Mga Pinamulong nga Nangin Sagrado nga Sinulatan​—Ang Pagsulat kag ang mga Cristiano sang Una

HALOS di-maisip na nga henerasyon sang mga tumuluo ang naghinguyang sing tuman kadamo nga tion sa pagbasa, pagtuon, kag pag-usisa sa isa sa pinakakilala nga mga sinulatan nga nahimo​—ang Bag-ong Testamento, nga amo ang kinaandan nga pagtawag sa Cristianong Griegong Kasulatan. Ini nga sinulatan, lakip ang iban pa nga bahin sang Biblia, may daku gid nga impluwensia sa aton kalibutan. Nangin basihan ini sang maayo kag malain nga paggawi, kag nakaimpluwensia man ini sa mga manunulat kag taliambong. Labaw sa tanan, nakabulig ini sa minilyon ka tawo​—ayhan lakip sa imo—​nga matigayon ang sibu nga ihibalo tuhoy sa Dios kag kay Jesus.​—Juan 17:3.

Ang Ebanghelyo kag ang iban pa nga bahin sang Cristianong Griegong Kasulatan, wala gilayon ginsulat sa tapos mapatay si Jesus. Posible nga ang Ebanghelyo ni Mateo ginsulat niya pagligad pa sang mga 7 ukon 8 ka tuig, samtang ang kay Juan naman ginsulat niya mga 65 ka tuig pa sang ulihi. Paano nila nasulat sing sibu ang mga pinamulong kag mga binuhatan ni Jesus? Pat-od gid nga gintuytuyan sila sang balaan nga espiritu sang Dios. (Juan 14:16, 26) Apang, paano napaalinton sing sibu ang mga panudlo ni Jesus, kag nangin bahin sang ulihi sang Sagrado nga Kasulatan?

“Indi Kabalo Magbasa kag Magsulat”?

Sang nagligad nga siglo, may mga nagasiling nga ang mga panudlo kag mga binuhatan ni Jesus wala ginsulat sang iya mga disipulo sang una, kundi ginpaalinton lamang nila paagi sa hambal. Halimbawa, ang isa ka iskolar sang Biblia nagsiling: “Ginsulat sang mga manunulat sang Ebanghelyo ang mga pinamulong ni Jesus mga pila pa ka dekada pagkatapos sang iya pagministeryo. Sa sini nga mga tinion, ang tanan nga impormasyon tuhoy kay Jesus ginpalatunlaton lamang paagi sa hambal.” Ang iban nga mga manugpanalawsaw nagsiling pa gani nga ang mga disipulo ni Jesus sang una “indi kabalo magbasa kag magsulat.”a Suno pa gid sa ila, sang mga tion nga ginapalatunlaton lamang ang mga impormasyon, ang mga sugilanon tuhoy sa ministeryo ni Jesus gindugangan, ginpasibusibo, kag ginpasangkad. Amo nga siling nila, ang mga impormasyon indi na sibu sa matuod nga mga hitabo.

Ang isa pa nga ginapatihan sang mga iskolar amo nga ginsunod sang Judiyong mga disipulo nga suod kay Jesus ang paagi sa pagpanudlo sang mga rabbi, nga amo ang pagsaulo paagi sa pagsulitsulit. Nakabulig kuno ini agod mangin sibu ang ginpalatunlaton nga mga impormasyon. Nagsalig lang bala ang mga disipulo sa mga ginsugid sa ila? Ukon nakabulig ayhan ang pagsulat sa pagtipig sang mga impormasyon tuhoy sa ministeryo ni Jesus? Bisan wala man naton mapat-od, posible nga daku ang nabulig sini.

Ang Pagsulat Bahin sang Ila Kabuhi

Sang una nga siglo, ang halos tanan nga sahi sang tawo kabalo magbasa kag magsulat. Tuhoy sa sini, ang propesor sa Hebreo kag Semetiko nga mga lenguahe nga si Alan Millard, nagsiling: “Lapnag ang pagsulat sing Griego, Aramaiko, kag Hebreo kag ginahimo ini sang mga tawo gikan sa tanan nga tindog sa komunidad.” Nagsiling pa sia: “Amo ini ang kahimtangan sang palibot nga ginpanghikutan ni Jesus.”

Tuhoy sa pagtamod nga ang Ebanghelyo ginhimo sa isa ka katilingban nga indi kabalo magbasa kag magsulat, si Propesor Millard nagsulat: “Daw imposible ina, [kay] bisan diin may kabalo gid magsulat . . . Subong man, kinaandan na nga ginasulat sang iban ang ila nabatian para magamit nila, ukon para masugid nila ini sa iban.”

Posible gid nga may mga tapitapi nga sululatan sadto, nga masulatan sing mga impormasyon. Ang halimbawa sini mabasa sa una nga kapitulo sang Lucas. Si Zacarias nga nag-apa sing temporaryo, ginpamangkot kon ano ang gusto niya nga ingalan sa iya bata. Ang bersikulo 63 nagsiling: “Nangayo sia [ayhan paagi sa pagsenyas] sang tapitapi nga kahoy kag nagsulat: ‘Juan ang iya ngalan.’” Ginapaathag sang mga diksionaryo sa Biblia nga ang tinaga nga “tapitapi nga kahoy” nagapatuhoy sa kahoy nga sululatan nga ginpalhitan sing waks. Posible nga ang isa sa mga nagpamangkot kay Zacarias may dala nga tapitapi, nga puede sulatan ni Zacarias.

Ginapakita sang isa pa ka halimbawa nga sa sini nga mga tion, ang mga tapitapi nga sululatan pamilyar sa mga tawo kag ginagamit gid nila. Sa tulun-an sang Mga Binuhatan, mabasa naton nga si Pedro nagapakighambal sa kadam-an sa templo kag nagapalig-on sa ila: “Maghinulsol . . . agod mapanas ang inyo mga sala.” (Binuhatan 3:11, 19) Ang ekspresyon nga “agod mapanas” naghalin sa Griego nga tinaga nga buot silingon “dulaon, panason.” Ang The New International Dictionary of New Testament Theology nagpaathag: “Ang ideya nga ginapakita diri kag ayhan sa iban pa nga kahimtangan amo ang pagpahining sa tapitapi agod masulatan ini liwat.”

Ginapakita man sang rekord sang Ebanghelyo nga ang trabaho sang iban nga mga sumulunod kag tagpalamati ni Jesus nagapamatuod nga kabalo sila magsulat. Ang halimbawa sini amo ang mga manugsukot sing buhis nga sanday Mateo kag Zaqueo (Mateo 9:9; Lucas 19:2); ang opisyal sang sinagoga (Marcos 5:22); ang opisyal sang hangaway (Mateo 8:5); si Juana nga asawa sang tulugyanan ni Herodes Antipas (Lucas 8:3); subong man ang mga escriba, Fariseo, Saduceo, kag ang mga miembro sang Sanhedrin. (Mateo 21:23, 45; 22:23; 26:59) Kon indi man tanan, pat-od gid nga madamo sa mga disipulo ni Jesus ang kabalo magsulat.

Mga Estudyante, mga Manunudlo, kag mga Manunulat

Agod mangin mga manunudlo tuhoy kay Cristo, indi lamang ang paghibalo sang ginpamulong kag ginbuhat ni Jesus ang kinahanglan himuon sang mga disipulo, kundi dapat man nila mahangpan kon paano ang Kasuguan kag mga tagna sa Hebreo nga Kasulatan nagapatuhoy kay Cristo. (Binuhatan 18:5) Talalupangdon ang rekord ni Lucas tuhoy sa paghambalanay ni Jesus upod sa pila niya ka disipulo sang bag-o lang sia mabanhaw. Ano ang ginhimo ni Jesus? “Sugod kay Moises kag sa tanan nga Manalagna, ginpaathag niya sa ila ang mga butang nahanungod sa iya sa bug-os nga Kasulatan.” Wala madugay, ginsilingan ni Jesus ang iya mga disipulo: “‘Amo ini ang akon mga pulong nga ginhambal ko sa inyo sang kaupod pa ako ninyo, nga dapat matuman ang tanan nga butang nga ginsulat sa kasuguan ni Moises kag sa mga Manalagna kag sa mga Salmo tuhoy sa akon.’ Nian ginbuksan niya ang ila hunahuna agod mahangpan nila ang kahulugan sang Kasulatan.” (Lucas 24:27, 44, 45) Sang ulihi, “nadumduman” nila ang mga luyag ipahangop ni Jesus sa ila.​—Juan 12:16.

Ginapakita sini nga maukod nga gin-usisa kag gintun-an sang mga apostoles kag mga disipulo ang Kasulatan, agod mahangpan nila sing maayo ang kahulugan sang ila nakita kag nabatian tuhoy sa ila Ginuo, nga si Jesucristo. (Lucas 1:1-4; Binuhatan 17:11) Tuhoy sa sini, si Harry Y. Gamble, nga propesor sang pagtuon sa mga relihion sa University of Virginia, nagsulat: “Pat-od gid nga sa umpisa pa lang sang Cristianismo, may mga Cristiano na, ayhan mga grupo pa, nga naggamit sang ila tion agod matun-an nila sing maayo kag mainterpretar ang Hebreo nga Kasulatan, kag diri nila ginbase ang nasulat [nga mga pamatuod] sa Cristiano nga pagtuluuhan kag ini nga mga sinulatan matigayon man agod magamit sa pagpalapnag sang Cristianismo.”

Tanan ini nagapakita nga sa baylo nga magsalig lang sa mga impormasyon nga ginpalatunlaton paagi sa hambal, ang mga disipulo ni Jesus sang una nagatuon, nagabasa, kag nagasulat. Mga estudyante sila, mga manunudlo, kag mga manunulat. Labaw sa tanan, diosnon sila nga mga tawo nga nagpatuytoy sa balaan nga espiritu. Ginpasalig sila ni Jesus nga “ang espiritu sang kamatuoran” ‘magapahanumdom sa ila sang tanan nga butang nga ginsiling niya sa ila.’ (Juan 14:17, 26) Paagi sa espiritu sang Dios, nadumduman kag nasulat nila ang mga binuhatan kag mga pinamulong ni Jesus, lakip ang malawig nga mga pamulongpulong, subong sang Sermon sa Bukid. (Mateo, kapitulo 5-7) Gintuytuyan man sang espiritu ang mga manunulat sang Ebanghelyo agod masulat nila ang ginbatyag ni Jesus sa pila ka tion kag ang iya mga pangamuyo.​—Mateo 4:2; 9:36; Juan 17:1-26.

Gani, bisan pa nga gingamit sang mga manunulat sang Ebanghelyo ang mga sinulatan kag ginpalatunlaton nga mga impormasyon, ang mga butang nga ila ginsulat may mas masaligan kag mas superyor nga ginhalinan​—si Jehova nga Dios. Gani, kabay nga magsalig pa gid kita nga ang “bug-os nga Kasulatan gintuytuyan sang Dios.” Magatudlo kag magatuytoy ini sa aton nga himuon ang mga butang nga kalahamut-an sa iya.​—2 Timoteo 3:16.

[Footnote]

[Blurb sa pahina 14]

Ang trabaho sang iban nga mga sumulunod ni Jesus nagapamatuod nga kabalo sila magsulat

[Blurb sa pahina 15]

Paagi sa espiritu sang Dios, nadumduman kag nasulat sang mga disipulo ni Jesus ang iya mga binuhatan kag mga pinamulong

[Kahon/​Piktyur sa pahina 15]

Indi Bala Kabalo Magbasa kag Magsulat ang mga Apostoles?

Sang “nakita [sang mga manugdumala sang katawhan kag sang mga tigulang nga lalaki sa Jerusalem] ang kaisog ni Pedro kag ni Juan, kag nahantop nga sila mga tawo nga wala sing tinun-an kag kinaandan lamang, natingala sila.” (Binuhatan 4:13) Indi gid bala kabalo magbasa kag magsulat ang mga apostoles? Tuhoy sa sini, ang The New Interpreter’s Bible nagkomento: “Ini nga mga termino indi dapat tamdon sing literal nga daw subong bala nga sanday Pedro [kag Juan] wala kaeskwela kag indi kabalo magsulat ukon magbasa. Ginapatulapangod lamang sini nga ang mga apostoles manubo gid sa pagtamod sang mga nagahukom sa ila.”

[Piktyur sa pahina 13]

“Nangayo sia sang tapitapi nga kahoy kag nagsulat: ‘Juan ang iya ngalan’”

[Piktyur sa pahina 13]

Ang tapitapi nga sululatan kag mga inugsulat sang mga ikaduha nga siglo B.C.E.

[Credit Line]

© British Museum/​Art Resource, NY