Ang Biblia ni Bedell—Isa ka Gamay nga Tikang Agod Mas Mahangpan ang Biblia

SANG ang Ingles nga klerigo nga si William Bedell nagkadto sa Ireland sang 1627, natingala sia sa kahimtangan didto. Ang Ireland, nga isa ka Katoliko nga pungsod, ginadumalahan sang Protestante nga Britanya. Nabadbad na sang Protestante nga mga Repormador ang Biblia sa lokal nga mga lenguahe sa bilog nga Europa. Pero daw wala sing interesado nga badbaron ini sa Irish nga lenguahe.

Nagapati gid si Bedell nga ang mga Irish “dapat indi pagpabay-an asta nga makatuon sila sing Ingles.” Nanikasog sia sa pagbadbad sang Biblia sa Irish nga lenguahe. Pero ginpamatukan gid sia, ilabi na sang mga Protestante. Ngaa?

PAGPAMATOK SA PAGGAMIT SING IRISH

Nanikasog si Bedell nga makatuon sing Irish nga lenguahe. Ginpalig-on niya ang mga estudyante nga maghambal sing Irish sang nangin provost sia ukon head sang Trinity College sa Dublin kag sang nangin obispo sia sang ulihi sa Kilmore. Ang matuod, ginpatukod ni Queen Elizabeth I sang England ang Trinity College agod makahanas sang mga ministro nga makatudlo sang mensahe sang Biblia sa iya mga sakop sa ila tumandok nga lenguahe. Gintinguhaan ni Bedell nga matuman ina.

Sa diosesis sang Kilmore, ang kalabanan nga tawo nagahambal sing Irish. Gani nag-insister si Bedell nga dapat may ministro nga makahambal sing Irish. Ginbase niya ang iya apelasyon sa ginsiling ni apostol Pablo sa 1 Corinto 14:19, nga nagasiling: “Sa kongregasyon maayo pa nga maghambal ako sang lima ka tinaga nga mahangpan, agod mahimo ko matudluan ang iban, sangsa napulo ka libo nga tinaga sa lenguahe nga indi mahangpan sang iban.”

Apang gintinguhaan sang impluwensiado nga mga tawo nga punggan sia. Suno sa mga manunulat sang kasaysayan, ang pila nagsiling nga ang paggamit sing Irish nga lenguahe “makatalagam sa Estado” kag ang iban nagsiling nga “batok ini sa kaayuhan sang Gobierno.” Ang pila nagapati nga para sa kaayuhan sang England kon wala sing mahibaluan ang mga Irish. Ang matuod, may mga kasuguan nga nagapatuman nga talikdan sang mga Irish ang ila lenguahe kag mga kustombre kag magtuon sang Ingles kag sundon ang mga kustombre kag mga pamatasan sang Ingles.

ANG PROYEKTO NGA BIBLIA NI BEDELL

Wala nahadlok si Bedell sa sinang diktador nga pagtamod. Sang maaga nga bahin sang dekada 1630, ginsugdan niya ang pagbadbad sang bag-o lang nabalhag nga Ingles nga Biblia (ang King James Version sang 1611) sa Irish. Gusto niya nga makahimo sing Biblia nga madali mahangpan sang madamo nga tawo. Nagapati gid sia nga ang mga imol indi makatuon sang Kasulatan nga makadul-ong sa ila sa kabuhi nga wala sing katapusan kon indi nila maintiendihan ang Biblia.—Juan 17:3.

Indi si Bedell ang una nga nagapati sa sini. Mga 30 ka tuig antes sini, nakita sang obispo nga si William Daniel kon daw ano kabudlay para sa isa nga tun-an ang ginatudlo sang Biblia kon indi sia makahibalo sang lenguahe sini. Nabadbad na ni Daniel sa Irish ang Cristianong Griegong Kasulatan. Ginsugdan ni Bedell ang pagbadbad sang Hebreong Kasulatan. Ang ginatawag nga Biblia ni Bedell nagalakip sang iya ginbadbad kag sang iya ni William Daniel. Ang Biblia ni Bedell—ang una nga kompleto nga Biblia sa Irish—amo lang ang nagaisahanon nga badbad sang Biblia sa Irish sa masunod nga 300 ka tuig.

Si Bedell, nga isa ka iskolar sang Hebreo, nagpabulig sa duha ka tumandok nga Irish sa pagbadbad halin sa Ingles pakadto sa Irish. Samtang nagapadayon sila sa ila buluhaton, si Bedell upod sa isa ukon duha ka masaligan nga kabulig, maid-id nga nag-usisa kag nagrebisar sang kada bersikulo. Gingamit nila nga reperensia ang Italian nga badbad sang Swiso nga teologo nga si Giovanni Diodati, ang Griegong Septuagint, kag ang hamili nga manuskrito sang dumaan nga Hebreong Biblia.

Ginsunod sang grupo ang ginhimo sang mga manugbadbad sang King James Version (madamo sa ila ang personal nga kilala ni Bedell) kag ginlakip nila ang personal nga ngalan sang Dios sa pila ka bahin sang ila Biblia. Halimbawa, sa Exodo 6:3, ginbadbad nila ang ngalan sang Dios nga “Iehovah.” Ang orihinal nga manuskrito ni Bedell napreserbar sa Marsh’s Library, sa Dublin, Ireland.—Tan-awa ang kahon nga “Si Bedell Gindumdom kag Ginkilala.”

SANG ULIHI NABALHAG GID MAN

Natapos ni Bedell ang iya proyekto sang mga 1640. Pero wala niya ini dayon nabalhag. Ngaa? Ang isa ka rason amo ang wala untat nga pagpamatok sa iya. Ginpakalain sang mga nagapamatok ang panguna nga manugbadbad ni Bedell, agod pakanubuon ang iya badbad. Ginpadakop pa gani nila sia kag ginpapriso. Ang mas malain pa kay nadalahig si Bedell sa maduguon kag mapintas nga rebelyon batok sa mga Ingles sang 1641. Ang lokal nga mga Irish nag-amlig kay Bedell bisan pa isa sia ka Ingles bangod nabatyagan nila ang iya matuod nga pag-ulikid sa ila. Pero sang ulihi, ginpriso sia sang nagrebelde nga mga soldado sa tuman kabudlay nga mga kahimtangan. Amo ini ang rason kon ngaa napatay sia sang 1642. Wala na niya nakita ang pagbalhag sang iya badbad.

1. Ang pahina nga nasulatan sang tig-ulo sang orihinal nga manuskrito ni Bedell; 2. Ang Biblia ni Bedell, ginbalhag sang 1685 — Ang pahina nga nasulatan sang tig-ulo sang orihinal nga manuskrito ni Bedell, mga 1640, kag ang nabalhag nga Biblia, 1685

Ang badbad ni Bedell diutayan lang madula sang ginransak ang iya puluy-an kag ginguba. Maayo na lang kay ginsalbar sang isa niya ka suod nga abyan ang tanan niya nga nabadbad nga dokumento. Sang ulihi, nakuha ini ni Narcissus Marsh, nga nangin arsobispo sang Armagh kag lider sang Church of Ireland. Nakabaton sia sing pinansial nga bulig halin sa sientipiko nga si Robert Boyle kag maisugon nga nagbalhag sang Biblia ni Bedell sang 1685.

GAMAY APANG IMPORTANTE NGA TIKANG

Ang Biblia ni Bedell wala nakilal-an sa bilog nga kalibutan. Pero isa ini ka gamay apang importante nga tikang agod mas mahangpan ang Biblia, ilabi na sang mga nagahambal sing Irish—indi lamang sa Ireland kundi pati na sa Scotland kag sa iban pa nga lugar. Mabusog na nila karon ang ila espirituwal nga kagutom samtang ginabasa nila ang Pulong sang Dios sa ila tumandok nga lenguahe.—Mateo 5:3, 6.

“Kon ginabasa namon ang Biblia ni Bedell, mabatian namon ang ginasiling sang Biblia sa amon tumandok nga lenguahe. Importante gid ini kay natun-an namon sang akon pamilya ang dalayawon nga mga kamatuoran sa Kasulatan”

Ang Biblia ni Bedell padayon nga nagabulig sa nagahigugma sa kamatuoran nga mahimo ina asta subong. Ang isa nga nagahambal sing Irish, nga nakatuon sining karon lang kon ano gid ang ginatudlo sang Biblia, nagsiling: “Kon ginabasa namon ang Biblia ni Bedell, mabatian namon ang ginasiling sang Biblia sa amon tumandok nga lenguahe. Importante gid ini kay natun-an namon sang akon pamilya ang dalayawon nga mga kamatuoran sa Kasulatan.”

Si Bedell Gindumdom kag Ginkilala

EXODO 6:3 SA MAYNOOTH BIBLE

Sa sulod sang halos 300 ka tuig sa tapos mabalhag ang Biblia ni Bedell sang 1685, wala na sing nabalhag nga kompleto nga Biblia sa Irish. Dayon, sang 1981, ang Katoliko nga mga iskolar nagpagua sang Maynooth Bible, isa ka badbad sa moderno nga Irish. Sa introduksion sini, ginkilala sang Maynooth Bible ang “daku nga hinimuan sang The Church of Ireland sang ginbalhag nila ang ila bersion sang Biblia sang ika-17 nga siglo.” Ina amo ang badbad ni Bedell, bisan pa ang matuod, sining karon lang gindilian sang Iglesia Katolika ang mga Katoliko sa pagbasa sang Biblia ni Bedell.

EXODO 6:3 SA BIBLIA NI BEDELL

Ang mga iskolar nga naghimo sang Maynooth Bible nagbalhag sang pila sang ila una nga hinimuan sang 1971. Isa ka bahin sini amo ang Pentatúc (Pentateuko), ang una nga lima ka libro sang Biblia. Bilang pagkilala sa hinimuan ni Bedell, inang Katoliko nga mga iskolar naglakip sang nota nga “Sa handumanan ni William Bedell” sa nasulod nga pahina sang kober.

Ang mga manugbadbad sang Pentatúc naggamit sang Irish nga termino nga “Iávé” para sa ngalan sang Dios sa madamo nga bahin diin makita ini sa Hebreong Kasulatan, nga ginarepresentar sang Tetragrammaton ukon YHWH. Ang halimbawa sini mabasa sa Exodo 6:2-13. Makapasubo nga sang nabalhag na ang kompleto nga Maynooth Bible, ang mga editor—indi kaangay ni Bedell—nagdula sang tanan nga ngalan sang Dios sa ila badbad kag gin-islan ini sang “an Tiarna” (ang Ginuo).