nagtuhaw ang pila ka Judiyong pilosopo nga nagtinguha sa pagpahisanto sang Griegong panghunahuna sa relihion sang mga Judiyo kag sa Biblia.

Ang tawo nga labi nga ginpadunggan sa sini amo si Philo, isa ka Judiyo sang unang siglo C.E. Gingamit niya ang mga doktrina ni Plato (ikap-at nga siglo B.C.E.), sang mga Pythagoreano, kag sang mga Estoico. Naimpluwensiahan sing daku ang mga Judiyo sang mga pagtamod ni Philo. Nagasumaryo sining maalamon nga pagsulod sang Griegong panghunahuna sa Judiyong kultura, ang Judiyong awtor nga si Max Dimont nagsiling: “Bangod puno sing panghunahuna ni Plato, sing lohiko ni Aristotle, kag sing siensia ni Euclid, ginbinagbinag sang Judiyong mga iskolar ang Torah upod ang bag-o nga mga paagi. . . . Gindugangan nila sang Griegong pangatarungan ang Judiyong kapahayagan.”

Sang ulihi, gin-agaw sang mga Romano ang Emperyo sang Gresya, kag ginsakop ang Jerusalem. Nagbukas ini sang dalan para sa labi pa ka importante nga mga pagbag-o. Sang ikatlo nga siglo C.E., ang pilosopiko kag relihioso nga mga doktrina sang mga maalam nga nagpanikasog nga mapaathag kag mabug-os ang mga ideya ni Plato naporma sing maathag, nga ginatawag karon sa kabilugan subong Neoplatonismo. Ining eskwelahan sang mga maalamon may daku gid nga impluwensia sa apostata nga Cristianismo.

“Cristiano nga Helenismo”

Sadtong una nga lima ka siglo sang aton kumon nga dag-on, gintinguhaan sang pila ka maalam nga tawo nga ipaathag ang kaangtanan sa ulot sang Griegong pilosopiya kag sang ginpahayag nga kamatuoran sang Biblia. Ang libro nga A History of Christianity nagsiling: “Ginlaragway sang Cristianong mga metapisiko ang mga Griego sang mga dekada nga wala pa si Cristo subong nagahimakas sing todo apang daw mga bulag sa pagtigayon sing ihibalo tuhoy sa Dios, nga nagatinguha nga handurawon si Jesus pasad sa wala sing pulos nga mga pilosopiya, kag imbentuhon ang Cristianismo pasad sa wala sing kahulugan nga panghunahuna.”

Si Plotinus (205-270 C.E.), ang nagpanguna sa sadtong mga maalam, nagpatok sing isa ka sistema nga ginpasad sing daku sa teoriya sang mga ideya ni Plato. Ginpakilala ni ­Plotinus ang ideya tuhoy sa kalag nga nahamulag sa lawas. Si Propesor E.W.Hopkins nagsiling tuhoy kay Plotinus: “Ang iya teolohiya . . . may daku nga impluwensia sa mga lider sang Cristianong opinyon.”

“Helenistiko nga Cristianismo” kag “Cristianong Pilosopiya”

Sugod sang ikaduha nga siglo C.E., ang “Cristianong” mga pilosopo nanikasog gid nga maganyat ang mga maalam nga pagano. Walay sapayan sang maathag nga paandam ni apostol Pablo batok sa “walay pulos nga mga pagwakal nga nagatamay sa kon ano ang balaan” kag sa “mga pagsumpakilay sang butig nga ginatawag nga ‘ihibalo,’” ginsimbugan sining mga manunudlo ang ila mga panudlo sing mga pilosopiya gikan sa Helenistiko nga kultura sa palibot. (1 Timoteo 6:20) Ang halimbawa ni Philo daw nagapahangop nga mahimo mangin posible nga ipahisanto ang Biblia sa Platoniko nga mga ideya.—Ipaanggid ang 2 Pedro 1:16.

Sa pagkamatuod, ang matuod nga biktima amo ang kamatuoran sang Biblia. Gintinguhaan sang “Cristianong” mga manunudlo nga ipakita nga ang Cristianismo nahisanto sa Greco-Romano nga pilosopiya. Ginhimo nanday Clement sang Alexandria kag Origen (ikaduha kag ikatlo nga siglo C.E.) ang Neoplatonismo nga sadsaran sang gintawag nga “Cristianong pilosopiya.” Si Ambrose (339-397 C.E.), nga obispo sang Milan, “nagbaton sing suno-sa-tion gid nga Griegong ihibalo, nga Cristiano kag pagano—ilabi na ang mga sinulatan . . . sang pagano nga Neoplatoniko nga si Plotinus.” Gintinguhaan niya nga hatagan ang edukado nga mga Latin sing Griego kag Romano nga bersion sang Cristianismo. Ginsunod ni Augustine ang iya halimbawa.

Pagligad sang isa ka siglo, si Dionysius nga Areopago (gintawag man nga alyas-Dionysius), ayhan isa ka Siriano nga monghe, nagtinguha sa paghiusa sang Neoplatoniko nga pilosopiya sa “Cristianong” teolohiya. Suno sa isa ka insiklopedia, ang iya “mga sinulatan nagpasad sing maathag Neoplatoniko nga huyog sa daku nga bahin sang Cristianong doktrina kag espirituwalidad sang Edad Media . . . nga nag-apektar sa nanuhaytuhay nga bahin sang relihioso kag debosyonal nga kinaugali sini tubtob sa karon.” Daw ano kaathag nga pagtamay sa paandam ni apostol Pablo batok “sa pilosopiya kag walay unod nga daya suno sa tradisyon sang mga tawo”!—Colosas 2:8.

Nagapahigko nga mga Ideya

Ginpatalupangod nga “ang Cristianong mga Platonista naghatag sing panguna nga importansia sa kapahayagan sang Dios kag ginkabig ang Platoniko nga pilosopiya subong amo ang pinakamaayo nga instrumento nga matigayon agod mahangpan kag mapangapinan ang mga panudlo sang Kasulatan kag ang tradisyon sang simbahan.”

Si Plato mismo kumbinsido nga nagaluntad ang isa ka dimamalatyon nga kalag. Talalupangdon nga ang isa sang labing prominente nga butig nga mga panudlo nga nagsulod sa “Cristianong” teolohiya amo ang pagkadimamalatyon sang kalag. Ang pagbaton sining panudlo indi mapakamatarong sa sadsaran nga ang paghimo sini naghimo sa Cristianismo nga mas makagalanyat sa kinaandan nga mga tawo. Sang nagbantala sa Atenas, nga amo ang sentro sang Griegong kultura, wala gintudlo ni apostol Pablo ang Platoniko nga doktrina tuhoy sa kalag. Sa baylo, ginbantala niya ang Cristianong doktrina tuhoy sa pagkabanhaw, bisan pa madamo sang iya tagpalamati nga Griego ang nabudlayan magbaton sang iya ginsiling.—Binuhatan 17:22-32.

Kabaliskaran sa Griegong pilosopiya, maathag nga ginapakita sang Kasulatan nga ang kalag indi isa ka butang nga yara sa tawo kundi kon ano sia. (Genesis 2:7) Sa kamatayon, ang kalag wala na nagaluntad. (Ezequiel 18:4) Ang Manugwali 9:5 nagasugid sa aton: “Ang buhi nakahibalo nga mapatay sila; apang nahanungod sa mga patay, wala sila makahibalo sing bisan ano, ukon may padya pa sila, bangod ang ila handumanan nalimtan.” Ang doktrina sang pagkadimamalatyon sang kalag wala ginatudlo sa Biblia.

Ang isa pa ka malalangon nga panudlo amo ang tuhoy sa posisyon ni Jesus antes sia nangin tawo, ang ideya nga tupong sia sa iya Amay. Ang libro nga The Church of the First Three Centuries nagapaathag: “Ang doktrina sang Trinidad . . . nagsugod sa wala gid sing kaangtanan sa Judiyo kag Cristianong Kasulatan nga ginhalinan.” Ano yadto nga ginhalinan? Ang doktrina “nagtubo, kag ginsumpay sa Cristianismo, paagi sa mga kamot sang Platoniko nga mga Amay.”

Sa pagkamatuod, samtang nagaligad ang mga tion kag bangod ang mga Amay sang Simbahan labi nga naimpluwensiahan sang Neoplatonismo, nagdamo ang sumulunod sang mga Trinitaryo. Bangod sang Neoplatoniko nga pilosopiya sang ikatlo nga siglo daw napahisanto nila ang indi mapahisanto—ang paghimo sa tatlo ka Dios nga daw isa ka Dios. Paagi sa pilosopiko nga pangatarungan nangangkon sila nga ang tatlo ka persona mahimo mangin isa ka Dios samtang ginapabilin ang ila pagkaindibiduwal!

Apang, maathag nga ginapakita sang kamatuoran sang Biblia nga si Jehova lamang ang Labing Gamhanan nga Dios, si Jesucristo ang Iya mas kubos gintuga nga Anak, kag ang balaan nga espiritu ang Iya aktibo nga kusog. (Deuteronomio 6:4; Isaias 45:5; Binuhatan 2:4; Colosas 1:15; Bugna 3:14) Ang Trinidad nga doktrina wala nagapadungog sa lamang matuod nga Dios kag nagapagumon sa mga tawo, nagapahilayo sa ila sa isa ka Dios nga indi nila mahangpan.

Ang isa pa ka biktima sang Neoplatoniko nga impluwensia sa Cristianong panghunahuna amo ang pasad-sa-Kasulatan nga paglaum sa Milenyo. (Bugna 20:4-6) Kilala si Origen tungod sang iya pagpakamalaut sa mga milenyalista. Ngaa nagpamatok gid sia sa sining napasad sing malig-on nga doktrina sang Biblia tuhoy sa isa ka libo ka tuig nga paggahom ni Cristo? Ang The Catholic Encyclopedia nagsabat: “Bangod sang Neo-Platonismo nga ginbasihan sang iya mga doktrina . . . , [si Origen] indi makadampig sa mga milenyalista.”

Ang Kamatuoran

Wala gid sa ginsambit sa ibabaw nga mga hitabo ang may kaangtanan sa kamatuoran. Ining kamatuoran amo ang kabug-usan sang Cristianong mga panudlo nga masapwan sa Biblia. (2 Corinto 4:2; Tito 1:1,14; 2 Juan 1-4) Ang Biblia amo gid lamang ang ginahalinan sang kamatuoran.—Juan 17:17; 2 Timoteo 3:16.

Apang, ang kaaway ni Jehova, sang kamatuoran, sang katawhan, kag sang kabuhi nga walay katapusan—si Satanas nga Yawa, ang “manugpatay sing tawo” kag “amay sang kabutigan”—naggamit sing nanuhaytuhay malalangon nga paagi agod madagtaan ina nga kamatuoran. (Juan 8:44; ipaanggid ang 2 Corinto 11:3.) Nalakip sa labing epektibo nga gingamit niya amo ang mga panudlo sang paganong Griego nga mga pilosopo—sa pagkamatuod nagapabanaag sang iya mismo panghunahuna—sa panikasog nga mabag-o ang kaundan kag kinaugali sang Cristianong mga panudlo.

Ining dikinaugali nga pagsamo sang Cristianong panudlo sa Griegong pilosopiya isa ka pagtinguha nga paluyahon ang kamatuoran sang Biblia, paluyahon ang kusog sini kag ganyat sa mga mahagop, sinsero, kag handa magtuon nga mga nagapangita sing kamatuoran. (1 Corinto 3:1, 2,19, 20) Nagadagta man ini sa kaputli sang tulad-kristal katin-aw nga doktrina sang Biblia, amo nga ang kinatuhayan sa ulot sang kamatuoran kag kabutigan nangin maburon.

Karon, sa idalom sang panuytoy sang Ulo sang kongregasyon, si Jesucristo, ang matuod nga Cristianong panudlo napasag-uli. Subong man, mahapos kaayo makilala sang sinsero nga mga nagapangita sing kamatuoran ang matuod nga Cristianong kongregasyon paagi sa mga bunga sini. (Mateo 7:16, 20) Ang mga Saksi ni Jehova handa kag luyag magbulig sa amo nga mga tawo nga masalapuan ang wala sing simbog nga tubig sang kamatuoran kag buligan sila nga makapanguyapot sing hugot sa palanublion nga kabuhi nga walay katapusan nga ginatan-ay sang aton Amay, si Jehova.— Juan 4:14; 1 Timoteo 6:19.

[Laragway sa pahina 11]

Si Augustine

[Ginkuhaan sang Laragway sa pahina 10]

Griegong teksto: Gikan sa libro nga Ancient Greek Writers: Plato’s Phaedo, 1957, Ioannis N. Zacharopoulos, Athens; Plato: Musei Capitolini, Roma