Nahibaluan Mo Bala?
Ang Sinagoga sang Unang Siglo: Ginapakita sini nga laragway ang pila ka bahin sang sinagoga sang unang siglo sa Gamla, nga mga napulo ka kilometro sa aminhan-sidlangan sang Dagat sang Galilea. Paagi sa sini, maimadyin naton kon ano ang hitsura sang sinagoga sang una
Paano nagsugod ang sinagoga?
ANG tinaga nga “sinagoga” naghalin sa Griego nga tinaga nga nagakahulugan sing “katilingban” ukon “pagtinipon.” Nagakaigo ini nga ngalan bangod ang mga sinagoga nangin mga lugar nga ginatipunan sang mga Judiyo sa pagtudlo kag pagsimba halin pa sang una. Wala ginsambit sa Hebreong Kasulatan ang mga sinagoga, pero ginapakita sang Cristianong Griegong Kasulatan nga may amo na sini nga mga lugar nga ginatipunan sang unang siglo C.E.
Madamo nga eksperto ang nagapati nga ang mga sinagoga nagsugod sang ginbihag ang mga Judiyo sa Babilonia. Ang Encyclopaedia Judaica nagsiling: “Bangod wala sing Templo ang mga Bihag sang ara sila sa iban nga pungsod, nagbatyag sila nga kinahanglan nila ang pagpalig-on sa tion sang kabudlayan. Gani pirme sila nagatipon, mahimo sa mga Adlaw nga Inugpahuway, kag ginabasa nila ang Kasulatan.” Sang ginhilway na ang mga Judiyo, mahimo gid nga nagpadayon sila sa pagtipon sa pagpangamuyo kag pagbasa sang Kasulatan, kag nagpatindog sila sang mga sinagoga sa gin-istaran nila nga mga lugar.
Sang unang siglo C.E., sa mga sinagoga nagatipon ang mga Judiyo sa madamo nga komunidad sa palibot sang Mediteraneo, sa Middle East, kag sa Israel para sa ila pagsimba kag iban pa nga hilikuton. “Nangin lugar [ang sinagoga] para sa pagtuon, sa pagkaon sa Adlaw nga Inugpahuway kag sa tion sang kapiestahan, sa pagpamati sa mga kaso, sa pagdeposito sang mga pondo sang komunidad, kag para sa pulitikal kag sosyal nga pagtilipon,” siling ni Professor Lee Levine sang The Hebrew University of Jerusalem. Nagsiling pa sia: “Pero ang pinakaimportante amo ang pagtipon para sa pagsimba.” Gani mahangpan naton kon ngaa pirme si Jesus nagakadto sa mga sinagoga. (Mar. 1:21; 6:2; Luc. 4:16) Ginatudluan niya, ginalaygayan, kag ginapalig-on ang mga nagakadto didto. Sang nagsugod na ang Cristiano nga kongregasyon, pirme man nagabantala si apostol Pablo sa mga sinagoga. Bangod nagakadto sa sinagoga ang mga tawo nga gusto mangin suod sa Dios, masami nga una nga ginakadtuan ni Pablo ang sinagoga sang isa ka siudad kag nagabantala sia didto.—Binu. 17:1, 2; 18:4.