Ang Syriac Peshitta—Yabi Para Mahibaluan ang mga Translation sang Biblia sang Una
Sa sulod sang siam ka adlaw sang 1892, naglakbay ang kapid nga sanday Agnes Smith Lewis kag Margaret Dunlop Gibson sakay sa kamelyo nga nag-agi sa desyerto pakadto sa St. Catherine’s Monastery sa tiilan sang Bukid Sinai. Ngaa naglakbay ining manug-50 anyos nga mga babayi pakadto sa Sidlangan sang tion nga makatalagam gid didto? Ang sabat mahimo magpabakod sang imo pagpati sang pagkasibu sang Biblia.
Si Agnes Smith Lewis kag ang St. Catherine’s Monastery
ANTES nagbalik si Jesus sa langit, ginsugo niya ang iya mga disipulo nga magbantala parte sa iya “sa Jerusalem kag sa bug-os nga Judea kag Samaria kag tubtob sa ukbong sang duta.” (Binuhatan 1:8) Gintuman ini sang mga disipulo sing makugi kag maisugon. Pero ang ila ministeryo sa Jerusalem mabaskog nga ginpamatukan, kag ginpatay pa gani si Esteban. Madamo nga disipulo ang nagdangop sa Antioquia sa Siria, ang isa sa pinakadaku nga siudad sa Emperyo sang Roma, nga mga 550 kilometros sa aminhan sang Jerusalem.—Binuhatan 11:19.
Sa Antioquia, ginpadayon sang mga disipulo ang pagbantala “sang maayong balita” parte kay Jesus, kag madamo nga indi Judiyo ang nangin tumuluo. (Binuhatan 11:20, 21) Bisan pa Griego ang kinaandan nga lenguahe diri, sa palibot naman sini kag sa mga probinsia, Syriac ang lenguahe sang mga tawo.
ANG MAAYONG BALITA GIN-TRANSLATE SA SYRIAC
Sang nagdamo ang mga Cristiano nga nagahambal sang Syriac sang ikaduha nga siglo, kinahanglan i-translate ang maayong balita sa ila lenguahe. Gani, mahimo nga una nga gin-translate sa Syriac ang bahin sang Cristianong Griegong Kasulatan, indi sa Latin.
Sang mga 170 C.E., gintingob sang manunulat sa Siria nga si Tatian (mga 120-173 C.E.) ang apat ka kanonikal nga Ebanghelyo nga ginhimo sa Griego ukon Syriac, kag nakilala nga Diatessaron, isa ka Griego nga tinaga nga nagakahulugan “paagi sa apat [ka Ebanghelyo].” Sang ulihi, si Ephraem nga taga-Siria (mga 310-373 C.E.) nagsulat parte sa Diatessaron, nga nagapamatuod nga gingamit ini sang mga Cristiano sa Siria.
Importante gid sa aton subong ang Diatessaron. Ngaa? Sang ika-19 nga siglo, nagbais ang pila ka iskolar nga ang Ebanghelyo mahimo ginsulat sang mga ikaduha na nga siglo, sa tungatunga sang 130 C.E. kag 170 C.E., kag gani indi ini masaligan nga sugilanon sang kabuhi ni Jesus. Pero ginpamatud-an sang natukiban nga dumaan nga mga manuskrito sang Diatessaron nga ang Ebanghelyo nanday Mateo, Marcos, Lucas, kag Juan lapnag na sang tungatunga sang ikaduha nga siglo. Gani maathag nga ginsulat ini sing mas temprano. Dugang pa, sang gintingob ni Tatian ang apat ka matuod nga Ebanghelyo nga kilala nga Diatessaron, wala niya ginlakip ang bisan ano nga gintawag apokripal nga mga ebanghelyo. Gani, maathag nga ang apokripal nga mga ebanghelyo indi masaligan ukon indi kanoniko.
Ang Syriac Peshitta sang Pentateuch sang 464 C.E., ang ikaduha sa pinakadaan nga napetsahan nga manuskrito sang Biblia
Pagsugod sang ikalima nga siglo, ang Syriac nga translation sang Biblia ginagamit na sa naaminhan nga Mesopotamia. Posible nga ini nga translation ginhimo sang ikaduha ukon ikatlo nga siglo C.E., nga nagalakip sang tanan nga libro sa Biblia luwas sang 2 Pedro, 2 kag 3 Juan, Judas, kag Bugna. Gintawag ini nga Peshitta, nga nagakahulugan “Simple” ukon “Maathag.” Ang Peshitta amo ang isa sa pinakadaan kag pinakaimportante nga pamatuod sa pagpalapnag sang Biblia sang una.
Talalupangdon nga ang isa ka manuskrito sang Peshitta may petsa nga katumbas sa 459/460 C.E., nga amo ang pinakadaan nga manuskrito sang Biblia nga may eksakto nga petsa. Sang mga 508 C.E., ginbag-o ang Peshitta kag ginlakip na ang lima ka libro nga wala nalakip sadto. Nakilal-an ini nga Philoxenian Version.
NASAPWAN ANG DUGANG PA NGA SYRIAC NGA MANUSKRITO
Asta sang ika-19 nga siglo, ang halos tanan nga nakilal-an nga Griego nga kopya sang Cristianong Griegong Kasulatan ginhimo sang ikalima nga siglo ukon mas ulihi pa sa sini. Amo nga ilabi na nga interesado ang mga iskolar sang Biblia sa mas daan nga mga bersion pareho sang Latin Vulgate kag Syriac Peshitta. Sina nga tion, ginapatihan sang iban nga ang Peshitta amo ang resulta sang ginbag-o nga daan nga bersion sang Syriac. Pero wala sing nakilal-an nga amo sina nga bersion. Bangod ang ginhalinan sang Syriac nga Biblia ginhimo sang ikaduha nga siglo, ginapakita sina nga bersion nga may mas nauna pa nga bersion, kag sigurado nga importante gid ini sa mga iskolar sang Biblia! May ara gid man bala daan nga bersion sang Syriac? Masapwan bala ini?
Ang Sinaitic Syriac. Makita sa marhin ang nasulat nga mga Ebanghelyo
Huo! Ang matuod, nasapwan ang duha ka bilidhon nga Syriac nga manuskrito. Ang una napetsahan sang ikalima nga siglo. Nalakip ini sa madamo nga Syriac nga manuskrito nga nakuha sang British Museum sang 1842 sa monasteryo sa Nitrian Desert sa Egipto. Gintawag ini nga Curetonian Syriac bangod nadiskobrehan ini kag ginbalhag ni William Cureton, ang kabulig nga nagatago sang mga manuskrito sa museo. Ining bilidhon nga dokumento nagaunod sang apat ka Ebanghelyo—Mateo, Marcos, Juan, kag Lucas.
Ang ikaduha nga manuskrito nga ara gihapon asta subong amo ang Sinaitic Syriac. May labot sa pagkasapo sini ang adbenturero nga kapid nga ginsambit sa umpisa sini nga artikulo. Bisan pa wala nakatapos si Agnes sa unibersidad, makahibalo sia sang walo ka lenguahe, kag isa sa sini ang Syriac. Sang 1892, may nasapwan si Agnes sa monasteryo sang St. Catherine sa Egipto.
Nakita niya didto sa madulom nga kabinet ang Syriac nga manuskrito. Suno sa iya, “daw wala ini sing pulos kay kahigko sini, kag nagatalalapik ang mga pahina kay wala ini nabuksan” sing ginatos ka tuig. Isa ini ka manuskrito nga ginpanas ang orihinal nga nasulat diri kag ginsulatan liwat sang Syriac nga parte sa mga santa. Pero, may natalupangdan si Agnes nga pila ka sinulatan nga hilmunon pa kag may “ni Mateo,” “ni Marcos,” ukon “ni Lucas” sa naibabaw nga bahin. Ang iya nakit-an amo ang halos kompleto nga Syriac codex sang apat ka Ebanghelyo! Ginapatihan sang mga iskolar nga ini nga codex ginsulat sang ulihi nga bahin sang ikap-at nga siglo.
Ang Sinaitic Syriac ginakabig nga isa sang pinakaimportante nga manuskrito sang Biblia nga nadiskobrehan, upod ang Griego nga mga manuskrito subong sang Codex Sinaiticus kag Codex Vaticanus. Ginapatihan subong nga ang Curetonian kag Sinaitic nga mga manuskrito amo ang nabilin nga mga kopya sang dumaan nga Syriac nga mga Ebanghelyo nga napetsahan sugod sang hingapusan nga bahin sang ikaduha nga siglo ukon sa panugod sang ikatlo nga siglo.
“ANG POLONG SANG ATON DIOS NAGAPADAYON SA GIHAPON”
Mapuslan gid bala sang mga estudyante sa Biblia subong ini nga mga manuskrito? Huo! Binagbinaga bilang halimbawa ang malaba kuno nga konklusion sang Ebanghelyo ni Marcos, nga sa iban nga Biblia nagasugpon sa Marcos 16:8. Makita ini sa Greek Codex Alexandrinus sang ikalima nga siglo, sa Latin Vulgate, kag sa iban pa. Pero, ang duha ka ginatahod nga Griego nga mga manuskrito sang ikap-at nga siglo—ang Codex Sinaiticus kag ang Codex Vaticanus—asta lang sa Marcos 16:8. Ang Sinaitic Syriac wala man sining malaba nga konklusion, nga dugang pa nga pamatuod nga ining malaba nga konklusion gindugang lang sang ulihi kag indi orihinal nga bahin sang Ebanghelyo ni Marcos.
Binagbinaga ang isa pa ka halimbawa. Sang ika-19 nga siglo, halos tanan nga translation sang Biblia may gindugang sa 1 Juan 5:7 parte sa Trinidad. Pero ini nga gindugang indi makita sa pinakadaan nga Griego nga mga manuskrito. Indi man ini makita sa Peshitta, nga nagapamatuod nga ang gindugang sa 1 Juan 5:7 pagpatiko sa teksto sang Biblia.
Maathag nga subong sang ginpromisa ni Jehova nga Dios, gin-amligan niya ang iya Balaan nga Pulong. Mabasa naton ini nga pasalig: “Ang hilamon nagakalaya, ang bulak magakalayong; apang ang polong sang aton Dios nagapadayon sa gihapon.” (Isaias 40:8; 1 Pedro 1:25) Ang bersion nga kilala nga Peshitta ordinaryo pero may importante nga papel sa sibu nga pagpalapnag sang mensahe sang Biblia sa tanan nga katawhan.