Footnote

Ang pagsalig isa ka makatalagam nga butang, kag mahimo batyagon mo nga indi ikaw takus magbaton sang bulig sang iban​—ukon mahuya gid ikaw sa pagtu-ad sang pag-abuso sa imo. Apang ang matuod nga abyan “natawo tungod sa kapiutan” kag mahimo nga makahatag sa imo sing mapuslanon nga bulig kon hatagan mo sia sing kahigayunan. (Hulubaton 17:17) Apang, pilia ang imo tu-aran. Tun-i nga ipahayag sing amat-amat ang imo mga kabalaka. Kon ang isa ka abyan mangin mahinuklugon kag mainandamon, nian mahimo ka magtuad sing dugang pa nga impormasyon.

Makabulig man ang maayo nga pag-atipan sang imo lawas. Magpahuway sing nagakaigo. Mag-ehersisyo sing haganhagan. Magkaon sing maayo nga mga kalan-on. Kon mahimo, himua nga simple ang imo pagkabuhi. Indi pagpunggi ang paghibi. Ang kasakit mahimo nga daw wala sing katapusan, apang sa ulihi madula ini. Dumduma: Nabatas mo ang pag-abuso sa imo sang ikaw isa ka bata nga wala sing mahimo​—kag nakalampuwas ka! Subong adulto, may ikasarang ka kag kusog nga wala sa imo anay. (Ipaanggid ang 1 Corinto 13:11.) Gani atubanga ang imo masakit nga mga nagligad kag landasa ini. Mangayo sing kusog sa Dios. Ang salmista nagsiling: “Bisan daw ano ka daku ang kabalaka sang akon tagipusuon, ang imo mga paglipay magapasadya sa akon.”​—Salmo 94:​19, The New Jerusalem Bible.

Paglandas sa Pagtublag sang Konsiensia kag sa Kahuya

Ang pag-untat sa pagbasol sa kaugalingon isa pa ka importante nga hilikuton sang pag-ayo. “Bisan karon nabudlayan gihapon ako sa paghunahuna nga wala ako sing sala,” siling sang biktima nga nagahingalan kay Reba. “Nagakatingala ako, ngaa wala ko sia pagpunggi?”

Apang, dumduma nga ang mga manug-abuso nagagamit sing labing malaut nga mga paagi sang pagpilit: awtoridad (‘Amay mo ako!’), mga pamahog (‘Patyon ko ikaw kon manugid ka!’), mapintas nga puwersa kag pagpabatyag nga nakasala (‘Kon manugid ka, bilangguon si Daddy.’) Sa kabaliskaran, ang iban nagagamit sing malolo nga panghaylo ukon mga regalo kag mga hamham. Nagabinutig ang iban sa pagsiling nga ang seksuwal nga mga buhat isa ka hampang ukon angga sang ginikanan. “Nagsiling sia nga amo sini ang ginahimo sang mga tawo kon nagahigugmaanay sila,” alimunaw sang isa ka biktima. Paano mapamatukan sang isa ka diutay nga bata ining pamahog kag pangdaya sa emosyon? (Ipaanggid ang Efeso 4:14.) Huo, wala sing pasunaid nga ginahingalitan sang manug-abuso ang kamatuoran nga ang kabataan wala sing mahimo, mahuyang, “mga bata sa kalautan.”​—1 Corinto 14:20.

Nian, ayhan dapat mo pahanumdom ang imo kaugalingon kon daw ano ikaw kaluya kag wala sing mahimo sang bata pa ikaw. Ayhan mahimo maghinguyang ka sing pila ka tion upod sa pila ka diutay nga kabataan ukon tan-awon mo ang mga laragway mo sang bata pa ikaw. Ang masinakdagon nga mga abyan makabulig man paagi sa pagpahanumdom sa imo pirme nga ang pag-abuso indi nimo sala.

Sa gihapon, ang isa ka babayi nagsiling: “Nagakangil-ad ako kon madumduman ko ang balatyagon nga ginpukaw sa akon sang akon amay.” Madumduman sang pila ka biktima (58 porsiento sa isa ka pag-usisa) nga napukaw sila sa sekso sa tion nga gin-abusuhan sila. Gani mahangpan nga ini nagapahuya gid sa ila sing daku. Apang, ang libro nga Surviving Child Sexual Abuse nagapahanumdom sa aton nga ang “napukaw nga balatyagon [isa] lamang ka awtomatiko nga [reaksion] sang lawas sa pagtandog ukon sa pagpukaw sa pila ka paagi” kag nga ang bata “wala sing kontrol sa sini nga pagkapukaw.” Sa amo, ang manug-abuso lamang ang may bug-os nga salabton sa natabo. INDI MO SALA YADTO!

Malipay man ikaw sa paghibalo nga ginatamod ikaw sang Dios subong “indi salawayon kag walay sala” sa sini nga butang. (Filipos 2:15) Sa ulihi ang sugyot nga halitan mo ang imo kaugalingon madula, kag makatuon ikaw sa paghigugma sang imo kaugalingon nga lawas.​—Ipaanggid ang Efeso 5:29.

Pagbaton sa Imo mga Ginikanan

Mahimo nga amo ini ang isa sang pinakamabudlay nga mga hilimuon agod mag-ayo. Ang iban puno gihapon sing kaakig, mga pantasya sa pagtimalos​—ukon sing balatyagon nga nakasala. Ang isa ka biktima sang pag-abuso nagsiling: “Napung-awan ako bangod sa banta ko ginapaabot ako ni Jehova nga patawaron ang nag-abuso sa akon, kag indi ko mahimo ini.” Sa pihak nga bahin, mahimo magakabuhi ka nga may kahadlok sa nag-abuso sa imo. Ukon mahimo nga maugot ka sa imo iloy kon ginpabulagbulagan niya ang pag-abuso ukon ginpanghiwala niya ukon naakig sia sang mabuyagyag ang pag-abuso. “Ginsilingan ako sang akon iloy nga dapat ko hangpon ang [akon amay],” alimunaw sang isa ka babayi nga may kapait.

Kinaugali lamang nga maakig ang isa kon gin-abusuhan sia. Walay sapayan, mahimo nga mabakod gid ang higot sang pamilya, kag mahimo indi mo luyag nga utdon sing bug-os ang tanan nga pagpakig-angot sa imo mga ginikanan. Ayhan handa ka nga makighidait sa ila. Apang, daku ang nasandig sa mga kahimtangan. Ang mga biktima kon kaisa may huyog sa pagpatawad sa ila mga ginikanan​—indi bangod ginapasaylo nila ang pag-abuso, kundi indi nila luyag nga madaug sila sang malain nga buot ukon makontrol sang kahadlok. Agod malikawan ang emosyonal nga pag-engkwentrohanay, kontento na lang ang iban nga ‘magpamalandong sa ila tagipusuon’ kag kalimtan ang natabo.​—Salmo 4:4.

Apang, ayhan ginabatyag mo nga malubad lamang ang natabo kon prangkahon mo ang imo mga ginikanan sa ginhimo nga pag-abuso​—sing personal, paagi sa telepono, ukon paagi sa sulat. (Ipaanggid ang Mateo 18:15.) Kon amo, siguraduha nga maayoayo ka na​—ukon sa dimagkubos may kabulig ka​—sa pagbatas sang mabaskog nga emosyon nga mahimo mag-utwas. Sanglit diutay lamang ang mahimo kon magsinggitanay kamo, tinguhai nga mangin malig-on apang kalma. (Hulubaton 29:11) Mahimo magasugod ka paagi sa pagsugid sang (1) kon ano ang natabo, (2) kon paano ikaw naapektuhan, kag (3) kon ano ang ginapaabot mo gikan sa ila karon (subong sang pagpangayo sing pasaylo, bayad sa doktor, ukon pagbag-o sang batasan). Sa pinakakubos, ang pagbuyagyag sang problema mahimo nga makabulig sa pagdula sang madugay na nga balatyagon nga ikaw wala sing mahimo. Kag mahimo nga magabukas ini sang dalan para sa isa ka bag-o nga kaangtanan upod sa imo mga ginikanan.

Halimbawa, mahimo nga batunon sang imo amay ang pag-abuso nga ginhimo niya kag magpabutyag sing daku nga kangil-ad sa sini. Mahimo nga naghimo man sia sing sinsero nga mga panikasog sa pagbag-o, ayhan paagi sa pagpabulong sang iya pagkagiyan sa alkohol ukon paagi sa pagtuon sang Biblia. Ang imo iloy mahimo man makitluoy sa imo nga patawaron sia bangod wala ka niya maamligan. Kon kaisa magadul-ong ini sa bug-os nga pag-uliay. Apang, indi makibot kon nagaalang-alang gihapon ikaw sa imo mga ginikanan kag magapasulabi nga indi pagdalion ang suod nga kaangtanan sa ila. Apang, sa pinakakubos, mapadayon mo liwat ang rasonable nga pagpakig-angot sa pamilya.

Sa pihak nga bahin, ang pag-engkwentrohanay mahimo nga magdul-ong sa mabaskog nga pagpanghiwala kag pagpasipala sang manug-abuso kag sang iban pa nga mga katapo sang pamilya. Malain pa, mahimo matukiban mo nga sia isa gihapon ka peligro sa imo. Nian, indi nagakaigo ang pagpatawad, kag mahimo imposible ang suod nga kaangtanan.​—Ipaanggid ang Salmo 139:21.

Bisan ano man ang matabo, mahimo madugay nga tion ang magaligad antes mag-ugdaw ang imo napilasan nga balatyagon. Mahimo dapat mo pahanumdumon pirme ang imo kaugalingon nga si Jehova ang magahatag sing katapusan nga hustisya. (Roma 12:19) Ang pagpakighambal sa isa ka masinakdagon nga manugpamati ukon bisan ang pagpabutyag sang imo mga balatyagon paagi sa sulat mahimo man nga makabulig sa imo sa paghangop sang natabo kag sa pagpautwas sang imo kaakig. Sa bulig sang Dios malandas mo ang imo kaakig. Sa pagligad sang tion, ang napilasan nga balatyagon indi na mangibabaw sa imo panghunahuna.​—Ipaanggid ang Salmo 119:​133.

Espirituwal nga Pag-ayo

Wala kami sing lugar sa sini nga magasin agod ipaathag ang tanan nga hulusayon sa emosyon, panimuot, kag espirituwal nga nadalahig. Tuman na ang hambalon nga daku ang imo mahimo agod mapadasig ang imo pag-ayo paagi sa ‘pagbag-o sang imo painuino’ sa bulig sang Pulong sang Dios. (Roma 12:2) ‘Himulati ang mga butang sa unhan,’ ginapuno ang imo kabuhi sing espirituwal nga mga panghunahuna kag hilikuton.​—Filipos 3:​13; 4:​8, 9.

Halimbawa, madamo nga biktima sang pag-abuso ang nakasapo sing daku nga paglipay paagi lamang sa pagbasa sang Mga Salmo. Apang, daku pa nga mga benepisyo ang matigayon paagi sa maukod nga pag-aplikar sang mga prinsipio sang Biblia. Sa ulihi ang kahuol sa pag-asawahay magahaganhagan. (Efeso 5:​21-33) Ang malaglagon nga batasan mahimo madula. (1 Corinto 6:​9-11) Mahimo mag-ayo ang indi maayo nga pamatyag sa sekso. (Hulubaton 5:​15-20; 1 Corinto 7:​1-5) Makatuon man ikaw sa pagbalanse sang imo personal nga mga kaangtanan kag makatukod sing malig-on nga mga dulunan sa moralidad.​—Filipos 2:​4; 1 Tesalonica 4:11.

Mapat-od mo ini: Ang pag-ayo nagakinahanglan sing matuod nga determinasyon kag daku nga panikasog! Apang ang Salmo 126:5 nagapasalig sa aton: “Ang mga nagasab-ug sing binhi nga may mga luha magaani sa kalipay.” Dumduma, man, nga ang matuod nga Dios, si Jehova, interesado sa imo kaayuhan. Sia “malapit sa mga buong sing tagipusuon; kag ginaluwas niya ang mga nadulaan sing paglaum.” (Salmo 34:18) Ang isa ka biktima sang pag-abuso nagsiling: “Sang mahangpan ko sang ulihi nga nahibaluan ni Jehova ang tagsa ka butang nga ginbatyag ko kag nga nagaulikid sia​—nagaulikid gid​—nian naglinong ako sang ulihi.”

Ang aton mahigugmaon nga Dios, nga si Jehova, nagatanyag sing kapin pa sa malinong nga panghunahuna. Nagasaad sia sing isa ka bag-ong kalibutan sang pagkamatarong, nga sa diin pahiran niya ang tanan nga masakit nga nagligad sang bata pa. (Bugna 21:​3, 4; tan-awa man ang Isaias 65:17.) Ini nga paglaum makabulig kag makapabakod sa imo samtang nagalakat ka sa dalanon padulong sa bug-os nga pag-ayo.

Ang pag-atubang sa nagligad kag pagdumdom sini liwat mahimo nga isa ka tikang padulong sa pag-ayo