Ang mga Tinuga Nagasiling, “Wala Sila sing Balibad”
“Ang iya dimakita nga mga kinaiya maathag nga makita kutob sa pagtuga sang kalibutan, kay nahantop ini sa mga butang nga nahimo, ang iya walay katapusan nga gahom kag pagka-Dios, gani wala sila sing balibad.”—ROMA 1:20.
1, 2. (a) Ano ang mapait nga yamo ni Job kay Jehova? (b) Anong pagbawi ang ginhimo sang ulihi ni Job?
SI Job, nga isa ka tawo sang unang panahon nga may dimabugto nga integridad kay Jehova nga Dios, gintilawan sing daku ni Satanas. Ginkuha sang Yawa ang tanan nga materyal nga pagkabutang ni Job, ginpatay ang iya mga anak nga lalaki kag babayi, kag ginhatagan sia sing makangilil-ad nga balatian. Naghunahuna si Job nga ang Dios ang nagdala sining mga kalisdanan sa iya, kag nagyamo sia sing mapait kay Jehova: “Maayo bala sa imo nga magpigos ka, . . . nga magpakiana ka sang akon kalautan kag magausisa sang akon sala? Bisan nga nahibaluan mo nga ako indi malauton?”—Job 1:12-19; 2:5-8; 10:3, 6, 7.
2 Pagligad sang mga pila ka tion, ang pinamulong ni Job sa Dios nagpakita sing bug-os gid nga kabaliskaran: “Namitlang ko ang wala ko mahangpi, mga butang nga tama ka makatilingala sa akon, nga wala ko mahibalui. Nakabati ako nahanungod sa imo paagi sa palamatin-an sang igdulungog, apang karon ang akon mata nagatan-aw sa imo. Amo kon ngaa ginabawi ko ang akon namitlang, kag nagahinulsol ako sa yab-ok kag abo.” (Job 42:3, 5, 6) Ano ang natabo nga nagpabalhin sang panimuot ni Job?
3. Anong bag-ong pagtamod ang natigayon ni Job nahanungod sa pagpanuga?
3 Sa ulot sang mga tion, ginsabat ni Jehova si Job paagi sa buhawi. (Job 38:1) Ginpaulanan niya si Job sing mga pamangkot. ‘Diin ka bala sang ginpasad ko ang duta? Sin-o bala ang nagtakop sang dagat sing mga ganhaan kag nagbutang sing latid sa kon diin magagikan ang mga balud sini? Mapaulan mo bala ang panganod agod magtupa ini sa duta? Mapatubo mo bala ang hilamon? Mabugkos mo bala ang mga konstelasyon kag matuytuyan ang ila dalanon?’ Sa bug-os nga kapitulo 38 tubtob 41 sang tulun-an sang Job, ginpaulanan ni Jehova si Job sini nga mga pamangkot kag sing madamo pa nahanungod sa Iya pagpanuga. Ginpakita niya kay Job ang daku nga kal-ang sa ulot sang Dios kag sang tawo, makusog nga nagpahanumdom kay Job sang kaalam kag gahom nga ginpakita sa pagpanuga sang Dios, mga butang nga indi mahimo ukon bisan mahangpan ni Job. Si Job, nga nahayanghag bangod sa makahalawhaw nga gahom kag tumalagsahon nga kaalam sang labing gamhanan nga Dios subong ginpakita sa Iya mga pagpanuga, nakamarasmas sa iya kakahas nga makigbais kay Jehova. Gani nagsiling sia: “Nakabati ako nahanungod sa imo paagi sa palamatin-an sang igdulungog, apang karon ang akon mata nagatan-aw sa imo.”—Job 42:5.
4. Ano ang aton mahantop gikan sa mga pagpanuga ni Jehova, kag ano ang kahimtangan sadtong wala makahantop sini?
4 Mga siglo sang ulihi ginpamatud-an sang isa ka inspirado nga manunulat sang Biblia nga ang mga kinaiya ni Jehova sarang makita sa iya mga gintuga. Si apostol Pablo nagsulat sa Roma 1:19, 20: “Ang makilala nahanungod sa Dios hayag sa ila, kay ginpahayag ini sang Dios sa ila. Ang iya dimakita nga mga kinaiya maathag nga makita kutob sa pagtuga sang kalibutan, kay nahantop ini sa mga butang nga nahimo, ang iya walay katapusan nga gahom kag pagka-Dios, gani wala sila sing balibad.”
5. (a) Ano ang duna nga kinahanglanon sang tawo, kag paano ini ginpaayawan sing dinagakaigo sang iban? (b) Ano ang rekomendasyon ni Pablo sa mga Griego sa Atenas?
5 Ang tawo gintuga nga may duna nga kinahanglanon sa pagsimba sa mas mataas nga gahom. Si Dr. C. G. Jung, sa iya libro nga The Undiscovered Self, nagpatuhoy sa sini nga kinahanglanon subong “isa ka duna nga panimuot nga pinasahi sa tawo, kag ang pagpadayag sini sarang masundan sa bug-os nga maragtas sang tawo.” Si apostol Pablo nagpamulong tuhoy sa duna nga huyog sang tawo sa pagsimba, nga nagapaathag kon ngaa ang mga Griego sa Atenas naghimo sing imahen kag mga halaran sa madamong dios, kilala kag dikilala. Ginpakilala man ni Pablo ang matuod nga Dios sa ila kag ginpakita nga dapat nila paayawan ining duna nga huyog sing husto paagi sa pagpangita kay Jehova nga matuod nga Dios, “agod nga magpangita sila sa Dios kag makita sia, bisan pa nga, sa katunayan, indi sia malayo sa tagsatagsa sa aton.” (Binuhatan 17:22-30) Kon daw ano kita kalapit sa iya mga pagpanuga, amo man kita sina kalapit sa paghantop sa iya mga kalidad kag mga kinaiya.
Ang Makatilingala nga Siklo sang Tubig
6. Anong mga kinaiya ni Jehova ang makita naton sa siklo sang tubig?
6 Anong mga kinaiya ni Jehova ang mahantop naton, halimbawa, sa ikasarang sang mamag-an nga mga panganod sa pagbagtong sang mga tonelada nga tubig? Makita naton ang iya gugma kag kaalam, kay sa amo nagaaman sia sing ulan para sa ikaayo sang duta. Ginahimo niya ini paagi sa makatilingala nga desinyo nga nadalahig sa siklo sang tubig, nga ginsambit sa Manugwali 1:7: “Ang tanan nga suba nagailig pakadto sa dagat, apang ang dagat wala mapuno. Sa duog diin ang mga suba nagakadto, didto nagabalik sila.” Ang tulun-an sang Job sa Biblia espesipiko sa kon paano ini nagakatabo.
7. Paano ang tubig gikan sa dagat nagakadto sa panganod, kag paano ang mamag-an nga panganod makabagtong sing mga tonelada nga tubig?
7 Kon ang suba nagailig pakadto sa dagat, wala sila nagapabilin didto. “Ginabatak [ni Jehova] ang mga tinulo sang tubig gikan sa dagat kag nagatulo ang ulan gikan sa gal-um nga ginhimo niya.” Bangod ang tubig yara sa dagway sang alisngaw kag sa ulihi sa gal-um, “ang mga panganod nagakabit sa ibabaw sang ulo, ang makatilingala nga mga binuhatan sang iya himpit nga ikasarang.” (Job 36:27; 37:16, The New English Bible) Ang panganod nagalutaw tubtob nga ini gal-um: “Ginabagtong niya ang mga tubig sa sulod sang iya panganod—kag ang mga gal-um indi mabusdik sa idalom nila.” Ukon subong sang ginasiling sang isa pa ka badbad: “Ginabukot niya ang mga tubig sa sulod sang madamol nga mga gal-um, kag ang mga gal-um indi mabusdik sa idalom nila.”—Job 26:8, The Jerusalem Bible; NE.
8. Paagi sa anong lainlain nga mga tikang ginaula ang “mga suludlan sa langit” kag natapos ang siklo sang tubig?
8 Ining “mga suludlan sang langit—sin-o bala ang makaula sa ila” agod mag-ulan sa duta? (Job 38:37) Ang Isa nga sa iya “himpit nga ikasarang” nagbutang sa ila didto una sa tanan, nga “nagatulo ang ulan gikan sa gal-um nga ginhimo niya.” Kag ano ang kinahanglan agod magtulo ang ulan gikan sa gal-um? Dapat nga may magagmay katama nga solido nga butang, subong sang partikulo sang yab-ok ukon asin—halin sa linibo tubtob ginatos ka libo sini sa tagsa ka metros kubikos sang hangin—sa pagpanghikot subong nuclei agod magporma ang magagmay nga tulo sang ulan. Ginabulubanta nga isa ka milyon ka magagmay nga tulo sang ulan sa panganod ang kinahanglan agod makahimo sing isa ka kinaandan nga tulo sang ulan. Kag sa tapos sini tanan, amo pa lang kag ang mga panganod magatupa subong ulan sa duta nga amo ang mangin mga sapa nga nagabalik sang tubig sa dagat. Busa ang siklo sang tubig natapos. Kag natabuan lamang bala ini tanan? “Wala gid sing balibad”!
Isa ka Tuburan sang Kaalam ni Solomon
9. Ano ang nakita ni Solomon nga talalupangdon sa isa ka espesyi sang subay?
9 Sadto anay, ang kaalam ni Solomon dimatupungan. Kalabanan sadto nga kaalam may kaangtanan sa pagpanuga ni Jehova: “Nagpamulong [si Solomon] nahanungod sang mga kahoy, kutob sa sedro sang Libano tubtob sa ispo nga nagatubo sa mga dingding; kag nagpamulong man sia nahanungod sang kasapatan kag sang kapispisan kag sang nagasaug nga mga butang kag sang kaisdaan.” (1 Hari 4:33) Si Hari Solomon man ang nagsulat: “Kadto sa subay, ikaw nga matamad; tan-awa ang iya mga dalanon kag magmaalam. Sa wala sing pangulo, manugtatap ukon manuggahom, nagatigana sia sang iya pagkaon sa tingadlaw; nagatipon sia sang iya kalan-on sa tig-alani.”—Hulubaton 6:6-8.
10. Paano napamatud-an ang ilustrasyon ni Solomon nahanungod sa harvester nga sahi sang subay?
10 Sin-o ang nagtudlo sa mga subay sa pagtigana sing pagkaon sa tig-ilinit agod may makaon sila sa tion sang tigtulugnaw? Ang pagkasibu sang ginsiling ni Solomon tuhoy sa mga subay nga nag-ani sing mga binhi kag nagtigana sini para may makaon sa tigtulugnaw mga siniglo nga ginpangduhaduhaan. Wala sing isa nga nakakita sing pamatuod tuhoy sa ila pagluntad. Apang, sang 1871, isa ka Britanikong naturalista ang nakatukib sang ila mga granarya sa idalom sang duta, kag ang pagkasibu sang Biblia sa pagsugid tuhoy sa ila napamatud-an. Apang paano natigayon sining mga subay ang ikasarang sa paghibalo sa tig-ilinit nga manug-abot ang matugnaw nga tigtulugnaw kag ang kaalam sa paghibalo kon ano ang himuon tuhoy sini? Ginapaathag mismo sang Biblia nga madamo sa mga tinuga ni Jehova ang may ginprograma nga kaalam sa sulod nila para mabuhi sila. Ang harvester nga sahi sang subay amo ang isa sang nakabaton sini nga pagpakamaayo gikan sa ila Manunuga. Ang Hulubaton 30:24 nagasiling tuhoy sini: “Sila duna nga maalam.” Indi rasonable ang magsiling nga ina nga kaalam natabuan lamang; ang kapaslawan sa paghantop nga may maalam nga Manunuga sa likod sini indi balibad.
11. (a) Ngaa ang higante nga kahoy sang seguioa makahalawhaw gid? (b) Ano ang makatilingala gid nahanungod sa nahaunang reaksion sa photosynthesis?
11 Ang isa ka tawo sa tiilan sang higante nga kahoy sang sequioa, nga nagadayaw sa iya sobra nga kataas, halangpunon nga magabatyag nga kaangay sang isa ka diutay nga subay. Ang kadakuon sang kahoy makahalawhaw: 90 metros kataas, 11 metros sang diametro, ang panit 0.6 metros kadamol, ang gamot nagalab-ot sa kapin sa pito tubtob napulo ka ektarya. Apang, ang mas makahalawhaw amo ang nadalahig nga kemika kag pisika sa iya pagtubo. Ang iya mga dahon nagakuha sing tubig gikan sa mga gamot, sing carbon dioxide gikan sa hangin, kag sing enerhiya gikan sa adlaw sa pagpatubas sing kalamay kag sa pagpaguwa sing oksiheno—ang proseso nga ginatawag photosynthesis nga nagadalahig sing mga 70 ka reaksion kemiko, nga indi tanan sini nahangpan. Sing makatilingala, ang una nga reaksion nagadepende sa silak gikan sa adlaw nga amo gid ang husto nga duag, husto nga kalabaon sang balod; kay kon indi, indi ini pagsupsupon sang chlorophyll nga mga molekula sa pagsugod sang proseso sang photosynthesis.
12. (a) Ano ang talalupangdon nahanungod sa paggamit sing tubig sang kahoy nga sequioa? (b) Ngaa kinahanglan ang nitrohena sa pagtubo sang tanom, kag paano natapos ang siklo sini?
12 Ang makatilingala man amo ang katunayan nga ang kahoy makasuyop sing tubig gikan sa mga gamot kag ginadala ini sa ibabaw sining 90 metros nga higante. Mas madamo nga tubig ang ginasuyop sangsa ginakinahanglan para sa photosynthesis. Ang sobra ginapaguwa sang mga dahon sa hangin paagi sa paghulas. Bangod sini ang kahoy mabugnawan sang tubig, kaangay sang pagpabugnaw sa aton sang balhas. Agod makahimo sing protina para sa pagtubo, ang nitrohena dapat idugang sa kalamay, ukon carbohydrates. Indi magamit sang dahon ang gas nga nitrohena nga nakuha gikan sa hangin, apang sarang mahimo sang mga organismo sang duta ang gas nga nitrohena sa duta nga mga nitrite kag ang mga nitrite nagakatunaw sa tubig, nga dayon nagalakbay halin sa mga gamot pakadto sa mga dahon. Kon ang mga tanom kag mga sapat nga naggamit sining nitrohena sa ila mga protina mapatay kag madunot, ang nitrohena ginapaguwa, nagatapos sang siklo sang nitrohena. Sa sini tanan, ang kasibod nga nadalahig makalilibog gid, nga indi gid mahimo nga natabuan lamang.
Nagapamulong Sila, nga Walay Hambal ukon Pulong, ukon Tingog!
13. Ano ang ginapahayag sang mabituunon nga mga langit kay David, kag ano ang padayon nga ginasiling sini sa aton?
13 Daw ano ka makahalawhaw nga banaag sang Manunuga ang nagagikan sa mabituunon nga kalangitan sa gab-i nga nagapuno sa mga tumalan-aw sing pagtahod! Sa Salmo 8:3, 4, ginpabutyag ni David ang kahayanghag nga nabatyagan niya: “Kon pamalandungon ko ang imo kalangitan, ang binuhatan sang imo mga tudlo, ang bulan kag ang kabituunan nga imo ginpatok, ano bala ang mamalatyon nga tawo nga ginadumdom mo sia, kag ang anak sang tawo nga ginaulikdan mo sia?” Sa ila nga may mga mata nga makakita, mga dulunggan nga makabati, kag tagipusuon nga makabatyag, ining mabituunon nga kalangitan nagapamulong, subong sang ginhimo sini kay David: “Ang mga langit nagapahayag sang himaya sang Dios.”—Salmo 19:1-4.
14. Ngaa ang dinamiko nga enerhiya sang isa sang mga bituon importante gid sa aton?
14 Kon mas madamo ang aton nahibaluan sa mga bituon, mas mabaskog pa gid nga magapamulong sila sa aton. Sa Isaias 40:26, ginaagda kita nga talupangdon ang ila daku nga kusog: “Itangla ang inyo mga mata sa hitaas kag tan-awa. Sin-o bala ang nagtuga sini nga mga butang? Sia nga nagapaguwa sang ila kasuldadusan sa isip, ginatawag niya sila tanan sa ngalan. Paagi sa kadaku sang dinamiko nga enerhiya, kag bangod makusog man sia sa gahom, wala sing isa nga nakulang.” Ang puwersa sang grabidad kag sang dinamiko nga enerhiya sang isa sa ila, ang aton adlaw, nagahupot sang duta sa iya lugar sa orbit, nagapatubo sang mga tanom, nagapainit sa aton, kag nagapaposible sang tanan nga kabuhi diri sa duta. Si apostol Pablo nagsiling sa idalom sang inspirasyon: “Tuhay ang himaya sang mga bituon.” (1 Corinto 15:41) Kilala sang siensia ang dalag nga mga bituon kaangay sang aton adlaw, ang asul man nga mga bituon, ang red giants, white dwarfs, neutron stars, kag ang nagabusaag nga mga supernova nga nagapaguwa sing dimahantop nga gahom.
15. Ano ang natun-an sang madamong imbentor gikan sa pagpanuga kag gintinguhaan nga ilugon?
15 Madamong imbentor ang nakatuon gikan sa pagpanuga kag nagtinguha sa pag-ilog sa mga ikasarang sang buhi nga mga tinuga. (Job 12:7-10) Talupangda lamang ang pila ka talalupangdon nga mga bahin sang pagpanuga. Ang mga kapispisan sa dagat nga may glandula nga nagakuha sang kaparat sang tubig sang dagat; isda kag sili nga nagapatubas sing elektrisidad; isda, lago, kag insekto nga nagasiga; kabog kag dolphin nga nagagamit sing sonar; sugbasugba nga nagahimo sing papel; subay nga nagahimo sing taytay; beaver nga nagahimo sing dam; man-ug nga may nasulod nga termometro; mga insekto sa ponong nga nagagamit sing snorkel kag diving bell; mga kogita nga nagagamit sang jet propulsion; damang nga nagahimo sing pito ka sahi sang balay kag nagahimo sing lagpit, salap, kag lassos kag nga may boto nga damang nga mga balloonista, nga nagalakbay sing linibo ka kilometros nga kataason; isda kag kasag nga nagagamit sing flotation tank kaangay sang submarino; kag ang pispis, insekto, pawikan, isda, kag mamalya nga nagahimo sing makatilingala nga mga pagsaylo—mga ikasarang nga indi mapaathag sang siensia.
16. Anong sientipiko nga mga kamatuoran ang ginarekord sang Biblia linibo ka tuig sa wala pa ini matukibi sang siensia?
16 Ginrekord sang Biblia ang sientipikong mga kamatuoran linibo ka tuig sa wala pa ini mahibalui sang siensia. Ang Mosaikong Kasuguan (ika-16 nga siglo B.C.E.) nagpakita sing ihibalo sa mga kagaw sang balatian mga linibo ka tuig sa wala pa si Pasteur. (Levitico, kapitulo 13, 14) Sang ika-17 nga siglo B.C.E., si Job nagsiling: “Ginabitay niya ang duta sa ibabaw sang wala.” (Job 26:7) Isa ka libo ka tuig sa wala pa si Cristo, si Solomon nagsulat nahanungod sa sirkulasyon sang dugo; ang siensia sang medisina naghulat pa tubtob sang ika-17 nga siglo agod mahibaluan ini. (Manugwali 12:6) Antes sina, ang Salmo 139:16 nagpakita sing ihibalo tuhoy sa genetiko nga kodigo: “Ang imo mga mata nakakita bisan sang akon sibudbod, kag sa imo tulun-an nasulat ang ila tanan nga mga bahin, ang tuhoy sa mga adlaw nga nahuman sila kag bisan sang wala pa sila.” Sang ika-7 nga siglo B.C.E., sa wala pa mahangpi sang mga naturalista ang tuhoy sa pagsaylo sa iban nga lugar (migrasyon), si Jeremias nagsulat, subong sang narekord sa Jeremias 8:7: “Bisan ang tulabong nakahibalo sang iya pinat-od nga tion sa pagsaylo, ang tukmo kag ang salimbabatang kag ang dugwak nakahibalo sang panag-on sa pagbalik.”—NE.
Ang “Manunuga” nga Ginapili sang mga Ebolusyunista
17. (a) Ano ang ginasiling sang Roma 1:21-23 nahanungod sa pila nga nagadumili nga makita ang intelihente nga Manunuga sa likod sang mga gintuga nga katingalahan? (b) Sa kahulugan, ano ang ginapili sang mga ebolusyunista subong “manunuga” nila?
17 Ang isa ka kasulatan nagasiling nahanungod sa pila nga nagadumili sa paghantop sa intelihente nga Manunuga sa likod sang gintuga nga mga katingalahan: “Nangin walay pulos sila sa ila mga hunahuna kag ang ila mga tagipusuon nga pakok gindulman. Bisan pa nagasiling nga sila mga maalam, nangin buangbuang sila kag nagbaylo sang himaya sang Dios nga dimadinulunton sa kaanggid sang mga larawan sang tawo nga madinulunton ukon mga pispis ukon mga sapat nga apat sing tiil ukon mga sapat nga nagasaug. Ginbaylo [nila] sa butig ang kamatuoran sang Dios kag naghimo sing balaan nga pag-alagad sa tinuga sa baylo sang Isa nga nagtuga.” (Roma 1:21-23, 25) Kaanggid ini sa ebolusyunaryo nga mga sientipiko, nga, sa katunayan, nagapadaku sang ginahanduraw nga sunodsunod nga pagbalhin sang protozoa-lago-isda-amphibian-reptilya-mamalya-“tawo nga amo” subong ila “manunuga.” Apang, nakahibalo sila nga wala gid man sing simple nga isa-sing-selula nga organismo sa pag-umpisa sang pagsunodsunod. Ang pinakasimple nga nakilal-an nga organismo nagaunod sing isa ka gatos ka bilyon nga atomo, nga may linibo ka reaksion kemiko nga dulungan nagakatabo sa sulod sini.
18, 19. (a) Sin-o ang Isa nga may kinamatarong padunggan subong ginhalinan sang kabuhi? (b) Daw ano kadamo sa gintuga ni Jehova ang makita naton?
18 Si Jehova nga Dios amo ang Manunuga sang kabuhi. (Salmo 36:9) Sia amo ang dakung Unang Kausa. Ang iya ngalan, nga Jehova, nagakahulugan sing “ginapahanabo Niya.” Ang iya mga tinuga indi naton maisip. Pat-od gid nga may milyon pa nga wala mahibalui sang tawo. Ang Salmo 104:24, 25 nagapanugda sini: “Daw ano kadamo sang imo mga binuhatan, O Jehova! Sa kaalam ginhimo mo sila tanan.” Ang Job 26:14 maathag sa sini: “Yari karon! Ini sila mga higad lamang sang iya mga dalanon, kag daw ano ka diutay nga hutik nga mabatian ta sa iya! Apang ang daguob sang iya gahom sin-o bala ang makahangop?” Makita naton ang pila ka higad, mabatian naton ang pila ka hutik, apang indi gid naton mahangpan ang bug-os nga kahulugan sang daguob sang iya gahom.
19 Apang, may maayo pa nga ginhalinan para makita naton sia luwas sa iya pisikal nga mga pagpanuga. Inang maayo pa nga ginhalinan amo ang iya Pulong, ang Biblia. Ginatudlo kita sa sina nga ginhalinan sang masunod nga artikulo.
Madumduman Mo Bala?
◻ Ano ang natun-an ni Job sang nagpamulong si Jehova sa iya paagi sa buhawi?
◻ Ngaa ginsiling ni Pablo nga ang iban nga tawo indi makabalibad?
◻ Paano nagapanghikot ang siklo sang tubig?
◻ Anong importante nga mga butang ang ginahimo sang silak sang adlaw para sa aton?
◻ Anong sientipiko nga mga kamatuoran ang ginasugid sang Biblia sa wala pa ini matukibi sang siensia?