Sugilanon sang Kabuhi

Pag-alagad nga may Espiritu sang Pagsakripisyo sa Kaugalingon

PANUGIRON NI DON RENDELL

Singko anyos pa lang ako sang napatay ang akon iloy sang 1927. Apang, ang iya pagtuo may daku nga epekto sa akon kabuhi. Paano ina natabo?

ANG akon iloy isa anay ka debotado nga katapo sang Iglesia sang Inglaterra sang napamana niya ang akon amay, nga isa ka propesyonal nga soldado. Antes yadto sang Bug-os Kalibutan nga Inaway I. Ang Bug-os Kalibutan nga Inaway I nagsugod sang 1914, kag indi ugyon si Nanay sang gingamit sang isa ka opisyal sang simbahan ang iya pulpito sa pagbuyok sa mga tawo nga magsoldado. Ang sabat sang klerigo? “Pauli ka na lang, kag indi na pagpalibugi ini nga mga pamangkot!” Wala sia makumbinsi sa sini.

Sang 1917, samtang mainit ang inaway, nagtan-aw si Nanay sing “Photo-Drama of Creation.” Bangod kumbinsido sia nga nasalapuan na niya ang kamatuoran, nagbiya sia gilayon sa iya simbahan kag nakig-upod sa mga Estudyante sang Biblia, nga amo ang tawag sadto sa mga Saksi ni Jehova. Nagtambong sia sa mga miting sa isa ka kongregasyon sa Yeovil, ang pinakamalapit nga banwa sa amon minuro sang West Coker, sa bahin sang estado sang Somerset sa Inglaterra.

Gilayon nga ginpaambit ni Nanay ang iya bag-ong nasalapuan nga relihion sa iya tatlo ka utod nga babayi. Ginlaragway sa akon sang tigulang nga mga katapo sang kongregasyon sang Yeovil kon paano anay ginpanagtag ni Nanay kag ni Millie, nga manghod niya, sa amon malapad nga teritoryo sa uma ang mga bulig sa pagtuon sa Biblia nga Studies in the Scriptures sakay sa bisikleta. Apang, makapasubo nga sa katapusan nga 18 ka bulan sang iya kabuhi, si Nanay nagparumatay sa banig bangod sa anos, nga sadto wala pa sing bulong.

Pagsakripisyo sa Kaugalingon

Sang nagmasakit si Nanay, gin-atipan sia ni Tiyay Millie, nga nagapuyo sadto sa amon, kag pati na kami sang akon siete-anyos nga manghod nga babayi, nga si Joan. Sang napatay si Nanay, nagboluntaryo gilayon si Tiyay Millie nga atipanon kami. Sa kalipay nga may magapiyanpiyan sa iya sa sini nga responsabilidad, gilayon nga nagpasugot si Tatay nga sa amon na maistar si Tiyay Millie.

Palangga namon ang amon tiya kag nalipay kami nga nag-istar sia sa amon. Apang ngaa amo sini ang iya desisyon? Madamo nga tinuig sang ulihi, ginsugiran kami ni Tiyay Millie nga bangod nahibaluan niya nga indi interesado sa relihion ang amon amay, obligasyon niya nga pabakuron ang pundasyon nga gintukod ni Nanay kag tudluan kami ni Joan sang kamatuoran sa Biblia.

Sang ulihi, nahibaluan man namon ang isa pa nga nangin desisyon ni Tiyay Millie. Indi na sia mamana agod maatipan niya kami sing maayo. Daw ano nga pagsakripisyo sa kaugalingon! May rason gid kami ni Joan agod pasalamatan sia sing daku. Indi gid namon malipatan ang tanan nga gintudlo kag ang maayo nga halimbawa ni Tiyay Millie.

Tion sa Pagdesisyon

Nag-eskwela kami ni Joan sa eskwelahan sa minuro sang Iglesia sang Inglaterra diin malig-on nga nanindugan si Tiyay Millie sa babayi nga prinsipal tuhoy sa amon relihioso nga edukasyon. Sang ang iban nga kabataan nagsimba, nagpauli kami, kag sang nagkadto sa eskwelahan ang isa ka opisyal sang simbahan agod magtudlo sa relihion, ginpain kami gikan sa iban kag ginpasaulo sing mga teksto sa Kasulatan. Nakabulig gid ini sa akon sang ulihi, kay wala ko malipatan ining mga teksto.

Nag-untat ako eskwela sa edad nga 14 anyos agod mag-aprentis sing apat ka tuig sa isa ka pabrika nga nagapanghimo sing keso sa amon lugar. Nagtuon man ako sa pagpiano, kag nangin kalingawan ko ang musika kag ballroom dancing. Bisan pa nanggamot na sa akon tagipusuon ang kamatuoran sa Biblia, wala pa ako sini mapahulag. Nian isa ka adlaw sang Marso 1940, ginhagad ako sang isa ka tigulang nga Saksi nga mag-upod sa iya sa asambleya sa Swindon, mga 110 kilometros ang kalayuon. Si Albert D. Schroeder, ang nagadumala nga ministro sang mga Saksi ni Jehova sa Britanya, amo ang naghatag sing pamulongpulong publiko. Daku gid ang epekto sa akon sadto nga asambleya.

Nagadabdab ang Bug-os Kalibutan nga Inaway II. Ano ang ginahimo ko sa akon kabuhi? Namat-od ako nga magbalik sa Yeovil Kingdom Hall. Sa una nga miting nga gintambungan ko, ginpakilala ang pagpanaksi sa dalan. Bisan pa diutay lamang ang akon ihibalo, nagboluntaryo ako nga makigbahin sa sining hilikuton, kag nakibot gid sa sini ang akon madamo kuno nga mga abyan nga nagyaguta sa akon samtang nagalabay sila!

Sang Hunyo 1940, ginbawtismuhan ako sa siudad sang Bristol. Sadto mismo nga bulan nagregular payunir ako—isa ka bug-os tion nga ebanghelisador. Nalipay gid ako sang, wala madugay sang ulihi, ginsimbuluhan man sang akon manghod ang iya dedikasyon paagi sa bawtismo sa tubig!

Pagpayunir sa Panahon sang Gira

Paglipas sang isa ka tuig nga nagsugod ang gira, nakabaton ako sing mga papeles nga nagatawag sa akon nga mangin soldado. Bangod rehistrado ako subong isa nga nagapamatok nga magsoldado pasad sa relihioso nga mga prinsipio sa Yeovil, dapat ako mag-atubang sa husgado sa Bristol. Nagpayunir ako upod kay John Wynn sa Cinderford, Gloucestershire, kag pagkatapos sini sa Haverfordwest kag Carmarthen, Wales.a Sang ulihi, sa isa ka bista sa korte sa Carmarthen, ginpamatbatan ako sing tatlo ka bulan nga pagkabilanggo sa Swansea, kag ginmultahan sing £25—isa ka daku nga kantidad sadto. Pagkatapos sini, ginpamatbatan ako sing tatlo-ka-bulan pa nga pagkabilanggo bangod sang indi pagbayad sa multa.

Sa ikatlo nga bista, ginpamangkot ako: “Wala ka bala makahibalo nga ang Biblia nagasiling, ‘Ihatag kay Cesar ang mga butang nga iya ni Cesar’?” “Huo,” sabat ko, “nahibaluan ko ina, apang luyag ko tapuson ina nga bersikulo: ‘kag sa Dios ang mga butang nga iya sang Dios.’ Amo ini ang akon ginahimo.” (Mateo 22:21, King James Version) Paglipas sang isa ka semana, nakabaton ako sing sulat nga nagasugid sa akon nga indi na ako obligado nga magsoldado.

Sang maaga nga bahin sang 1945, gin-agda ako nga magbuylog sa pamilya Bethel sa London. Sang masunod nga tigtulugnaw, si Nathan H. Knorr, nga nanguna anay sa pag-organisar sa bug-os kalibutan nga hilikuton sa pagbantala, kag ang iya sekretaryo, nga si Milton G. Henschel, nagduaw sa London. Walo ka pamatan-on nga lalaki gikan sa Britanya ang ginpalista sa ikawalo nga klase sang Watchtower Bible School of Gilead para sa paghanas sa pagmisyonero, kag isa ako sa ila.

Mga Asaynment sa Pagkamisyonero

Sang Mayo 23, 1946, naglayag kami gikan sa diutay nga Cornish nga pantalan sang Fowey sa isa ka tiempo-gira nga Liberty nga bapor. Ang pangulo sang pantalan, si Kapitan Collins, isa ka Saksi ni Jehova, kag samtang nagabiya kami sa pantalan, ginpatunog niya ang sirena. Natural lang nga nagasamo ang balatyagon namon tanan samtang nagapalayo kami sa baybayon sang Inglaterra. Mabudlay gid ang pagtabok sa Atlantiko, apang paglipas sang 13 ka adlaw nag-abot kami sa Estados Unidos.

Ang pagtambong sa walo-ka-adlaw nga internasyonal nga Glad Nations Theocratic Assembly sa Cleveland, Ohio, halin sang Agosto 4 tubtob 11, 1946, isa ka di-malipatan nga eksperiensia. Kawaluan ka libo ka delegado ang nagtambong, pati na ang 302 gikan sa 32 pa ka pungsod. Sa sina nga kombension ang magasin nga Magmata!b kag ang bulig sa pagtuon sa Biblia nga “Pakamatuura ang Dios” ginpaguwa sa malipayon nga kadam-an.

Naggradwar kami sa Gilead sang 1947, kag ginpadala kami ni Bill Copson sa Egipto. Apang antes kami maghalin, ginhanas ako sa opisina ni Richard Abrahamson sa Brooklyn Bethel. Nagdungka kami sa Alexandria, kag gilayon kami nga nakapasibu sa pagsinalayo sa Natung-an nga Sidlangan. Apang mabudlay tun-an ang Arabe, kag naggamit ako sing mga testimony card sa apat ka lenguahe.

Si Bill Copson nagpabilin sing pito ka tuig, apang bangod wala ginbag-o ang akon visa pagkatapos sang nahauna nga tuig, dapat ako magbiya sa pungsod. Ginhinumdom ko yadto nga tuig sang pagmisyonero subong ang labing mabungahon sa akon kabuhi. Pribilehiyo ko nga makadumala sing kapin sa 20 ka pagtuon sa Biblia sa puluy-an kada semana, kag ang pila sang akon gintun-an sa kamatuoran aktibo gihapon nga nagadayaw kay Jehova. Halin sa Egipto, ginpadala ako sa Cyprus.

Cyprus kag Israel

Gintun-an ko ang bag-o nga lenguahe, ang Griego, kag nangin sunado sa lokal nga dialekto. Paglipas sang pila ka tion, sang ginsaylo si Anthony Sideris sa Gresya, gintangdo ako sa pagtatap sa hilikuton sa Cyprus. Ginatatap man sadto sang sanga talatapan sang Cyprus ang Israel, kag upod sa iban pa nga mga kauturan, pribilehiyo ko nga maduaw ang pila ka Saksi didto sa pulupanag-on.

Sa akon una nga pagbiyahe padulong sa Israel, naghiwat kami sing isa ka diutay nga asambleya sa restawran sa Haifa, nga gintambungan sang 50 ukon 60 ka tawo. Paagi sa pagpainpain sa mga grupo suno sa pungsod, ginhatag namon ang programa sang asambleya sa anom ka lenguahe! Sang isa pa ka bes, ginpasalida ko sa Jerusalem ang isa ka sine nga ginhimo sang mga Saksi ni Jehova, kag naghatag ako sing isa ka pamulongpulong publiko nga ginbalita sing paborable sang Iningles nga pamantalaan.

May yara mga 100 ka Saksi sa Cyprus sadto, kag dapat sila makig-away sing lakas para sa ila pagtuo. Ang amon mga asambleya gingamo sa pagpanguna sang mga pari sang Greek Orthodox Church, kag bag-o nga eksperiensia para sa akon nga ginabato samtang nagapanaksi sa mga uma. Dapat ko tun-an nga magpalagyo sing madasig! Walay sapayan sining masingki nga pagpamatok, makapabakod gid sing pagtuo nga ginpadala ang dugang pa nga mga misyonero sa pulo. Ginbuylugan ako nanday Dennis kag Mavis Matthews kag nanday Joan Hulley kag Beryl Heywood sa Famagusta, samtang nagkadto naman sanday Tom kag Mary Goulden kag si Nina Constanti, nga natawo sa London nga taga-Cyprus, sa Limassol. Sadto man nga tion, ginsaylo man si Bill Copson sa Cyprus, kag ginbuylugan sia sang ulihi nanday Bert kag Beryl Vaisey.

Pagpasibu sa Nagbalhin nga mga Kahimtangan

Sang talipuspusan sang 1957, nagmasakit ako kag bangod sini, indi na ako makapadayon sa akon asaynment subong misyonero. Sing masinulub-on, namat-od ako nga magpauli sa Inglaterra agod mapasag-uli ang akon kapagros, kag nagpayunir ako didto tubtob 1960. Nagdayon ako sa balay sang akon manghod kag sang iya bana, apang nagbalhin ang mga kahimtangan. Nabudlayan na gid si Joan sa kahimtangan. Wala labot nga ginaatipan niya ang iya bana kag ang iya magamay pa nga anak nga babayi, mahigugmaon man niya nga gin-atipan ang amon amay kag si Tiyay Millie, nga sini nga tion tigulang na kag maluya, sa sulod sang 17 ka tuig nga wala ako. Maathag gid nga dapat ko ilugon ang halimbawa sang akon tiya nga pagsakripisyo sa kaugalingon, gani nagtener ako sa akon manghod tubtob mapatay ang akon tiya kag ang akon amay.

Mahapos gid kuntani nga magpabilin na lang sa Inglaterra, apang pagkatapos sang malip-ot nga pagpahuway, nabatyagan ko ang obligasyon nga magbalik sa akon asaynment. Total, indi bala daku nga kuwarta ang nagasto sang organisasyon ni Jehova sa paghanas sa akon? Gani sang 1972, ako na ang nagplete agod makabalik ako sa Cyprus kag magpayunir liwat didto.

Nag-abot si Nathan H. Knorr sa paghimo sing kahimusan para sa isa ka kombension nga hiwaton sa masunod nga tuig. Sang mabalitaan niya nga nagbalik ako, ginrekomendar niya nga matangdo ako subong manugtatap sa sirkito sa bug-os nga pulo, nga nangin pribilehiyo ko sa apat ka tuig. Apang, isa yadto ka makahaladlok nga asaynment kay nagkahulugan ini sang paghambal sing Griego sa halos tanan nga tion.

Tion Sang Kagamo

Magkaupod kami sa balay ni Paul Andreou, isa ka nagahambal-sing-Griego nga taga-Cyprus nga Saksi, sa minuro sang Karakoumi, sa sidlangan lamang sang Kyrenia sa naaminhan nga baybayon. Ang sanga talatapan sang Cyprus didto sa Nicosia, bagatnan sang Kyrenia Mountains. Sang maaga nga bahin sang Hulyo 1974, didto ako sa Nicosia sang nagkudeta kag ginpahalin si Presidente Makarios, kag nakita ko ang pagkasunog sang iya palasyo. Sang indi na peligruso nga magbiyahe, nagdalidali ako sa pagbalik sa Kyrenia, diin naghanda kami para sa isa ka sirkito nga asambleya. Pagligad sang duha ka adlaw nabatian ko ang una nga bomba nga ginhulog sa pantalan, kag nakita ko ang kalangitan nga puno sang mga helikopter nga nagdala sang mga tropa nga nagsalakay halin sa Turkey.

Bangod Britano ako, gindala ako sang mga Turko nga soldado sa guwa sang Nicosia, diin gin-interogar ako sang tinawo sang Nasyones Unidas nga nakig-angot sa sanga talatapan. Nian makakulugmat nga ginpalakat ako sa tunga sang nagaginumon nga mga kable sang telepono kag koryente pakadto sa ginpamayaan nga mga puluy-an sa pihak nga bahin sang dulunan sang duha ka pungsod. Nalipay gid ako nga ang akon komunikasyon kay Jehova nga Dios indi mahimo upangan! Ginsakdag ako sang akon mga pangamuyo sa isa sang makakulugmat nga mga eksperiensia sa akon kabuhi.

Nadula ko ang akon tanan nga pagkabutang, apang nalipay ako nga matigayon ang seguridad sang sanga talatapan. Apang, ini nga kahimtangan wala magdugay. Sa sulod lamang sang pila ka adlaw, naagaw sang nagsalakay nga mga puwersa ang ikatlo sang naaminhan nga bahin sang pulo. Ang Bethel dapat bayaan, kag nagsaylo kami sa Limassol. Nalipay ako sa pagpangabudlay didto upod sa isa ka komite nga gintukod agod mag-atipan sa 300 ka kauturan nga naapektuhan sang kagamo, ang madamo sa ila nadulaan sing puluy-an.

Dugang pa nga mga Pagbalhin sing Asaynment

Sang Enero 1981, ginpangabay ako sang Nagadumala nga Hubon nga magsaylo sa Gresya agod magbuylog sa pamilya Bethel sa Atenas, apang sang katapusan sang tuig, nagbalik ako sa Cyprus kag gintangdo nga mangin manugpahituhog sang Komite sang Sanga. Si Andreas Kontoyiorgis kag ang iya asawa, si Maro, mga taga-Cyprus nga ginpadala halin sa London, isa gid ka “nagapabakod nga bulig” sa akon.—Colosas 4:11.

Pagkatapos sang pagduaw sa sona ni Theodore Jaracz sang 1984, nakabaton ako sing sulat halin sa Nagadumala nga Hubon nga nagasiling lamang: “Pagkatapos sang iya pagduaw, luyag namon nga updan mo si Utod Jaracz sa Gresya.” Wala sing rason nga ginhatag, apang pag-abot namon sa Gresya, isa pa ka sulat halin sa Nagadumala nga Hubon ang ginbasa sa Komite sang Sanga, nga nagatangdo sa akon nga mangin manugpahituhog sang Komite sang Sanga sa sina nga pungsod.

Sini nga tion, naglinutaw ang apostasya sa Gresya. Madamo man sing panumbungon tuhoy sa ilegal nga pagpangumbertir. Adlaw-adlaw nga ginpangdakop ang katawhan ni Jehova kag ginpaatubang sa mga korte. Isa gid ka pribilehiyo nga makilala ang mga kauturan nga nagbatas kag naghupot sang ila integridad sa idalom sang pagtilaw! Ang pila sang ila mga kaso ginbista sang ulihi sa European Court of Human Rights, nga may makatilingala nga mga resulta kag may daku nga epekto sa pagbantala nga hilikuton sa Gresya.c

Samtang nagaalagad sa Gresya, nakatambong ako sa di-malipatan nga mga kombension sa Atenas, Tesalonica, kag sa kapuluan sang Rhodes kag Creta. Apat ka makalilipay kag mabungahon ini nga tinuig, apang isa pa ka pagbalhin ang mahanabo—ang pagbalik sa Cyprus sang 1988.

Cyprus kag Balik sa Gresya

Sang wala na ako sa Cyprus, ang mga kauturan nakapanag-iya sing bag-ong pasilidad sang sanga sa Nissou, mga pila ka kilometro halin sa Nicosia, kag si Carey Barber, gikan sa ulong-talatapan sang mga Saksi ni Jehova sa Brooklyn, amo ang naghatag sing pamulongpulong sa dedikasyon. Mas matawhay na karon ang kahimtangan sa pulo, kag nalipay ako nga makabalik—apang sa makadali lamang.

Gin-aprobahan sang Nagadumala nga Hubon ang mga plano sa pagpatindog sing bag-ong puluy-an Bethel sa Gresya, mga pila ka kilometro sa aminhan sang Atenas. Bangod makahambal ako sing Ingles kag Griego, gin-agda ako nga magbalik agod mangabudlay sa lugar nga patindugan sang bag-o nga tinukod sang 1990 subong manugpatpat para sa pamilya sang internasyonal nga mga alagad nga nagatrabaho diri. Madumduman ko pa ang kalipay nga mangin didto na sa site sa alas seis sang aga sa tig-ilinit, nga nagaabiabi sa ginatos ka Griegong mga kauturan nga nagboluntaryo agod mangabudlay upod sa pamilya sa konstruksion! Ang mga handumanan sang ila kalipay kag kakugi indi ko gid malipatan.

Gintinguhaan sang mga pari sang Griegong Ortodokso kag sang ila mga sumalakdag nga magsulod sa site kag tublagon ang amon trabaho, apang ginpamatian ni Jehova ang amon mga pangamuyo, kag gin-amligan kami. Nagpabilin ako sa site agod makita ang pagdedikar sa bag-ong puluy-an Bethel sang Abril 13, 1991.

Pagsuporta sa Akon Pinalangga nga Manghod

Sang masunod nga tuig, nagpauli ako sa Inglaterra agod magbakasyon, kag nagdayon ako sa akon manghod kag sa iya bana. Sing makapasubo, samtang didto ako, ang akon bayaw gin-atake sa korason sing duha ka beses kag napatay. Ginsuportahan ako sing daku ni Joan sang nagaalagad ako subong misyonero. Ginsulatan niya ako halos kada semana agod palig-unon ako. Isa gid ka pagpakamaayo ini nga mga sulat para kay bisan sin-o nga misyonero! Karon balo na sia, nga maluya sing panglawason kag nagakinahanglan sing suporta. Ano ang dapat ko himuon?

Ang anak ni Joan, nga si Thelma, kag ang iya bana may ginaatipan na nga isa pa ka matutom nga balo sa ila kongregasyon, ang isa sang amon mga pakaisa nga nagamasakit kag ilisipon na lang ang kabuhi. Gani pagkatapos sang madamo nga pangamuyo, namat-od ako nga magpabilin agod makabulig sa pag-atipan kay Joan. Ang pagpasibu sa kahimtangan indi madali, apang may pribilehiyo ako nga mag-alagad subong isa ka gulang sa Pen Mill, isa sa duha ka kongregasyon sa Yeovil.

Ang mga kauturan nga nangin kaupod ko sa pag-alagad sa luwas pirme nagatelepono kag nagasulat sa akon, kag ginapasalamatan ko gid ini. Kon gustuhon ko nga magbalik sa Gresya ukon sa Cyprus, nahibaluan ko nga padalhan ako gilayon sing tiket sang akon mga kauturan. Apang 80 anyos na ako, kag madulom na ang akon panulok kag indi na maayo ang akon panglawas. Nasubuan ako nga indi na ako subong ka aktibo sang una, apang ang mga tinuig nga nag-alagad ako sa Bethel nagbulig sa akon nga mapalambo ang madamong batasan nga mapuslanon sa akon karon. Halimbawa, pirme ko ginabasa ang adlaw-adlaw nga teksto antes mamahaw. Natun-an ko man nga makigbagay sa mga tawo kag higugmaon sila—ang sekreto sang madinalag-on nga pag-alagad bilang misyonero.

Kon hinumdumon ko ang kapin sa mga 60 ka makalilipay nga tinuig nga ginhinguyang sa pagdayaw kay Jehova, nahibaluan ko nga ang bug-os tion nga ministeryo amo ang pinakadaku nga pangamlig kag nagahatag sing pinakamaayo nga edukasyon. Mapalanog ko sa akon bug-os nga tagipusuon ang mga pulong ni David kay Jehova: “Ikaw nangin malig-on nga kahitaasan kag isa ka duog nga dalangpan sa adlaw sang akon kapiutan.”—Salmo 59:16.

[Mga nota]

[Mga mapa sa pahinae 24]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

GREECE

Athens

CYPRUS

Nicosia

Kyrenia

Famagusta

Limassol

[Retrato sa pahina 21]

Si Nanay sang 1915

[Retrato sa pahina 22]

Sa atop sang Brooklyn Bethel sang 1946, ako (ikap-at halin sa wala) kag ang iban pa nga mga utod gikan sa ikawalo nga klase sang Gilead

[Retrato sa pahina 23]

Upod si Tiyay Millie sa akon una nga pagpauli sa Inglaterra