Pamangkot sang mga Pamatan-on . . .

Ngaa Ginapahuy-an Ako sang Akon mga Ginikanan?

Sa tunga-tunga sang klase sa biolohiya, naglain ang imo pamatyag. Sa imo kaugot, nagtawag ang eskwelahan sa inyo balay, kag wala madugay yara na si nanay mo—nagatsinelas lang, may curler pa ang buhok, kag ang iya bayo amo ang iya pangbalay nga pula nga pantalon. Bangod kombinsido sia nga grabe gid ikaw, nagdalidali sia sa pagkadto sa imo nga wala man lang paghipira ang iya panagway. Apang wala mo gin-apresyar ang iya pagtabang. Ang lamang nga ginahunahuna mo amo ang kahalam-utan kag malaw-ay nga panagway sang imo iloy. Kag sang gin-angga-angga niya ikaw sa atubangan sang imo mga kabutho, luyag mo nga kuntani madula ka na. Nahuya gid ikaw!

ANG mga hitabo kaangay sini mahimo nga kahalam-utan sa mga makakita. Apang indi sa imo. Nasaw-ahan ikaw, naugot gid ikaw nga daw luyag mo mapatay. Sa pagkamatuod, may ekspresyon nga nahuman: ‘Daw mapatay ako sa kahuya.’ Kag indi ikaw ang una nga nakabatyag sini. Halimbawa, nakilal-an anay sang dumaan nga mga Judiyo ang makahalapay nga epekto sang kahuya. Ginpaangay sang Hebreo nga Talmud ang pagpakahuya sa isa ka tawo sa publiko sa pagpaagay sang iya dugo!

Madamo nga butang ang nagapahuya, apang madamo nga pamatan-on ang nagaugyon nga wala na sing daku pa sa kahuya nga ginadala sang ila kaugalingon nga mga ginikanan. Ang listahan sang mga butang nga mahimo sang mga ginikanan sa pagpahuya sa imo daw wala sing katapusan: pag-angga-angga sa imo sa publiko, pagpabugal sang imo mga nahimuan, pagbinatabata sa atubangan sang imo mga abyan, “pagpahimo” sa imo sang isa ka butang sa atubangan sang mga bisita. Ti, mahimo nga mahuya ka pa gani sa hitsura sang imo mga ginikanan! Indi katingalahan, nian, nga nagauklo ang pila ka pamatan-on sa ideya nga makita sila upod sa ila mga ginikanan.

Apang, ngaa ginapahuy-an gid ikaw sang imo mga ginikanan? ‘Wala bala sila makahibalo?’ mahimo ipalibog mo.

Kon Ngaa Ginapahuy-an Ka Nila

Analisahon naton ang imo mga ginabatyag sa sining bahin. Bangod bata pa ikaw, labi na nga madali ka mahuya, kay narealisar mo na sing amat-amat nga may madamo pa nga tawo sa sining kalibutan luwas sa imo pamilya. Luyag mo nga batunon ka sang iban—labi na sang imo mga katubotubo—kag nagatinguha ka sing lakas sa paghikot “sing husto.” Natural lamang nga indi mo luyag nga ining pagbaton sa imo masablagan sang makahuluya nga hulag sang imo mga ginikanan. Subong ginsiling sang isa ka pamatan-on nga nagahingalan kay Linda: ‘Kon ang imo mga ginikanan nagahimo sing butang nga nagapahuya sa imo, nagakabalaka ka: “Ano ang pensaron sang akon mga abyan nahanungod sa akon?”’ Ngaa wala sing konsiderasyon ang imo mga ginikanan sa imo ginabatyag?

Ginsaysay sang sikologo nga si Bernice Berk kon ano ang ginsiling sang isa ka iloy sa iya sensitibo nga solterito: “Amo ina ang trabaho ko, pahuy-an ikaw. Ginpahuy-an ako anay sang akon iloy, kag dapat mo man pahuy-an ang imo mga anak.” Indi matuod ining medyo masakit nga ginhambal. Ang pagpahuya indi panublion, kundi amo ang isa ka butang: ang pagkadihimpit.

Ang mga ginikanan dihimpit. (Roma 3:23) Indi sila mapaabot nga mangin kaangay sang mga modelo sa uso, ukon kontrolado nila pirme ang tanan nga ginasiling nila ukon ginahimo, subong nga amo man ikaw. May kinamatarong man sila sa pagrelaks sa tion kag tion kag maglipaylipay. Ang ila pagbinatabata kon kaisa—ukon pagbinuang—mahimo nga amo ang ila paagi sa pag-atubang sa ila pagtigulang. Wala sing hinalung-ong sa mangin epekto sini sa imo, mahimo nga pahuy-an ka sang imo iloy paagi sa pagtilaw sang pinakaulihi nga mga tikang sa pagsaot upod sa imo mga abyan; mahimo tinguhaan sang imo amay nga pamatud-an nga puwede pa sia makigkompetensia sa mga tin-edyer sa paghampang sing basketbol. Makahuluya? Ayhan. Apang, sa pagkamatuod, wala sila sing tuyo nga saklawon ka.

Nagaulikid man ang imo mga ginikanan sa imo gid kaayuhan, kag bangod sang pagkadihimpit, mahimo nga magsobra ang ila reaksion kon ang imo kaayuhan daw madisgrasya. Halimbawa, ang manunulat sang Biblia nga si Lucas nagasugid tuhoy sa tion sang ang 12-anyos nga si Jesus nagtambong sa Paskuwa sa Jerusalem upod sa iya pamilya. Sang nagapauli na ang iya mga ginikanan, natalupangdan nila nga wala sia. Ginpangita nila sia, kag “sa tapos sang tatlo ka adlaw nakita nila sia sa templo, nga nagapungko sa tunga sang mga manunudlo nga nagapamati sa ila kag nagapamangkot sa ila.” Wala sing duhaduha nga naluyagan ni Jesus ang pagpakighambal sa mga tawo nga mas tigulang sa iya. Apang, sang mag-abot ang iya iloy, nga ayhan nakita sing bug-os ining kadalagkuan sang pungsod, sia nagsiling: “Anak, ngaa man nga nahimo mo ini sa amon? Tan-awa bala, nalisdan kami sang imo amay sa pagpangita sa imo.”—Lucas 2:41-48.

Ang isa pa ka butang nga binagbinagon amo nga ang imo mga ginikanan may problema man, nga mahimo wala mo mahibal-i. Mahimo nga ang kabangdanan sang ila ginahulag amo ang kabalaka sa pinansial, ang balatian, ukon iban pa nga pag-ipit.

Bilang katapusan, ginapabugal gid sang kalabanan nga mga ginikanan ang ila anak. Nalipay sila sa pagpabugal sa ila. Apang, mahimo nga magadul-ong ini sa tanan nga sahi sang makahuluya nga mga kahimtangan, subong sang kon pangabayon ka sa pagtokar sing piano sa atubangan sang mga abyan sang imo iloy ukon pag-agwanta sa pagpamati sa imo amay nga nagasugid sa tanan kon daw ano ka “kaalam”!

Pagtuon sa Paglandas

Kon ginapahuy-an sia sang iya mga ginikanan, ang isa ka pamatan-on nga nagahingalan kay Tonia nagsiling, “Nagapalamula gid ako.” Samtang natural lamang ini nga reaksion, may yara mas maayo nga mga paagi sa paglandas. Ang pagtanda sang pila lamang ka punto nga nabinagbinag na mahimo nga makabulig sa pagkontrol sang imo kahuya. (Hulubaton 19:11) Binagbinaga man ang masunod nga mga panugda:

Mag-untat sa Pagkabalaka: Ang imo pagkabalaka indi makabag-o sang mga butang. (Ipaanggid ang Mateo 6:27.) Total, indi ikaw ang may salabton sa imo mga ginikanan; isa ikaw ka tuhay nga tawo. ‘Ang tagsa ka tawo magadala sang iya kaugalingon nga lulan,’ siling sang Galacia 6:5. Luwas pa, ang imo makahuluya nga kahimtangan mahimo nga indi subong kalain sa ginapamensar mo. Si Dr. Joyce L. Vedral nagsiling nga ‘ginapamensar sang tagsa ka nahuy-an nga tin-edyer nga may nagatan-aw sa iya.’ Apang, indi subong sina ka interesado ang kalabanan nga tawo. Si Vedral nagdugang pa: “Ang kalabanan nga tawo mas nabalaka sa punggod sa ila ilong sang sa bug-os nga maragtas sang imo pamilya.” Dumduma, man, nga ang imo mga katubotubo nagakabalaka man nahanungod sa impresyon nga ginahimo sang ila mga ginikanan!

Indi Pagpagrabiha ang Malain Na nga Kahimtangan: Ang Hulubaton 27:12 nagasiling: “Ang maalam nga tawo makakita sang magaabot nga kagamo kag nagapanago.” (The New English Bible) Ang pagtawag sing igtalupangod sa imo kaugalingon paagi sa pagsinggit, ‘Nay!’ nagapalain lamang sang kahimtangan. ‘Ang paghulat lamang’ paagi sa indi pagtingog mahimo nga maalamon.—Manugwali 3:7.

Batuna ang Kinahanglanon nga Disiplina: Mahimo nga mahuy-an ka kon tadlungon ka sa publiko. Apang sa masami nagakaigo gid ang disiplina, kag ang pagkahuya bahin lamang sini. (Hebreo 12:11) Ano kon ang disiplina wala sa lugar? Dumduma kon ano ang ginhimo ni Jesus sang gintublag sia sang iya iloy. Nagpabilin sia nga kalma kag ginpaathag niya ang kahimtangan. Sa pagkamatuod, ang Biblia nagasiling nga “nagmatinumanon” sia sa iya mga ginikanan. (Lucas 2:49, 51) Ngaa indi amo man sina ang himuon mo?

Hambala ang Imo mga Ginikanan: Isugid sa ila sing malulo kag matinahuron kon ano gid ang nagatublag sa imo. Epektibo ini! Nasapwan ni Rosalee sa iya bahin nga “kon sugiran mo sila sang imo ginabatyag, kag kon sa banta nila rasonable ini, sa masami ginatadlong nila ang ila kaugalingon.” Ang isa ka paagi sa pagbulig sa imo mga ginikanan nga mahangpan ang hulusayon amo nga pamangkuton mo sila nahanungod sa ila makahuluya nga mga eksperiensia sang bata pa sila. Mahimo nga makabulig ini sa ila sa paghunahuna nahanungod sa imo kahimtangan.

Magpakita sing Kahanuklog: Hunahunaa lamang ang tanan nga tion nga ginpahuy-an mo ang imo mga ginikanan! Ginhimo mo bala ini sing hungod? Sa pagkamatuod indi! Gani ngaa masiling ka nga ang imo mga ginikanan hungod nga nagaplano sa pagpahuya sa imo?

Indi Gid Pagdulaa ang Imo Ikasarang sa Pagkadlaw: Subong ginbaton sang isa ka tin-edyer: “Kadlawi lang ang pila ka butang; kag pagkatapos daw makahalam-ot ini.” Huo, ngaa abi batyagon mo gid ang natabo? Dumduma, may “tion sa pagkadlaw,” kag kon kaisa ang pagkadlaw lamang sa natabo makadula sang kahuya.—Manugwali 3:4.

Apang, bisan ano man ang himuon mo, indi mo malikawan sing bug-os nga mahuy-an ka. Apang paagi sa pag-aplikar sang nabinagbinag na, mahimo nga mabag-o mo ang imo pagtamod sa ginatawag nga makapahuya nga mga kahimtangan.

Halimbawa, ang awtor nga si Jami Bernard nagsiling: “Luyag pirme ni nanay nga mag-uyat ako sa iya kamot kon nagatabok kami sa dalan, bisan pa daku na ako. Sang isa ka adlaw, ginwakli ko ang iya kamot, nga nagareklamo, ‘Nay, indi na ako kinahanglan nga mag-uyat.’ Nagliso sia sa akon kag nagsiling, ‘Kinahanglan ko.’ Wala ko mahangpi ang buot niya silingon kon bala kinahanglan niya ang isa nga mauyatan ukon ginakahidlawan niya ang tion sang ako ‘lapsag’ pa ukon luyag niya nga mabatyagan ako apang indi niya mahibal-an kon paano himuon. Apang karon kon mag-uyat ako sa iya kamot sa pagtabok sa dalan, nagainit ang akon balatyagon—indi bangod sa kahuya kundi bangod sa gugma.”—Seventeen nga magasin, Disiembre 1985.