Makatarunganon Bala ang Kasuguan sang Dios sa Israel?

SA ISA ka pungsod sa Nakatundan, ginpamatbatan sing kamatayon ang duha ka akusado sa pagpatay bangod sang sayop nga ebidensia. Sang natukiban nga sayop ang ebidensia, ginpanikasugan gid sang mga abogado nga mahilway ang isa ka akusado. Pero wala na sing mahimo pa bisan ang pinakalagting nga abogado sa isa pa—kay napadapat na ang pamatbat sa iya.

Bangod ang hustisya mahimo mapatiko bisan diin, ang Biblia nagalaygay: “Ang bug-os nga katarungan sondon mo.” (Deuteronomio 16:20) Kon mangin makatarunganon ang mga hukom, makabenepisyo gid ang mga tawo. Ang Kasuguan nga ginhatag sang Dios sa Israel sang una makatarunganon kag wala sing ginadampigan. Binagbinagon naton ini para mahibaluan kon bala ‘ang tanan nga dalanon sang Dios katarungan.’—Deuteronomio 32:4.

ANG MGA HUKOM MAALAM, MAHINANGPANON, KAG MAY IKASARANG

Makabenepisyo gid ang mga tawo kon ang mga hukom kalipikado, matarong, kag labaw sa tanan indi korap. Ginapabaloran gid sang Kasuguan sang Dios sa Israel ang amo sina nga mga hukom. Sang paglakbay nila sa kahanayakan, ginsugo si Moises nga mangita sang “mga tawo nga sangkul, nga mahadlukon sa Dios, mga tawo nga maminatud-on nga nagadumut sang hamham,” para mangin mga hukom. (Exodo 18:21, 22) Pagligad sang 40 ka tuig, ginpadaku niya liwat nga dapat “maalam, mahangponon,” kag may ikasarang ang mga hukom.—Deuteronomio 1:13-17.

Ginatos ka tuig sang ulihi, si Hari Jehosapata sang Juda nagsugo sa mga hukom: “Talupangda ang inyo ginahimo, kay wala kamo nagahukom tungud sa tawo kondi tungud sa GINOO; nagaupud sia sa inyo sa paghukom. Busa karon, manginsa inyo ang kahadluk sa GINOO; mag-andam kag maghimo sini, kay wala sing kalautan sa GINOO nga aton Dios, ukon pagpasulabi sang mga tawo, ukon pagbaton sang mga hamham.” (2 Cronica 19:6, 7) Gani ginpahanumdom sila sang hari nga kon ang ila paghukom maimpluwensiahan sang pagpasulabi ukon kakagod, manabat sila sa Dios.

Sang ginsunod sang mga hukom sa Israel inang mataas nga mga talaksan, nakabatyag ang pungsod sang kalig-unan kag pag-amlig. Pero ang Kasuguan sang Dios naghatag man sang mga prinsipio nga nakabulig sa mga hukom nga mangin makatarunganon sa ila mga desisyon, bisan sa pinakamabudlay nga mga kaso. Ano ang pila sa sina nga mga prinsipio?

MGA PRINSIPIO PARA SA MAKATARUNGANON NGA MGA DESISYON

Bisan pa ang ginpili nga mga hukom maalam kag may ikasarang, wala sila ginpabay-an nga magsalig sa ila lang kaugalingon nga ikasarang. Ginhatagan sila ni Jehova nga Dios sang mga prinsipio ukon giya para makahimo sing husto nga mga desisyon. Ari ang pila sini.

Mag-imbestigar sing maid-id. Paagi kay Moises, ginsugo sang Dios ang mga hukom sa Israel: “Pamati kamo sang mga panumbung sa tunga sang inyo mga utud, kag hukmi ninyo sing matarung ang tawo.” (Deuteronomio 1:16) Makahukom lang sila sing makatarunganon kon nahibaluan nila ang tanan nga impormasyon sa kaso. Amo nga ginsugo sila sang Dios: “Magpakisayud ka kag magpangusisa kag magpamangkot sing sibo.” Dapat ‘pat-uron’ sang mga hukom ang panumbungon antes magbista.—Deuteronomio 13:14; 17:4.

Pamatii ang testimonya sang mga saksi. Importante sa imbestigasyon ang testimonya sang mga saksi. Suno sa Kasuguan sang Dios: “Ang isa ka saksi dili magtindug batok sa isa ka tawo sa bisan anong kalautan ukon sa bisan anong sala, nga ginapakasal-an niya; sa baba sang duha ka saksi, ukon sa baba sang tatlo ka saksi, palig-onon ang butang.” (Deuteronomio 19:15) Ginsugo man ang mga saksi: “Dili ka magmitlang sing dimatuud nga sugid. Dili ka magbuylog sa malauton, nga mangindimatarung nga saksi.”—Exodo 23:1.

Pat-ura nga bunayag ang mga saksi. Ginpaandaman ang mga nagabutig sa korte: “Usisaon sing maid-id sang mga hukom, kag kon ang saksi dimatuud nga saksi kag nakasaksi sing dimatuud batok sa iya utud, niyan himoon ninyo sa iya sono sa ginahunahuna niya nga himoon sa iya utud; sa amo mapahilayo mo ang malaut gikan sa tunga nimo.” (Deuteronomio 19:18, 19) Gani kon ang isa magbutig sa korte para kuhaon ang palanublion sang iban, dapat sia magbayad sing katumbas nga kantidad. Kon magbutig sia para mapamatbatan sing kamatayon ang isa nga nahibaluan niya nga wala sing sala, patyon man sia. Ini nga prinsipio magapahulag sa isa nga magsugid sing kamatuoran.

Maghukom nga wala sing ginapasulabi. Kon matigayon na nila ang mga ebidensia, binagbinagon ini sang mga hukom para makadesisyon na sila. Sa sini nga tion, importante gid ining detalye sang Kasuguan sang Dios: “Dili ka magpasulabi sang imol, ukon magpadungug sang gamhanan, kondi sa pagkamatarung hukman mo ang imo isigkatawo.” (Levitico 19:15) Sa tanan nga kaso, ang mga hukom dapat magdesisyon base sa matuod nga mga ebidensia, indi sa hitsura ukon posisyon sang isa.

Ini nga mga prinsipio nga ginatos ka tuig na nga makita sa Kasuguan sang Dios sa Israel, mapuslanon gihapon sa mga korte subong. Kon sundon ini, malikawan ang inhustisya.

Subong, nagapamati ang hukom sa argumento sang duha ka lalaki — Malikawan ang inhustisya kon sundon ang mga prinsipio sang Kasuguan sang Dios

ANG NAKABENEPISYO SA MATUOD NGA HUSTISYA

Ginpamangkot ni Moises ang mga Israelinhon: “Ano bala dira nga daku nga pungsud, nga may mga palatukuran kag mga pagsolondan nga tama katarung subong sini tanan nga kasogoan nga ginabutang ko sa atubangan ninyo sini nga adlaw?” (Deuteronomio 4:8) Ang matuod, wala na sing iban nga pungsod nga nakabenepisyo sa sina. Sang paggahom ni Hari Solomon, nga nagsunod sa mga kasuguan ni Jehova sang pamatan-on sia, ang mga tawo “nagpuyo sing malig-on” kag may paghidait kag kabuganaan, nga “nagkaon kag nag-inum kag nagpangalipay.”—1 Hari 4:20, 25.

Makapasubo nga sang ulihi ginsikway sang mga Israelinhon ang Dios. Paagi kay propeta Jeremias, ang Dios nagsiling: “Yari karon, ginsikway nila ang polong sang GINOO, kag ano bala nga bagay sang kaalam nga yara sa ila?” (Jeremias 8:9) Gani ang Jerusalem nangin “dugoon nga banwa” nga puno sang “kangil-aran.” Kag nalaglag ini kag wala ginpuy-an sa sulod sang 70 ka tuig.—Ezequiel 22:2; Jeremias 25:11.

Si propeta Isaias nagkabuhi sa magamo nga tion sa kasaysayan sang Israel. Sang nadumduman niya ini, nagsiling sia sing kamatuoran parte kay Jehova nga Dios kag sa Iya Kasuguan: “Kon ang imo mga paghukom yari sa duta, ang mga pumuluyo sang kalibutan magatoon sing pagkamatarung.”—Isaias 26:9.

Nalipay si Isaias sang gingiyahan sia sa pagtagna parte sa paggahom sang Mesianikong Hari nga si Jesucristo: “Indi sia maghukom sono sa panolok sang iya mga mata, ukon maghusay sono sa pagpamati sang iya mga idulungug; kondi magahukom sia nga may pagkamatarung sang mga imol, kag magahusay nga may pag-alangay sa mga mahagup sang duta.” (Isaias 11:3, 4) Isa gid ini ka matahom nga palaabuton para sa tanan nga mangin sakop sang Mesianikong Hari sang Ginharian sang Dios!—Mateo 6:10.

a Ang ngalan nga Jehosapat nagakahulugan “si Jehova Hukom.”

Ginatugutan Bala sang Kasuguan sang Dios ang Pagtimalos?

Madamo ang nagabaisay sa kahulugan sang ekspresyon nga “mata sa mata, ngipon sa ngipon” nga mabasa sa Biblia. (Exodo 21:24) Para sa iban, ginatugutan sang Dios ang pagtimalos. Pero nagasumpakil ini sa sugo sang Dios nga: “Dili ka magtimalus ukon magtago sing bisan anong dumut batok sa mga anak sang imo katawohan.” (Levitico 19:18) Ti, ano ang kahulugan sini nga ekspresyon sa Exodo?

Mabasa sa Exodo 21:22 ang senaryo diin ang duha ka lalaki nag-away kag naigo sang isa sa ila ang babayi nga nagabusong, amo nga nagbun-ag sia sing alang-alang. Kon mabuhi ang iloy kag ang lapsag, indi dapat magbalos ang bana sang babayi. Sa baylo, ang nakaigo pabayaron “sono sa ipabayad sa iya sang bana sang babayi; kag magabayad sia suno sa mapat-ud sang mga hukom.” Buot silingon, pabayaron sang mga hukom sang multa ang tawo sa bana sang babayi. Pero kon mapatay ang iloy ukon ang iya bata, ang amo man nga mga hukom magapamatbat sa nakasala sing kamatayon.

Sa sini nga kaso, indi ang biktima kundi ang korte ang magapatuman sang “kabuhi sa kabuhi, mata sa mata, ngipon sa ngipon . . . ” (Exodo 21:23, 24) Ini nga prinsipio nagapahanumdom sa mga hukom nga dapat makatarunganon ang ila silot. Suno sa iskolar sang Biblia nga si Richard Elliott Friedman: “Ang panguna nga prinsipio amo nga dapat ang silot nagakabagay sa nahimo nga krimen kag indi pagpasobrahan.”

Ngaa may nag-utwas nga ideya nga ginatugutan sang Kasuguan sang Dios ang pagtimalos? Talalupangdon nga mabasa sa Mateo 5:38, 39 ang ginsiling ni Jesus: “Nabatian ninyo nga ginsiling, ‘Mata sa mata kag ngipon sa ngipon.’ Apang, nagasiling ako sa inyo: Indi pagbalusi ang malauton; kundi bisan sin-o man ang magtampa sa imo sa tuo nga guya, itaya man ang pihak sa iya.” Ginapakita sini nga sang panahon ni Jesus, ginlakip sang pila ka relihioso nga mga manunudlo ang kasuguan sa Exodo 21:23, 24 sa ila ginpalatunlaton nga tradisyon para pahanugutan ang pagtimalos. Pero, gin-athag ni Jesus nga ina nga panudlo wala ginasuportahan sang Kasuguan sang Dios sa Israel.