1, 2. Kay sin-o dapat mangayo sing bulig ang mga ginikanan sa pagpadaku sa ila mga anak?

“ANG mga anak panublion gikan kay Jehova,” tuaw sang isa ka mainapresyahon nga ginikanan sang nagligad nga mga 3,000 ka tuig. (Salmo 127:3) Sa pagkamatuod, ang kalipay sang pagkaginikanan isa ka hamili nga padya gikan sa Dios, nga sarang matigayon sang kalabanan nga minyo nga mga tawo. Apang, wala nagadugay marealisar sang mga may anak nga upod sa kalipay, ang pagkaginikanan nagadala sing mga salabton.

² Labi na sa karon, ang pagpadaku sa mga anak isa ka mabudlay nga hilikuton. Walay sapayan, madamo ang nagmadinalag-on sa sini, kag ginapakita sang inspirado nga salmista ang paagi, sa pagsiling: “Kon indi si Jehova ang magpatindog sang balay, nagapangabudlay sa wala sing pulos ang mga nagapatindog sini.” (Salmo 127:1) Sa dugang nga pagsunod mo sa mga instruksion ni Jehova, dugang pa nga ikaw mangin mas maayo nga ginikanan. Ang Biblia nagasiling: “Magsalig kay Jehova sa bug-os mo nga tagipusuon kag dili magsandig sa imo kaugalingon nga paghangop.” (Hulubaton 3:5) Handa ka bala mamati sa laygay ni Jehova samtang ginasugdan ninyo ang 20-ka-tuig nga proyekto sa pagpadaku sa inyo anak?

PAGBATON SA PAGTAMOD SANG BIBLIA

3. Ano ang salabton sang mga amay sa pagpadaku sa kabataan?

³ Sa madamo nga puluy-an sa bug-os nga kalibutan, ginatamod sang mga lalaki ang paghanas sa anak subong hilikuton lamang sang babayi. Matuod, ginapakita sang Pulong sang Dios ang katungdanan sang amay subong panguna nga nagabuhi sa pamilya. Apang, nagasiling man ini nga may mga salabton sia sa sulod sang puluy-an. Ang Biblia nagasiling: “Ihanda ang imo buluhaton sa luwas, kag ihanda mo ini sa imo sa latagon. Kag dapat mo man palig-unon ang imo panimalay.” (Hulubaton 24:27) Sa pagtamod sang Dios, ang mga amay kag mga iloy magkaupod sa paghanas sa anak.​—Hulubaton 1:​8, 9.

4. Ngaa indi naton dapat tamdon ang mga anak nga lalaki subong labaw sa mga babayi?

⁴ Paano mo ginatamod ang imo mga anak? Ang mga report nagasiling nga sa Asia ang “lapsag nga mga babayi masami nga wala ginakahamut-an.” Suno sa report ang pagpakanubo sa mga bata nga babayi nagakatabo gihapon sa Latin Amerika, bisan sa tunga sang “nasanagan sing kapin nga mga pamilya.” Apang, ang kamatuoran amo, ang mga bata nga babayi indi segunda-klase nga kabataan. Si Jacob, nga isa anay ka kilala nga amay sang dumaan nga mga tion, naglaragway sang tanan niya nga anak, lakip ang mga anak nga babayi nga natawo tubtob sadtong tion, subong “kabataan nga ginhatag sing mainayuhon sang Dios sa [akon].” (Genesis 33:​1-5; 37:35) Subong man, ginpakamaayo ni Jesus ang tanan nga “kabataan” (lalaki kag babayi) nga ginpangdala sa iya. (Mateo 19:​13-15) Mapat-od naton nga ginpabanaag niya ang pagtamod ni Jehova.​—Deuteronomio 16:14.

5. Ano nga mga pagbinagbinag ang dapat magtuytoy sa desisyon sang mag-asawa tuhoy sa kadakuon sang ila pamilya?

⁵ Ginapaabot bala sa inyo komunidad ang babayi nga magpamata sing madamo? Sing nagakaigo, personal nga desisyon sang mag-asawa kon pila ang ila bataon. Ano kon ang mga ginikanan indi makasarang sa pagpakaon, pagpabiste, kag pagpatuon sa madamo nga kabataan? Sa pagkamatuod, dapat ini binagbinagon sang mag-asawa kon nagadesisyon tuhoy sa kadakuon sang ila pamilya. Ang salabton sa pagpadaku sa pila ka kabataan ginatugyan sang iban nga mga mag-asawa nga indi makabuhi sa tanan nila nga kabataan sa ila mga paryente. Maayo bala ini nga buhat? Indi. Kag wala sini ginadula ang obligasyon sang mga ginikanan sa ila mga anak. Ang Biblia nagasiling: “Kon ang bisan sin-o wala nagaaman para sa ila nga iya kaugalingon, kag labi na gid para sa ila nga mga katapo sang iya panimalay, napanghiwala niya ang pagtuo.” (1 Timoteo 5:8) Ginaplano sang responsable nga mga mag-asawa ang kadakuon sang ila “panimalay” agod nga ‘makaaman [sila] para sa ila nga ila kaugalingon.’ Mahimo bala nila punggan ang pagpamata agod mahimo ini? Isa man ini ka personal nga desisyon, kag kon mamat-od ang mag-asawa nga himuon ini, personal man nga butang kon ano nga kontraseptibo ang pilion nila. “Ang tagsa ka tawo magadala sang iya kaugalingon nga lulan.” (Galacia 6:5) Apang, ang pagpugong sa pagpamata nga nagadalahig sang bisan anong porma sang aborsion nagasumpakil sa mga prinsipio sang Biblia. Si Jehova nga Dios amo “ang tuburan sang kabuhi.” (Salmo 36:9) Busa, ang pagkutol sang kabuhi sa tapos ini mapanamkon magapakita sing daku nga pagtamay kay Jehova kag isa ka pagpatay.​—Exodo 21:​22, 23; Salmo 139:16; Jeremias 1:5.

PAGHATAG SANG MGA KINAHANGLANON SANG IMO ANAK

6. San-o dapat sugdan ang paghanas sa bata?

⁶ Ang Hulubaton 22:6 nagasiling: “Hanasa ang bata nga lalaki suno sa dalanon nga para sa iya.” Ang paghanas sa kabataan isa pa ka daku nga katungdanan sang mga ginikanan. Apang, san-o dapat sugdan ini nga paghanas? Sing maaga pa. Ginpatalupangod ni apostol Pablo nga si Timoteo ginhanas “kutob sa pagkalapsag.” (2 Timoteo 3:15) Ang Griegong tinaga nga gingamit diri sarang mapatuhoy sa isa ka lapsag ukon sa wala pa gani mabun-ag nga bata. (Lucas 1:​41, 44; Binuhatan 7:​18-20) Busa, nakabaton si Timoteo sing paghanas sang bata pa sia kaayo​—kag nagakaigo gid ini. Ang pagkalapsag amo ang maayo gid nga tion agod sugdan ang paghanas sa isa ka bata. Bisan ang lapsag pa luyag gid makakuha sing ihibalo.

7. (a) Ngaa importante nga ang duha ka ginikanan magpalambo sing suod nga kaangtanan sa bata? (b) Ano nga kaangtanan ang nagluntad sa ulot ni Jehova kag sang iya bugtong nga Anak?

⁷ “Sang una ko gid makita ang akon bata,” siling sang isa ka iloy, “nagbatyag na ako sing gugma sa iya.” Amo sini ang kalabanan nga iloy. Ining matahom nga kaangtanan sa ulot sang iloy kag bata nagabakod pa samtang nagaupuray sila pagkatapos sang pagkabun-ag. Ang pagpasuso nagapadugang sining pagkasuod. (Ipaanggid ang 1 Tesalonica 2:7.) Ang pagdaludalo kag pagpakighambal sang iloy sa iya bata importante gid sa paghatag sing emosyonal nga mga kinahanglanon sang bata. (Ipaanggid ang Isaias 66:12.) Apang kamusta naman ang amay? Dapat man sia magtukod sing suod nga kaangtanan sa iya bag-o nga anak. Si Jehova mismo isa ka huwaran sa sini. Sa tulun-an sang Mga Hulubaton, matun-an naton ang tuhoy sa kaangtanan ni Jehova sa iya bugtong nga Anak, nga ginlaragway nga nagsiling: “Ginhimo ako ni Jehova subong pamuno sang iya dalanon . . . Ako ang iya nangin pinasahi nga kalipay sa adlaw-adlaw.” (Hulubaton 8:​22, 30; Juan 1:14) Sing kaanggid, ang isa ka maayong amay nagapalambo sing mainit kag mahigugmaon nga kaangtanan sa iya bata sugod sa pamuno sang kabuhi sang bata. “Magpakita sing daku nga gugma,” siling sang isa ka ginikanan. “Wala sing bata nga napatay sa mga hakos kag mga halok.”

8. Ano nga pagpahikot sa hunahuna ang dapat dayon ihatag sang mga ginikanan sa mga bata?

⁸ Apang kapin pa ang kinahanglan sang mga bata. Sugod gid sa pagkabun-ag, ang ila mga utok handa na sa pagbaton kag pagtago sing mga impormasyon, kag ang mga ginikanan amo ang una nga magahatag sini. Binagbinaga ang lenguahe subong isa ka halimbawa. Ang mga mananalawsaw nagasiling nga ang ikasarang sang bata sa pagtuon sa paghambal kag sa pagbasa “ginapatihan nga naangot gid sa sahi sang maaga nga kaangtanan sang bata sa iya mga ginikanan.” Hambala kag basahi ang imo anak samtang bata pa sia. Sa indi madugay handumon niya nga ilugon ikaw, kag sa indi madugay pa matudluan mo na sia sa pagbasa. Mahimo gid nga makatuon na sia sa pagbasa antes sia mag-eskwela. Labi na nga makabulig ini kon nagapuyo kamo sa isa ka pungsod diin diutay lamang ang mga manunudlo kag nagaginutok ang mga hulot-klasehan.

9. Anong labing importante nga tulumuron ang dapat dumdumon sang mga ginikanan?

⁹ Ang una gid nga ginakabalak-an sang Cristianong mga ginikanan amo ang paghatag sing espirituwal nga mga kinahanglanon sang ila anak. (Tan-awa ang Deuteronomio 8:3.) Upod ang anong tulumuron? Agod buligan ang ila anak sa pagpalambo sing tulad-Cristo nga personalidad, kon sa aton pa, agod isuklob ang “bag-ong personalidad.” (Efeso 4:24) Agod mahimo ini dapat nila binagbinagon ang nagakaigo nga mga materyales kag nagakaigo nga mga metodo sa pagtukod.

IPASALOP ANG KAMATUORAN SA INYO ANAK

10. Ano nga mga kinaiya ang dapat palambuon sang kabataan?

¹⁰ Ang kalidad sang isa ka tinukod nasandig sing daku sa sahi sang mga materyales nga ginagamit sa pagpatindog. Si apostol Pablo nagsiling nga ang labing maayong mga materyales para sa Cristianong personalidad amo ang “bulawan, pilak, bilidhon nga mga bato.” (1 Corinto 3:​10-12) Nagalaragway ini sang mga kinaiya subong sang pagtuo, kaalam, paghantop, pagkatutom, pagtahod, kag mahigugmaon nga apresasyon kay Jehova kag sa iya kasuguan. (Salmo 19:​7-11; Hulubaton 2:​1-6; 3:​13, 14) Paano mabuligan sang mga ginikanan ang ila mga anak kutob sa pagkalapsag nga mapalambo ining mga kinaiya? Paagi sa pagsunod sa isa ka paagi nga madugay na ginbalay.

11. Paano ginbuligan sang Israelinhon nga mga ginikanan ang ila mga anak sa pagpalambo sing diosnon nga mga personalidad?

¹¹ Sang malapit na lang magsulod ang pungsod sang Israel sa Ginsaad nga Duta, ginsilingan ni Jehova ang Israelinhon nga mga ginikanan: “Ining mga pulong nga ginasugo ko karon sa imo mangin sa imo tagipusuon; kag dapat mo ini ipasalop sa imo mga anak kag ihambal ini kon nagalingkod ka sa imo balay kag kon nagalakat ka sa dalan kag kon nagahigda ka kag kon nagabangon ka.” (Deuteronomio 6:​6, 7) Huo, ang mga ginikanan dapat mangin mga huwaran, mga kaupod, mga manugpaalinton, kag mga manunudlo.

12. Ngaa importante nga ang mga ginikanan mangin maayong mga huwaran?

¹² Mangin huwaran. Una, si Jehova nagsiling: “Ining mga pulong . . . mangin sa imo tagipusuon.” Dayon, nagdugang sia: “Ipasalop mo ini sa imo mga anak.” Gani ang diosnon nga mga kinaiya dapat anay mangin sa tagipusuon sang isa ka ginikanan. Dapat ginahigugma sang ginikanan ang kamatuoran kag nagakabuhi suno sa sini. Sa sini lamang nga malab-ot niya ang tagipusuon sang bata. (Hulubaton 20:7) Ngaa? Bangod mas madali maimpluwensiahan ang kabataan sang ila makita sangsa ila mabatian.​—Lucas 6:40; 1 Corinto 11:1.

13. Sa paghatag sing igtalupangod sa ila mga anak, paano mailog sang Cristianong mga ginikanan ang huwaran ni Jesus?

¹³ Mangin kaupod. Si Jehova nagsiling sa mga ginikanan sa Israel: ‘Makighambal sa imo mga anak kon nagalingkod ka sa imo balay kag kon nagalakat ka sa dalan.’ Nagakinahanglan ini sing paghinguyang sing tion upod sa mga anak bisan pa daw ano kasako ang mga ginikanan. Si Jesus nagpati gid nga ang kabataan takus sang iya tion. Sang hingapusan nga mga inadlaw sang iya ministeryo, “gindala sang mga tawo sa iya ang ila kabataan nga magamay agod nga matandog niya sila.” Ano ang nangin reaksion ni Jesus? “Ginkugos niya ang kabataan kag ginpakamaayo sila.” (Marcos 10:​13, 16) Handurawa lamang, diutay na lang ang nabilin sa hingapusan nga mga inoras sang kabuhi ni Jesus. Walay sapayan, ginhatagan gihapon niya ining kabataan sang iya tion kag igtalupangod. Daw ano kaayo nga leksion!

14. Ngaa mapuslanon nga maghinguyang ang mga ginikanan sing tion upod sa ila anak?

¹⁴ Mangin manugpaalinton. Ang paghinguyang sing tion upod sa imo anak magabulig sa imo sa pagpaalinton sa iya. Sa dugang nga pagpaalinton mo, dugang pa nga mahantop mo kon paano nagalambo ang iya personalidad. Apang, dumduma, ang pagpaalinton indi paghambal lamang. “Dapat ko palambuon ang arte sa pagpamati,” siling sang isa ka iloy sa Brazil, “pagpamati upod sa akon tagipusuon.” Nagbunga ang iya pagpailob sang ang iya anak nga lalaki nag-ugyon sa iya mga balatyagon.

15. Ano ang dapat tandaan kon tuhoy sa kalingawan?

¹⁵ Ang kabataan nagakinahanglan sing “tion sa pagkadlaw . . . kag tion sa paglumpatlumpat,” isa ka tion sa paglingawlingaw. (Manugwali 3:​1, 4; Zacarias 8:5) Ang kalingawan maayo gid kon nagapakigbahin sa sini ang mga ginikanan kag kabataan. Isa ka masubo nga katunayan nga sa madamo nga puluy-an ang kalingawan nagakahulugan sing pagtan-aw sing telebisyon. Samtang ang iban nga mga programa sa telebisyon mahimo nga makalilingaw, madamo ang nagapierde sang maayong mga prinsipio, kag ginautod sang pagtan-aw sing telebisyon ang pagpaalintunay sa sulod sang pamilya. Busa, ngaa indi maghimo sing butang nga mapahituon upod sa inyo mga anak? Mag-inamba, maghinampang, makig-upod sa mga abyan, magpamasyar sa makalilipay nga mga duog. Nagapalig-on ini sing pagpaalintunay.

16. Ano ang dapat itudlo sang mga ginikanan sa ila mga anak tuhoy kay Jehova, kag paano nila dapat himuon ini?

¹⁶ Mangin manunudlo. “Itudlo mo [ining mga pulong] sa imo mga anak,” siling ni Jehova. Ang konteksto nagasugid sa imo kon ano kag kon paano himuon ang pagtudlo. Una, “higugmaon mo si Jehova nga imo Dios sa bug-os mo nga tagipusuon kag sa bug-os mo nga kalag kag sa bug-os mo nga kusog.” (Deuteronomio 6:5) Nian “ining mga pulong . . . ipasalop mo.” Himua ang pagtudlo nga ang katuyuan amo nga palambuon ang bug-os kalag nga gugma kay Jehova kag sa iya kasuguan. (Ipaanggid ang Hebreo 8:10.) Ang tinaga nga “ipasalop” nagakahulugan sing pagtudlo paagi sa pagsulitsulit. Gani, daw subong bala nga ginasiling sa imo ni Jehova nga ang una nga paagi agod mabuligan mo ang imo mga anak sa pagpalambo sing diosnon nga personalidad amo ang paghambal tuhoy sa iya sing tayuyon. Nagalakip ini sing regular nga pagtuon sa Biblia upod sa ila.

17. Ano ang dapat palambuon sang mga ginikanan sa ila anak? Ngaa?

¹⁷ Nahibaluan sang kalabanan nga ginikanan nga indi mahapos pasudlon sa tagipusuon sang bata ang mga impormasyon. Si apostol Pedro naglaygay sa mga masigka-Cristiano: “Subong sang mga bata nga bag-o natawo, handuma ang gatas nga walay simbog nga iya sang pulong.” (1 Pedro 2:2) Ang ekspresyon nga “handuma” nagapahangop nga sa kinaandan madamo ang wala ginagutom sa espirituwal nga pagkaon. Ayhan ang mga ginikanan dapat mangita sing mga paagi agod palambuon sa ila anak ini nga paghandum.

18. Anong pila ka metodo sa pagtudlo ni Jesus ang ginapalig-on sa mga ginikanan nga ilugon nila?

¹⁸ Nalab-ot ni Jesus ang tagipusuon paagi sa paggamit sing mga ilustrasyon. (Marcos 13:34; Lucas 10:29-37) Ini nga metodo sa pagtudlo labi na nga epektibo sa kabataan. Itudlo ang mga prinsipio sa Biblia nga ginagamit ang maduagon, makawiwili nga mga sugilanon, ayhan yadtong masapwan sa publikasyon nga Ang Akon Libro sang mga Sugilanon sa Biblia.a Ilakip ang kabataan. Tuguti sila nga gamiton ang ila pagkamapahituon sa pagdrowing kag sa pag-ilog sang mga hitabo sa Biblia. Naggamit man si Jesus sing mga pamangkot. (Mateo 17:24-27) Iluga ang iya metodo sa tion sang inyo pangpamilya nga pagtuon. Sa baylo nga ihambal lamang ang isa ka sugo sang Dios, mamangkot sing mga pakiana kaangay sang, Ngaa ginhatag ni Jehova sa aton ining sugo? Ano ang matabo kon tumanon naton ini? Ano ang matabo kon indi naton pagtumanon ini? Ini nga mga pamangkot nagabulig sa isa ka bata nga mangatarungan kag mahangpan nga ang kasuguan sang Dios praktikal kag maayo.—Deuteronomio 10:13.

19. Kon sundon sang mga ginikanan ang mga prinsipio sang Biblia sa pagpakig-angot sa ila mga anak, anong dakung mga bentaha ang matigayon sang mga anak?

¹⁹ Subong isa ka huwaran, isa ka kaupod, isa ka manugpaalinton, kag isa ka manunudlo, mabuligan mo ang imo anak kutob sa iya pinakamaaga nga mga tinuig nga magtukod sing suod nga personal nga kaangtanan kay Jehova nga Dios. Ining kaangtanan magapalig-on sa imo anak nga mangin malipayon subong isa ka Cristiano. Magatinguha sia nga magkabuhi suno sa iya pagtuo bisan pa kon ginaatubang sing pag-ipit sang mga katubutubo kag mga pagsulay. Buligi sia pirme nga apresyahon ining hamili nga kaangtanan.​—Hulubaton 27:11.

ANG KINAHANGLANON GID NGA DISIPLINA

20. Ano ang disiplina, kag paano ini dapat himuon?

²⁰ Ang disiplina amo ang paghanas nga nagatadlong sang hunahuna kag tagipusuon. Kinahanglan ini pirme sang kabataan. Ginalaygayan ni Pablo ang mga amay nga “padayon nga padakuon [ang ila mga anak] sa disiplina kag sa pagtadlong ni Jehova sa panghunahuna.” (Efeso 6:4) Dapat mangin mahigugmaon ang mga ginikanan sa pagdisiplina, subong sang ginahimo ni Jehova. (Hebreo 12:​4-11) Ang disiplina nga napasad sa gugma sarang mapaalinton paagi sa pagpangatarungan. Busa, ginasugo kita nga “mamati sa disiplina.” (Hulubaton 8:33) Paano dapat ihatag ang disiplina?

21. Anong mga prinsipio ang dapat tandaan sang mga ginikanan kon nagadisiplina sa ila mga anak?

²¹ Ang iban nga mga ginikanan nagahunahuna nga ang pagdisiplina sa ila mga anak nagadalahig lamang sing pagpakighambal sa ila sa nagapamahog nga tono sang tingog, ginaakigan sila, ukon ginauliga pa gani sila. Apang, tuhoy sa sini gihapon nga tema, si Pablo nagapaandam: “Kamo nga mga amay, indi pagpauguta ang inyo mga anak.” (Efeso 6:4) Ang tanan nga mga Cristiano ginapalig-on nga mangin “malulo sa tanan . . . nagatudlo nga may pagpaubos sa mga nagasumpong.” (2 Timoteo 2:​24, 25) Samtang ginakilala sang Cristianong mga ginikanan ang kinahanglanon nga mangin malig-on sila, ginatinguhaan nila nga tandaan ining mga pulong kon nagadisiplina sa ila mga anak. Apang, kon kaisa, ang pagpangatarungan sa ila kulang pa, kag mahimo nga kinahanglanon ang pila ka sahi sang silot.​—Hulubaton 22:15.

22. Kon ang isa ka bata dapat silutan, ano ang dapat ibulig sa iya nga mahangpan niya?

²² Ang tagsa ka bata nagakinahanglan sing tuhay nga sahi sang disiplina. Ang iban indi “matadlong sa pulong lamang.” Para sa ila, ang silot nga ginapadapat kon kaisa bangod sang isa ka paglalis mahimo nga makaluwas sang kabuhi. (Hulubaton 17:10; 23:​13, 14; 29:19) Apang, dapat mahangpan sang isa ka bata kon ngaa ginasilutan sia. “Ang bilugon kag ang pagbadlong nagahatag sing kaalam.” (Hulubaton 29:15; Job 6:24) Dugang pa, ang silot may mga latid. “Sawayon ko ikaw suno sa nagakaigo nga kadakuon,” siling ni Jehova sa iya katawhan. (Jeremias 46:28b) Wala gid ginarekomendar sang Biblia ang maakigon nga paghanot ukon mapintas nga pagpanakit, nga nagalabhag kag nagahalit pa gani sa isa ka bata.​—Hulubaton 16:32.

23. Ano ang dapat mahantop sang isa ka bata kon ginasilutan sia sang iya mga ginikanan?

²³ Sang ginpaandaman ni Jehova ang iya katawhan nga disiplinahon niya sila, nagsiling sia anay: “Dili ka mahadlok . . . kay ako kaupod mo.” (Jeremias 46:28a) Subong man, ang pagdisiplina sang mga ginikanan, sa bisan anong nagakaigo nga porma, indi dapat magpabatyag sa isa ka bata nga ginasikway sia. (Colosas 3:21) Sa baylo, dapat mabatyagan sang bata nga ang disiplina ginahatag bangod ang ginikanan ‘kaupod niya,’ dampig sa iya.

AMLIGI ANG INYO ANAK GIKAN SA HALIT

24, 25. Ano ang isa ka makangilil-ad nga peligro nga gikan sa amo nagakinahanglan sing pangamlig ang kabataan sa sining mga adlaw?

²⁴ Madamo nga adulto ang nagabalikid sang ila pagkabata subong isa ka malipayon nga tion. Ginahinumdom nila ang pagbatyag sing kalig-unan, ang kapat-uran nga atipanon sila sang ila mga ginikanan bisan ano pa ang matabo. Luyag sang mga ginikanan nga subong sini ang batyagon sang ila mga anak, apang sa nagalain nga kalibutan karon, mas mabudlay pat-uron ang kalig-unan sang kabataan.

²⁵ Ang isa ka makangilil-ad nga peligro nga naglala sining nagligad nga mga tinuig amo ang seksuwal nga pag-abuso sa kabataan. Sa Malaysia, ang mga report tuhoy sa pag-abuso sa bata nagtaas sing apat ka pilo sa sulod sang napulo ka tuig. Sa Alemanya mga 300,000 ka kabataan ang ginaabusuhan sa sekso kada tuig, samtang sa isa ka pungsod sa Bagatnan nga Amerika, suno sa isa ka pagtuon, makahalawhaw nga 9,000,000 ang ginabanta nga kadamuon! Sing makapasubo, ang kalabanan sining kabataan ginaabusuhan sa ila mismo puluy-an sang mga tawo nga kilala nila kag ginasaligan. Apang dapat makasapo ang kabataan sing mabakod nga depensa sa ila mga ginikanan. Paano makaamlig ang mga ginikanan?

26. Ano ang pila ka paagi nga ang kabataan maamligan, kag paano ang ihibalo makaamlig sa isa ka bata?

²⁶ Sanglit ginapakita sang eksperiensia nga ang kabataan nga wala sing nahibaluan sa sekso amo labi na ang madali mabiktima sang pag-abuso sa bata, ang isa ka daku nga tikang sa pagtapna sini amo ang pagtudlo sa bata, bisan bata pa sia. Ang ihibalo makahatag sing pangamlig “gikan sa malaut nga dalanon, gikan sa tawo nga nagahambal sing tiko nga mga butang.” (Hulubaton 2:​10-12) Ano nga ihibalo? Ihibalo tuhoy sa mga prinsipio sang Biblia, tuhoy sa kon ano ang husto kag malain sa moral. Amo man ang ihibalo nga ang pila ka hamtong nga mga tawo nagahimo sing malaut nga mga butang kag indi kinahanglan magsunod ang isa ka pamatan-on kon ang mga tawo nagapanugda sing dinagakaigo nga mga buhat. (Ipaanggid ang Daniel 1:​4, 8; 3:​16-18.) Indi paglimitihe ini nga pagtudlo sa isa lamang ka paghambalanay. Kinahanglan sang kalabanan nga kabataan nga sulitsuliton sa ila ang isa ka leksion antes nila madumduman ini sing maayo. Samtang nagadaku ang kabataan, mahigugmaon nga tahuron sang amay ang kinamatarong sang iya anak nga babayi sa pagkinaugalingon, kag amo man ang iloy sa iya anak nga lalaki​—sa amo ginapabaskog ang pagbatyag sang anak sa kon ano ang nagakaigo. Kag, sa pagkamatuod, ang isa sang labing maayo nga mga pangamlig batok sa pag-abuso amo ang inyo maayo gid nga pagbantay subong mga ginikanan.

TINGUHAI ANG PAGTUYTOY SANG DIOS

27, 28. Sin-o ang labing daku nga Tuburan sang bulig sang mga ginikanan kon ginaatubang nila ang hangkat sang pagpadaku sa isa ka bata?

²⁷ Sa pagkamatuod, ang paghanas sa isa ka bata kutob sa pagkalapsag isa ka hangkat, apang indi kinahanglanon nga atubangon sang tumuluo nga mga ginikanan ining hangkat nga silahanon lamang. Sadtong mga adlaw sang Mga Hukom, sang mahibaluan ni Manoa nga malapit na sia mangin amay, nangayo sia kay Jehova sing panuytoy tuhoy sa pagpadaku sa iya bata. Ginsabat ni Jehova ang iya mga pangamuyo.​—Hukom 13:​8, 12, 24.

²⁸ Sa karon man, samtang ginapadaku sang tumuluo nga mga ginikanan ang ila mga anak, makapakighambal man sila kay Jehova sa pangamuyo. Ang pagkaginikanan isa ka mabudlay nga hilikuton, apang daku ang mga padya. Ang isa ka Cristianong mag-asawa sa Hawaii nagsiling: “May 12 ka tuig ka sa paghanas sa imo anak antes sang mabudlay nga mga tinuig sang pagkatin-edyer. Apang kon nangabudlay gid ikaw sa pag-aplikar sang mga prinsipio sang Biblia, isa ka tion sa pag-ani sing kalipay kag paghidait kon mamat-od sila nga luyag nila mag-alagad kay Jehova sing tinagipusuon.” (Hulubaton 23:​15, 16) Kon ang imo anak maghimo sini nga desisyon, ikaw man mapahulag sa pagtuaw: “Ang mga anak nga lalaki [kag mga babayi] isa ka panublion gikan kay Jehova.”

1, 2. Ano nga mga hangkat kag mga kalipay ang sarang madala sang mga tinuig sang pagkatin-edyer?

ANG tin-edyer nga anak sa sulod sang balay tuhay gid sa singko anyos ukon dies anyos pa gani nga anak. Ang tinuig sang pagkatin-edyer may mga hangkat kag mga problema, apang makadala man ini sing kalipay kag mga padya. Ang mga huwaran subong nanday Jose, David, Josias, kag Timoteo nagapakita nga ang mga pamatan-on mahimo mangin responsable sa paghikot kag makatigayon sing maayong kaangtanan kay Jehova. (Genesis 37:​2-11; 1 Samuel 16:​11-13; 2 Hari 22:​3-7; Binuhatan 16:​1, 2) Madamo nga tin-edyer karon ang nagapamatuod man sini. Mahimo gid nga kilala ninyo ang pila sa ila.

² Apang, para sa pila ang tinuig sang pagkatin-edyer magamo. Kon kaisa maayo kag kon kaisa malain ang panimuot sang mga lampukon. Mahimo nga luyag sang tin-edyer nga mga lalaki kag mga babayi sing dugang nga kahilwayan, kag mahimo nga nagahinakit sila sa mga pagdumili nga ginapatuman sang ila mga ginikanan. Apang, ining mga pamatan-on kulang pa sing eksperiensia kag nagakinahanglan sing mahigugmaon, mapailubon nga bulig gikan sa ila mga ginikanan. Huo, ang mga tinuig sang pagkatin-edyer mahimo nga mangin makakulunyag, apang mahimo man ini mangin makalilibog​—⁠para sa mga ginikanan kag para sa mga tin-edyer. Paano mabuligan ang mga pamatan-on sa sining tinuig?

3. Sa anong paagi mahatagan sang mga ginikanan ang ila lampukon nga anak sing maayong kahigayunan sa kabuhi?

³ Ang mga ginikanan nga nagasunod sa laygay sang Biblia nagahatag sa ila lampukon nga mga anak sing pinakamaayo gid nga kahigayunan agod magmadinalag-on sila sa sining mga pagtilaw padulong sa responsable nga pagkaadulto. Sa tanan nga kadutaan kag sa sulod sining tanan nga tion, ang mga ginikanan kag mga tin-edyer nga magkaupod nga nag-aplikar sang mga prinsipio sang Biblia ginpakamaayo sing kadalag-an.​—Salmo 119:1.

BUNAYAG KAG TAMPAD NGA KOMUNIKASYON

4. Ngaa ang kompidensial nga paghambalanay importante labi na sa tion sang mga tinuig sang pagkatin-edyer?

⁴ Ang Biblia nagasiling: “Ang mga plano nagakapaslawan kon wala sing kompidensial nga paghambalanay.” (Hulubaton 15:22) Kon ang kompidensial nga paghambalanay nangin kinahanglanon sang bata pa ang mga anak, labi pa ini nga importante sa tion sang tinuig sang pagkatin-edyer​—nga sa amo nga tion ang mga pamatan-on halos wala nagatener sa balay kag kapin nga tion ang ginahinguyang upod sa mga abyan sa eskwelahan ukon sa iban nga mga kaupod. Kon wala sing kompidensial nga paghambalanay​—wala sing bunayag kag tampad nga komunikasyon sa ulot sang kabataan kag mga ginikanan​—ang mga tin-edyer mahimo nga mangin mga dumuluong sa sulod sang balay. Gani paano mahuptan nga bukas ang linya sang komunikasyon?

5. Paano nagakaigo nga tamdon sang mga tin-edyer ang tuhoy sa pagkomunikar sa ila mga ginikanan?

⁵ Ang mga tin-edyer kag mga ginikanan dapat maghimo sang ila bahin sa sini. Matuod, mahimo nga mas nabudlayan ang mga lampukon nga makighambal sa ila mga ginikanan kay sadtong bata pa sila. Walay sapayan, dumduma nga “kon wala sing lantip nga pagtuytoy, ang katawhan nagakapukan; apang may kaluwasan sa kadam-an sang mga manuglaygay.” (Hulubaton 11:14) Ining mga pulong naaplikar sa tanan, bata man kag tigulang. Ang mga tin-edyer nga nakarealisar sini makahangop nga nagakinahanglan sila gihapon sing lantip nga pagtuytoy, kay nagaatubang sila sing kapin kasibod nga mga problema kay sang una. Dapat nila kilalahon nga ang ila tumuluo nga mga ginikanan sangkol gid subong mga manuglaygay bangod mas kapin sila ka eks­periensiado sa kabuhi kag napamatud-an na nila ang ila mahigugmaon nga kabalaka sa madamong tinuig nga nagligad. Busa, sa sini nga tion sa ila kabuhi, ang maalamon nga mga tin-edyer indi magatalikod sa ila mga ginikanan.

6. Ano nga panimuot ang huptan sang maalamon kag mahigugmaon nga mga ginikanan sa pagkomunikar sa ila tin-edyer nga mga anak?

⁶ Ang tampad nga komunikasyon nagakahulugan nga ang ginikanan magatinguha gid nga may tion sia pirme kon luyag sang tin-edyer nga makighambal sa iya. Kon ikaw isa ka ginikanan, pat-ura nga ang komunikasyon bukas sa dimagkubos gikan sa imo bahin. Mahimo nga indi ini mahapos. Ang Biblia nagasiling nga may “tion sa paghipos kag tion sa paghambal.” (Manugwali 3:7) Kon ginabatyag sang imo tin-edyer nga anak nga tion na sa paghambal, mahimo nga amo ini ang tion nga maghipos ka. Ayhan gintalana mo ini nga tion para sa personal nga pagtuon, pagpahuwayhuway, ukon pagtrabaho sa sulod sang balay. Apang, kon ang imo pamatan-on nga anak luyag makighambal sa imo, tinguhai nga pasibuon ang imo mga plano kag mamati. Kay kon indi, mahimo nga indi na sia makighambal sa imo liwat. Dumduma ang huwaran ni Jesus. Sang isa ka okasyon, nag-iskedyul sia sing tion sa pagpahuwayhuway. Apang sang mag-abot ang katawhan agod mamati sa iya, ginpaiway niya ang pagpahuway kag gintudluan sila. (Marcos 6:​30-34) Narealisar sang kalabanan nga tin-edyer nga masako gid ang ila mga ginikanan, apang kinahanglan nila ang pasalig nga sarang nila mahambal ang ila mga ginikanan kon ginakinahanglan nila. Busa, ihanda ang inyo kaugalingon para sa sini kag mangin mahinangpanon.

7. Ano ang dapat likawan sang mga ginikanan?

⁷ Dumduma ninyo kon ano ang inyo kahimtangan sang tin-edyer pa kamo, kag indi pagdulaa ang inyo ikasarang sa paglahog! Dapat ginakalipay sang mga ginikanan ang tion upod sa ila mga anak. Kon may libre nga tion, paano ini ginahinguyang sang mga ginikanan? Kon luyag nila pirme gamiton ang ila libre nga tion sa paghimo sing mga butang nga wala nagalakip sa ila pamilya, madali ini matalupangdan sang ila tin-edyer nga mga anak. Kon ang mga lampukon makadangat sa paghinakop nga ang mga abyan nila sa eskwelahan may kapin nga pagtamod sa ila sangsa ila mga ginikanan, mahimo gid nga indi nila malikawan ang mga problema.

KON ANO ANG IPAALINTON

8. Paano ang apresasyon sa pagkabunayag, lakas nga pagpangabudlay, kag nagakaigo nga paggawi mapatudok sa kabataan?

⁸ Kon wala pa mapasalop sang mga ginikanan sa ila mga anak ang apresasyon sa pagkabunayag kag lakas nga pagpangabudlay, dapat gid nila himuon ini sa tion sang tinuig sang pagkatin-edyer. (1 Tesalonica 4:11; 2 Tesalonica 3:10) Importante man nga pat-uron nila nga ang ila mga anak bug-os tagipusuon nga nagapati sa pagkaimportante sang matarong kag matinlo nga pagkabuhi. (Hulubaton 20:11) Madamo ang mapaalinton sang isa ka ginikanan sa sining mga bahin paagi sa huwaran. Subong nga ang ditumuluo nga mga bana sarang “madaug sa walay pulong paagi sa paggawi sang ila mga asawa,” ang mga tin-edyer man makatuon sing matarong nga mga prinsipio paagi sa paggawi sang ila mga ginikanan. (1 Pedro 3:1) Apang, kulang gihapon ang isa ka huwaran lamang, kay ang kabataan napadayag man sa madamo malain nga mga huwaran kag sa madamo makahalaylo nga propaganda sa guwa sang puluy-an. Busa, dapat hibaluon sang nagaulikid nga mga ­ginikanan ang mga pagtamod sang ila tin-edyer nga mga anak sa kon ano ang ila makita kag mabatian, kag nagakinahanglan ini sing hanuot nga paghambalanay.​—Hulubaton 20:5.

9, 10. Ngaa dapat pat-uron sang mga ginikanan nga tudluan ang ila mga anak nahanungod sa seksuwal nga mga butang, kag paano nila mahimo ini?

⁹ Matuod ini labi na kon tuhoy sa seksuwal nga mga butang. Mga ginikanan, natahap bala kamo nga hambalan upod sa inyo mga anak ang sekso? Bisan pa kon natahap kamo, tinguhai ini, kay pat-od gid nga matun-an man gihapon ini sang mga pamatan-on gikan sa iban. Kon indi sila makatuon sa inyo, himal-i ninyo kon anong tiko nga impormasyon ang matigayon nila? Sa Biblia, wala ginalikawan ni Jehova ang mga butang tuhoy sa sekso, kag dapat amo man ang mga ginikanan.​—Hulubaton 4:​1-4; 5:​1-21.

¹⁰ Maayo na lang, ang Biblia nagaunod sing maathag nga panuytoy tuhoy sa seksuwal nga paggawi, kag ang Watchtower Society nagbalhag sing madamong mabuligon nga impormasyon nga nagapakita nga ining panuytoy naaplikar gihapon sa modernong kalibutan. Ngaa indi gamiton ining bulig? Halimbawa, ngaa indi repasuhon sa inyo anak nga lalaki ukon anak nga babayi ang bahin nga “Sex and Mor­als” sa libro nga Questions Young People Ask​—Answers That Work? Mahimo nga makibot gid kamo sa mga resulta.

11. Ano ang isa ka labing epektibo nga paagi sang pagtudlo sang mga ginikanan sa ila mga anak kon paano mag-alagad kay Jehova?

¹¹ Ano ang labing importante nga tema nga dapat hambalan sang mga ginikanan kag mga anak? Ginpatuhuyan ini ni apostol Pablo sang magsulat sia: “Padayon nga padakua ang [inyo mga anak] sa disiplina kag pagtadlong ni Jehova sa panghunahuna.” (Efeso 6:4) Dapat magpadayon ang kabataan sa pagtuon tuhoy kay Jehova. Dapat nila tun-an ilabi na nga higugmaon sia, kag dapat nila handumon ang pag-alagad sa iya. Daku man sa sini ang matudlo sang huwaran. Kon makita sang mga lampukon nga ginahigugma sang ila mga ginikanan ang Dios ‘upod sa ila bug-os nga tagipusuon kag ila bug-os nga kalag kag ila bug-os nga hunahuna’ kag nga nagapatubas ini sing maayong mga bunga sa kabuhi sang ila mga ginikanan, mahimo gid nga maimpluwensiahan sila nga himuon man ini. (Mateo 22:37) Sing kaanggid, kon makita sang mga pamatan-on nga ang ila mga ginikanan may makatarunganon nga pagtamod sa materyal nga mga butang, ginauna ang Ginharian sang Dios, mabuligan sila sa pagpalambo sing amo man nga panimuot sang hunahuna.​—Manugwali 7:12; Mateo 6:​31-33.

12, 13. Anong mga punto ang dapat tandaan agod ang pangpamilya nga pagtuon mangin madinalag-on?

¹² Ang semanal nga pangpamilya nga pagtuon sa Biblia isa ka talalupangdon nga bulig sa pagpaalinton sing espirituwal nga mga prinsipio sa mga pamatan-on. (Salmo 119:​33, 34; Hulubaton 4:​20-23) Importante gid ining regular nga pagtuon. (Salmo 1:​1-3) Dapat mahangpan sang mga ginikanan kag sang ila mga anak nga ang pangpamilya nga pagtuon dapat unahon sangsa iban nga mga butang, indi ang kabaliskaran sini. Dugang pa, importante ang husto nga panimuot agod mangin epektibo ang pangpamilya nga pagtuon. Ang isa ka amay nagsiling: “Ang sekreto amo ang pagpaluntad sang manugdumala sing matawhay apang matinahuron nga atmospera sa tion sang pangpamilya nga pagtuon​—dipormal apang wala nagalinangulango. Mahimo nga mabudlay kon kaisa matigayon ang husto nga pagkabalanse, kag dapat pirme pasibuon sang mga pamatan-on ang ila panimuot. Kon indi maayo ang matabo sa isa ukon duha ka tion, magpailob kag mangin malaumon sa masunod nga tion.” Ini gihapon nga amay nagsiling nga kon mangamuyo sia antes sang tagsa ka pagtuon, espesipiko nga ginapangabay niya kay Jehova nga hatagan sing husto nga pagtamod ang tanan nga nadalahig.​—Salmo 119:66.

¹³ Ang paghiwat sing pangpamilya nga pagtuon salabton sang tumuluo nga mga ginikanan. Matuod, ang iban nga mga ginikanan mahimo nga wala sing abilidad sa pagtudlo, kag mahimo nga nabudlayan sila mangita sing mga paagi agod mangin makawiwili ang pangpamilya nga pagtuon. Walay sapayan, kon ginahigugma ninyo ang inyo tin-edyer nga mga anak “sa buhat kag sa kamatuoran,” handumon ninyo nga buligan sila sa mapainubuson kag bunayag nga paagi nga mag-uswag sila sa espirituwal. (1 Juan 3:18) Mahimo nga magareklamo sila kon kaisa, apang mahimo gid nga mamutikan nila ang inyo tudok nga interes sa ila kaayuhan.

14. Paano ang Deuteronomio 11:​18, 19 maaplikar kon nagapaalinton sing espirituwal nga mga butang sa mga tin-edyer?

¹⁴ Ang pangpamilya nga pagtuon indi ang lamang nga okasyon sa pagpaalinton sing mga butang nga importante sa espirituwalidad. Madumduman bala ninyo ang sugo ni Jehova sa mga ginikanan? Sia nagsiling: “Iaplikar ninyo ining akon mga pulong sa inyo tagipusuon kag sa inyo kalag kag ibugkos ninyo sila nga tanda sa inyo kamot, kag mangin filacteria sila sa ulot sang inyo mga mata. Itudlo man ninyo ini sa inyo mga anak, nga nagahambal nahanungod sini kon nagalingkod kamo sa inyo balay kag kon nagalakat kamo sa dalanon kag kon nagahigda kamo kag kon nagabangon kamo.” (Deuteronomio 11:​18, 19; tan-awa man ang Deuteronomio 6:​6, 7.) Wala ini nagakahulugan nga pirme sermonan sang mga ginikanan ang ila mga anak. Apang ang isa ka mahigugmaon nga ulo sang pamilya dapat pirme mangin alisto sa mga kahigayunan nga palig-unon ang espirituwal nga pagtamod sang iya pamilya.

DISIPLINA KAG PAGTAHOD

15, 16. (a) Ano ang disiplina? (b) Sin-o ang may salabton sa pagdisiplina, kag sin-o ang may salabton sa pagpat-od nga dapat ini pamatian?

¹⁵ Ang disiplina amo ang paghanas nga nagatadlong, kag nagalakip ini sing komunikasyon. Ang disiplina nagadala sing ideya nga pagtadlong sa baylo nga pagsilot​—bisan pa mahimo nga mangin kinahanglanon ang pagsilot. Ang inyo mga anak nagkinahanglan sing disiplina sang mas bata pa sila, kag karon nga tin-edyer na sila, kinahanglan nila gihapon ang pila ka porma sini, ayhan sing kapin pa gani. Nahibaluan sang maalamon nga mga tin-edyer nga matuod ini.

¹⁶ Ang Biblia nagasiling: “Ang bisan sin-o nga buangbuang nagatamay sang disiplina sang iya amay, apang maalamon ang bisan sin-o nga nagatahod sang pagsabdong.” (Hulubaton 15:5) Daku ang matun-an naton gikan sa sining kasulatan. Ginapahangop sini nga ang disiplina ihatag. Ang isa ka tin-edyer indi makapakita sing ‘pagtahod sa pagsabdong,’ kon wala ini ginahatag. Ginahatag ni Jehova sa mga ginikanan ang salabton sa pagdisiplina, labi na sa amay. Apang, ang salabton sa pagpamati sa sini nga disiplina iya sang tin-edyer. Makatuon sia sing kapin pa kag mas diutay nga mga sala ang mahimo niya kon pamatian niya ang maalamon nga disiplina sang iya amay kag iloy. (Hulubaton 1:8) Ang Biblia nagasiling: “Ang isa nga nagasikway sang disiplina nagadangat sa kaimulon kag kahuluy-an, apang ang isa nga nagatahod sa pagsabdong amo ang isa nga ginapadunggan.”​—Hulubaton 13:18.

17. Ano nga pagkabalanse ang dapat tinguhaan sang mga ginikanan kon nagadisiplina?

¹⁷ Kon nagadisiplina sa tin-edyer nga mga anak, dapat mangin balanse ang mga ginikanan. Dapat nila likawan nga mangin tuman ka estrikto sa bagay nga ginapaugtas nila ang ila mga anak, kag ayhan madula pa sang ila mga anak ang ila pagsalig sa kaugalingon. (Colosas 3:21) Apang indi man luyag sang mga ginikanan nga mangin tuman ka matinuguton sa bagay nga mawasi sang ila mga pamatan-on ang kinahanglanon nga paghanas. Ining pagkamatinuguton mahimo mangin makahalalit. Ang Hulubaton 29:17 nagasiling: “Tadlunga ang imo anak kag magahatag sia sa imo sing pahuway kag magahatag sia sing kalipay sa imo kalag.” Apang, ang bersikulo 21 nagasiling: “Kon ginapagusahan sang isa ang iya alagad kutob sa iya pagkabata, sa iya kabuhi sa ulihi mangin walay kabalaslan sia.” Bisan pa ining bersikulo nagahambal tuhoy sa isa ka alagad, naaplikar man ini sa bisan sin-o nga pamatan-on sa sulod sang panimalay.

18. Pamatuod sang ano ang disiplina, kag ano ang malikawan kon ang mga ginikanan nagapadapat sing dalayon nga disiplina?

¹⁸ Sa kamatuoran, ang nagakaigo nga disiplina isa ka pamatuod sang gugma sang ginikanan sa iya anak. (Hebreo 12:​6, 11) Kon ikaw isa ka ginikanan, nahibaluan mo nga mabudlay himuon ang dalayon, makatarunganon nga pagdisiplina. Agod wala sing gamo, mahimo nga daw mas mahapos nga tugutan ang isa ka batinggilan nga tin-edyer sa paghimo sang luyag niya. Apang, sa ulihi, ang ginikanan nga nagahimo sini magaani sing isa ka panimalay nga indi makontrol.​—Hulubaton 29:15; Galacia 6:9.

MAGPANGABUDLAY KAG MAGHAMPANG

19, 20. Paano maatubang sing maalamon sang mga ginikanan ang kalingawan para sa ila tin-edyer nga mga anak?

¹⁹ Sang una nga panahon ang kabataan masami ginapaabot nga magbulig sa sulod sang puluy-an ukon sa uma. Sa karon, madamo nga tin-edyer ang may daku nga tion sa pagliwaliwa nga sila lang. Agod pun-an ini nga tion, ang kalibutan sang komersio nagaaman sing madamo gid nga malingawlingawan. Idugang sa sini ang katunayan nga wala ginaapresyar sang kalibutan ang mga talaksan sang Biblia sa moralidad, nian may mga sangkap ikaw para sa posible nga kapahamakan.

²⁰ Busa, ang mainandamon nga ginikanan nagahupot sang kinamatarong sa paghimo sing hingapusan nga mga desisyon tuhoy sa kalingawan. Apang, indi pagkalimti nga ang tin-edyer nagadaku. Sa pagligad sang tagsa ka tuig, mahimo gid nga paabuton niya nga pakig-angutan sia subong isa ka adulto. Sa amo, maalamon para sa isa ka ginikanan nga magtugot sing dugang nga kahilwayan sa pagpili sing kalingawan samtang nagahamtong ang tin-edyer​—basta lamang ining mga pagpili nagapakita sing pag-uswag padulong sa espirituwal nga pagkahamtong. Kon kaisa, mahimo nga ang isa ka tin-edyer maghimo sing dimaalamon nga mga pagpili sa musika, mga kaupod, kag iban pa. Kon matabo ini, dapat ini hambalan upod sa tin-edyer nga anak agod nga mas maayo nga mga pagpili ang himuon sa palaabuton.

21. Paano ang pagkarasonable sa kadamuon sang tion nga ginahinguyang sa kalingawan makaamlig sa isa ka tin-edyer?

²¹ Daw ano kadaku nga tion ang dapat itigana sa kalingawan? Sa iban nga kadutaan ang mga tin-edyer ginapapati nga may kinamatarong sila sa dalayon nga kalingawan. Sa amo, mahimo planuhon sang isa ka lampukon ang iya iskedyul sa bagay nga magsugod sia sa isa ka “paglipaylipay” kag magpadayon sa masunod naman. Yara sa mga ginikanan nga ipaalinton ang leksion nga dapat man tigan-an sing tion ang iban pa nga mga butang, subong sang pangpamilya, personal nga pagtuon, pagpakig-upod sa hamtong sa espirituwal nga mga tawo, Cristianong mga miting, kag mga hilikuton sa sulod sang panimalay. Punggan sini ang “mga kalipayan sining kabuhi” nga lumsan ang Pulong sang Dios.​—Lucas 8:​11-15.

22. Upod sa ano dapat ibalanse ang kalingawan sa kabuhi sang isa ka tin-edyer?

²² Si Hari Solomon nagsiling: “Nahibaluan ko nga wala na sing maayo pa sa ila sangsa magkalipay kag maghimo sing maayo tubtob nga nagakabuhi sila; kag nga ang tagsa ka tawo man magkaon kag mag-inom, kag makita ang kaayuhan sang bug-os niya nga kinabudlayan. Amo ini ang dulot sang Dios.” (Manugwali 3:​12, 13) Huo, ang pagkalipay isa ka bahin sang balanse nga kabuhi. Apang amo man ang lakas nga pagpangabudlay. Madamo nga tin-edyer karon ang wala makahibalo sang kaayawan nga nagagikan sa lakas nga pagpangabudlay ukon sang pagbatyag sing pagtahod sa kaugalingon nga nagagikan sa pag-atubang sa isa ka problema kag paglubad sini. Ang iban wala mahatagi sing kahigayunan sa pagpalambo sing isa ka kalantip ukon trabaho nga magamit niya sa pagsakdag sang iya kaugalingon sa ulihi. Isa ini ka matuod nga hangkat para sa ginikanan. Pat-uron mo bala nga matigayon sang imo anak ini nga mga kahigayunan? Kon magmadinalag-on ikaw sa pagtudlo sa imo tin-edyer nga anak nga apresyahon kag kalipayan pa gani ang lakas nga pagpangabudlay, magapalambo sia sing isa ka maayo nga pagtamod nga magahatag sa iya sing mga kaayuhan tubtob nagakabuhi sia.

KUTOB SA PAGKATIN-EDYER TUBTOB SA PAGKAADULTO

23. Paano mapalig-on sang mga ginikanan ang ila tin-edyer nga mga anak?

²³ Bisan pa kon may mga problema kamo sa inyo tin-edyer nga anak, matuod gihapon ang kasulatan: “Ang gugma wala gid nagakapaslawan.” (1 Corinto 13:8) Indi gid pag-untati nga ipakita ang gugma nga walay duhaduha ginabatyag mo. Pamangkuta ang imo kaugalingon, ‘Ginadayaw ko bala ang tagsa ka bata kon nagmadinalag-on sia sa pag-atubang sa mga problema ukon sa paglandas sang mga balagbag? Ginahimuslan ko bala ang mga kahigayunan nga ipabutyag ang akon gugma kag apresasyon sa akon mga anak, antes magligad ining mga kahigayunan?’ Bisan pa kon kaisa nagakatabo ang indi paghangpanay, kon ang mga tin-edyer ginapasalig sang inyo gugma sa ila, mahimo gid nga magabalik sila sa sini nga gugma.

24. Anong Makasulatanhon nga prinsipio ang isa ka kabilugan nga talaksan sa pagpadaku sa kabataan, apang ano ang dapat tandaan?

²⁴ Sa pagkamatuod, samtang nagahamtong ang kabataan, sila sa ulihi magahimo sing mabug-at gid nga mga desisyon para sa ila kaugalingon. Sa pila ka kaso mahimo nga indi maluyagan sang mga ginikanan ining mga desisyon. Ano kon ang ila anak mamat-od nga indi magpadayon sa pag-alagad kay Jehova nga Dios? Mahimo ini matabo. Bisan gani ang iban sang espiritu nga mga anak ni Jehova nagsikway sang iya laygay kag nagrebelde. (Genesis 6:2; Judas 6) Ang kabataan indi mga kompyuter, nga sarang maprograma sa paghikot suno sa luyag naton. Mga tinuga sila nga may kahilwayan sa pagdesisyon, may salabton sa atubangan ni Jehova sa mga desisyon nga ginahimo nila. Walay sapayan, ang Hulubaton 22:6 naaplikar gihapon subong isa ka kabilugan nga talaksan: “Hanasa ang bata sa dalanon nga dapat niya paglaktan; bisan kon magtigulang na sia indi sia magtalikod sa sini.”

25. Ano ang labing maayong paagi nga mapakita sang mga ginikanan ang pagpasalamat kay Jehova sa pribilehiyo sang pagkaginikanan?

²⁵ Gani nian, pakitai ang inyo mga anak sing daku nga gugma. Himua ang inyo labing masarangan sa pagsunod sa mga prinsipio sang Biblia sa pagpadaku sa ila. Maghatag sing maayong huwaran sang diosnon nga paggawi. Sa amo mahatagan ninyo ang inyo mga anak sing labing maayong kahigayunan nga maghamtong agod mangin responsable, mahinadlukon sa Dios nga mga adulto. Amo ini ang labing maayong paagi nga mapakita sang mga ginikanan ang ila pagpasalamat kay Jehova sa pribilehiyo sang pagkaginikanan.

1, 2. (a) Ano nga ilustrasyon ang ginhatag ni Jesus sa pagpadaku sang pagkadimatutom sang Judiyong relihiosong mga lider? (b) Ano nga punto tuhoy sa mga lampukon ang matun-an naton gikan sa ilustrasyon ni Jesus?

MGA pila ka adlaw antes sang iya kamatayon, ginpamangkot ni Jesus ang isa ka grupo sang Judiyong relihiosong mga lider sing makapahunahuna nga pakiana. Sia nagsiling: “Ano bala sa hunahuna ninyo? Ang isa ka tawo may duha ka anak nga lalaki. Nagpalapit sia sa nahauna kag nagsiling, ‘Anak, kadto ka sa pagpangabudlay karon sa ulubasan.’ Bilang sabat nagsiling ining isa, ‘Makadto ako, ginuo,’ apang wala sia magkadto. Ginpalapitan niya ang ikaduha, kag amo man ang ginsiling. Bilang sabat nagsiling ining isa, ‘Indi ako magkadto.’ Sang ulihi naghinulsol sia kag nagkadto. Sin-o sa ila nga duha ang naghimo sang kabubut-on sang iya amay?” Ang Judiyong mga lider nagsabat: “Ang naulihi.”​—Mateo 21:​28-31.

² Ginpadaku diri ni Jesus ang pagkadimatutom sang Judiyong mga lider. Kaangay sila sang nahauna nga anak nga lalaki, nga nanaad sa paghimo sang kabubut-on sang Dios apang wala magtuman sa ila panaad. Apang mahangpan sang madamong ginikanan nga ang ilustrasyon ni Jesus ginpasad sa isa ka maayong paghangop sa pagkabuhi sang pamilya. Subong gin-ilustrar niya sing maayo gid, masami nga mabudlay hibaluon kon ano ang ginahunahuna sang mga pamatan-on ukon pakton ang ila himuon. Ang isa ka pamatan-on mahimo nga magtuga sing madamo nga problema sa tion sang iya pagkalampukon kag dayon magadaku subong isa ka responsable, talahuron nga adulto. Butang ini nga dapat tandaan kon ginahambalan naton ang problema tuhoy sa pagrebelde sang mga tin-edyer.

ANO ANG ISA KA REBELDE?

3. Ngaa indi dapat magpadalidali ang mga ginikanan nga tawgon ang ila anak nga rebelde?

³ Kon kaisa, mahimo mabatian mo ang mga tin-edyer nga nagarebelde sing dayag sa ila mga ginikanan. Ayhan may kilala pa gani ikaw nga isa ka pamilya diin ang isa ka tin-edyer nga anak daw indi makontrol. Apang, indi pirme mahapos mahibaluan kon bala ang isa ka bata rebelde gid. Dugang pa, mabudlay mahangpan kon ngaa ang iban nga kabataan nagarebelde kag ang iban naman​—bisan sa sulod sang isa ka panimalay lang​—wala nagarebelde. Kon mamutikan sang mga ginikanan nga ang isa sang ila mga anak magarebelde, ano ang dapat nila himuon? Sa pagsabat sini, dapat naton anay hambalan kon ano ang isa ka rebelde.

4-6. (a) Ano ang isa ka rebelde? (b) Ano ang dapat tandaan sang mga ginikanan kon ang ila tin-edyer nga anak malalison kon kaisa?

⁴ Sa simple nga hambal, ang rebelde isa ka tawo nga hungod kag dalayon nga nagalalis ukon nagapamatok kag nagatamay sa isa ka mas mataas nga awtoridad. Sa pagkamatuod, ang ‘kabuangan yara sa tagipusuon sang isa ka bata.’ (Hulubaton 22:15) Amo kon ngaa ang tanan nga kabataan nagapamatok sa awtoridad sang ila mga ginikanan kag sang iban man sa nanuhaytuhay nga tion. Matuod ini labi na sa tion sang pisikal kag emosyonal nga pagtubo nga ginatawag pagkalampukon. Ang pagbag-o sa kabuhi sang bisan sin-o nga tawo nagatuga sing kahuol, kag ang pagkalampukon isa ka tion sang madamo nga pagbag-o. Ang inyo solterito ukon dalagita nga anak nagabiya sa pagkabata kag nagapadulong sa pagkaadulto. Bangod sini, sa tion sang tinuig sang pagkalampukon, ang pila ka ginikanan kag kabataan wala nagasinahuay. Sa masami duna nga ginatinguhaan sang mga ginikanan nga tapakan ang preno sa tion sang pagbag-o, samtang luyag naman sang mga tin-edyer nga padasigon ini.

⁵ Ang tin-edyer nga isa ka rebelde nagasikway sang mga prinsipio nga ginasakdag sang mga ginikanan. Apang, dumduma, nga ang pila lamang ka buhat sang paglalis wala nagahimo sa isa nga rebelde. Kag kon tuhoy sa espirituwal nga mga butang, ang iban nga kabataan mahimo nga sa umpisa magpakita sing diutay lamang ukon indi gid magpakita sing interes sa kamatuoran sang Biblia, apang mahimo nga indi sila mga rebelde. Subong isa ka ginikanan, indi dayon paghukmi ang imo anak.

⁶ Nagarebelde bala ang tanan nga pamatan-on sa tinuig sang ila pagkalampukon sa awtoridad sang mga ginikanan? Wala. Sa pagkamatuod, ginapakita sang ebidensia nga minoriya lamang sang mga tin-edyer ang nagarebelde gid sa tion sang ila pagkalampukon. Apang, ano ang masiling sa isa ka bata nga batinggilan kag rebelde gid? Ano ayhan ang ginabangdan sining pagrebelde?

MGA KABANGDANAN SANG PAGREBELDE

7. Paano ang sataniko nga palibot makaimpluwensia sa isa ka bata nga magrebelde?

⁷ Ang isa ka daku nga kabangdanan sang pagrebelde amo ang sataniko nga palibot sang kalibutan. “Ang bug-os nga kalibutan yara sa gahom sang isa nga malauton.” (1 Juan 5:19) Ang kalibutan nga yara sa gahom ni Satanas nagtukod sing isa ka makahalalit nga kultura nga dapat pamatukan sang mga Cristiano. (Juan 17:15) Ang daku nga bahin sining kultura indi maugdang, kapin ka makatalagam, kag puno sing mas madamo nga malain nga mga impluwensia karon sangsa nagligad. (2 Timoteo 3:​1-5, 13) Kon indi pagtudluan, pagpaandaman, kag pag-amligan sang mga ginikanan ang ila mga anak, ang mga pamatan-on madali gid madaug sang “espiritu nga nagapanghikot karon sa mga anak sang paglalis.” (Efeso 2:2) May kaangtanan sa sini ang pag-ipit sang mga katubutubo. Ang Biblia nagasiling: “Sia nga nagapakig-angot sa mga buangbuang magalain.” (Hulubaton 13:20) Sing kaanggid, sia nga nagapakig-upod sa mga tawo nga puno sing espiritu sining kalibutan mahimo gid nga maimpluwensiahan sina nga espiritu. Ang mga pamatan-on nagakinahanglan sing dalayon nga bulig agod mahangpan nila nga ang pagkamatinumanon sa diosnon nga mga prinsipio amo ang sadsaran sang labing maayo nga pagkabuhi.​—Isaias 48:​17, 18.

8. Ano nga mga butang ang mahimo magdul-ong sa pagrebelde sang isa ka anak?

⁸ Ang isa pa ka kabangdanan sang pagrebelde mahimo nga amo ang atmospera sa sulod sang puluy-an. Halimbawa, kon ang isa ka ginikanan alkoholiko, nagadroga, ukon masingki sa iya tiayon, ang pagtamod sang tin-edyer sa kabuhi mahimo nga mapatiko. Bisan gani sa malinunglinong nga mga puluy-an, ang pagrebelde mahimo matabo kon ginabatyag sang anak nga ang iya mga ginikanan wala sing interes sa iya. Apang, ang pagrebelde sang mga tin-edyer indi sa tanan nga tion ginabangdan sang mga impluwensia sa guwa. Ang iban nga mga anak nagatalikod sa mga prinsipio sang ila mga ginikanan walay sapayan nga ang ila mga ginikanan nagaaplikar sang diosnon nga mga prinsipio kag nagataming sa ila, sa isa ka daku nga kasangkaron, gikan sa kalibutan sa palibot nila. Ngaa? Ayhan bangod sang isa pa ka gamot sang aton mga problema​—ang pagkadihimpit sang tawo. Si Pablo nagsiling: “Paagi sa isa ka tawo [si Adan] nagsulod ang sala sa kalibutan kag paagi sa sala ang kamatayon, kag gani ang kamatayon naglaton sa tanan nga tawo kay ang tanan nakasala.” (Roma 5:12) Si Adan isa anay ka makagod nga rebelde, kag ginbilinan niya ang iya mga anak sing malain nga panublion. Ang iban nga mga pamatan-on nagarebelde, subong sang ginhimo sang ila katigulangan.

SI ELI NGA MATINUGUTON KAG SI REHOBOAM NGA MADUMILION

9. Ano nga mga pagpasobra sa pagpadaku sa bata ang mahimo magapukaw sa isa ka anak nga magrebelde?

⁹ Ang isa pa ka butang nga nagadul-ong sa pagrebelde sang mga tin-edyer amo ang indi balanse nga pagtamod sang mga ginikanan tuhoy sa pagpadaku sa bata. (Colosas 3:21) Ang iban sang sinsero nga mga ginikanan sobra magdumili kag magdisiplina sa ila mga anak. Ang iban naman matinuguton, wala nagaaman sing mga panuytoy nga magaamlig sa ila walay eksperiensia nga lampukon. Indi pirme mahapos mangin balanse sa ulot sining duha ka pagpasobra. Kag ang tagsa ka bata may tuhay nga mga kinahanglanon. Ang isa mahimo nga nagakinahanglan sing kapin nga pagbantay sangsa isa. Sa gihapon, may duha ka halimbawa sa Biblia nga magabulig sa pagpakita sang mga katalagman sang sobra nga pagkamadumilion ukon pagkamatinuguton.

10. Ngaa si Eli, bisan pa mahimo gid nga isa sia ka matutom nga mataas nga saserdote, isa ka mapigaw nga ginikanan?

¹⁰ Ang mataas nga saserdote sang dumaan nga Israel nga si Eli isa anay ka amay. Nag-alagad sia sing 40 ka tuig, walay duhaduha batid sia sa Kasuguan sang Dios. Mahimo gid nga gintuman ni Eli ang iya regular nga mga katungdanan subong saserdote sing matutom kag mahimo gid nga gintudlo niya sa iya mga anak nga sanday Ofni kag Phinehas ang Kasuguan sang Dios. Apang, matinuguton man si Eli sa iya mga anak. Sanday Ofni kag Phinehas nagaalagad anay subong mga saserdote, apang “walay pulos [sila] nga mga tawo,” interesado lamang sa pagbusog sang ila gana kag imoral nga mga kailigbon. Apang, sang makahimo sila sing talamayon nga mga buhat sa balaan nga duog, si Eli wala magpakita sing kaisog nga pahalinon sila gikan sa ila katungdanan. Ginsabdong lamang niya sila sa maluya nga paagi. Bangod sang iya pagkamatinuguton, ginpadunggan ni Eli ang iya mga anak sing labaw sa Dios. Subong resulta, ang iya mga anak nagrebelde batok sa matinlo nga pagsimba ni Jehova kag nag-antos ang bug-os nga panimalay ni Eli.​—1 Samuel 2:​12-17, 22-25, 29; 3:​13, 14; 4:​11-22.

11. Ano ang matun-an sang mga ginikanan gikan sa malain nga huwaran ni Eli?

¹¹ Hamtong na ang mga anak ni Eli sang matabo ining mga butang, apang ginapadaku sining maragtas ang katalagman sang pagdingot sing disiplina. (Ipaanggid ang Hulubaton 29:21.) Ang iban nga mga ginikanan mahimo nga indi makahangop kon ano ang gugma kag kon ano ang pagkamatinuguton, nagakapaslawan sa pagpatok kag sa pagpatuman sing maathag, wala nagabulubag-o, kag makatarunganon nga mga talaksan. Ginapatumbayaan nila ang pagpadapat sing mahigugmaon nga disiplina, bisan pa kon ginalapas ang diosnon nga mga prinsipio. Bangod sining pagkamatinuguton, mahimo nga sa ulihi ang ila mga anak indi magsapak sa ila awtoridad ukon sa bisan ano nga sahi sang awtoridad.​—Ipaanggid ang Manugwali 8:11.

12. Ano nga sayop ang nahimo ni Rehoboam sa paggamit sing awtoridad?

¹² Ang isa naman ka halimbawa sa sobra nga pag-uyat sing awtoridad amo si Rehoboam. Sia ang katapusan nga hari sang nahiusa nga ginharian sang Israel, apang indi sia maayo nga hari. Napanubli ni Rehoboam ang isa ka pungsod nga ang katawhan sini indi kontento bangod sang mga lulan nga ginpatuman sa ila sang iya amay nga si Solomon. Nangin mahinangpanon bala si Rehoboam? Indi. Sang ang isa ka hubon sang mga tawo nangabay sa iya nga buhinan ang mapiguson nga mga tikang, wala niya ginpamatian ang hamtong nga laygay gikan sa iya tigulang nga mga manuglaygay kag nagsugo sia nga pabug-atan pa ang gota sang katawhan. Ang iya pagkamatinaastaason nagpukaw sang pagrebelde sang napulo ka naaminhan nga tribo, kag ang ginharian natunga.​—1 Hari 12:​1-21; 2 Cronica 10:19.

13. Paano malikawan sang mga ginikanan ang sayop ni Rehoboam?

¹³ Ang mga ginikanan makatuon sing pila ka importante nga mga leksion gikan sa kasaysayan sang Biblia tuhoy kay Rehoboam. Dapat nila “pangitaon si Jehova” paagi sa pangamuyo kag usisaon ang ila mga metodo sa pagpadaku sa ila mga anak suno sa kapawa sang mga prinsipio sang Biblia. (Salmo 105:4) “Ang palugos nagapabuang sa maalam,” siling sang Manugwali 7:7. Ang maayo nga mga panuytoy magahatag sa mga lampukon sing lugar sa pagtubo samtang nagaamlig sa ila gikan sa halit. Apang ang kabataan indi dapat magpuyo sa isa ka palibot nga tuman ka estrikto kag malatiron sa bagay nga ginapunggan sila sa pagpalambo sing makatarunganon nga kadakuon sang pagsandig kag kompiansa sa kaugalingon. Kon ang mga ginikanan nagatinguha nga mangin balanse sa ulot sang makatarunganon nga mga kahilwayan kag malig-on nga mga latid nga ginapakita sing maathag, mahimo gid nga indi magrebelde ang kalabanan nga mga tin-edyer.

ANG PAG-AMAN SANG SADSARAN NGA MGA KINAHANGLANON MAKATAPNA SANG PAGREBELDE

14, 15. Paano dapat tamdon sang mga ginikanan ang pagtubo sang ila anak?

¹⁴ Bisan pa nagakalipay ang mga ginikanan nga makita ang ila anak nga nagatubo sa pisikal gikan sa pagkalapsag padulong sa pagkaadulto, mahimo nga matublag sila kon ang ila lampukon nga anak indi na magsandig sa ila kag magsugod sa pagmatumato sa iya kaugalingon. Sa tion sining pagbag-o, indi makibot kon ang inyo tin-edyer nga anak daw batinggilan ukon indi kooperatibo kon kaisa. Dumduma nga ang tulumuron sang Cristianong mga ginikanan amo ang pagpadaku sing isa ka hamtong, malig-on, kag responsable nga Cristiano.​—Ipaanggid ang 1 Corinto 13:11; Efeso 4:​13, 14.

¹⁵ Bisan pa mahimo nga mabudlay ini, dapat utdon sang mga ginikanan ang batasan nga indi pagpasugtan ang bisan anong pangabay sang ila lampukon nga anak para sa dugang pa nga kahilwayan. Sa isa ka mapuslanon nga paagi, ang isa ka bata dapat magtubo subong isa ka indibiduwal. Sa pagkamatuod, sa bata pa nga edad, ang iban nga mga tin-edyer nagasugod sa pagpalambo sing hamtong nga pagtamod. Halimbawa, ang Biblia nagasugid tuhoy sa lamharon nga si Hari Josias: “Sang bataon pa sia [mga 15 anyos], nagsugod sia sa pagpangita sa Dios ni David.” Ining talalupangdon nga tin-edyer maathag nga isa ka responsable nga indibiduwal.​—2 Cronica 34:​1-3.

16. Samtang ang kabataan ginahatagan sing dugang pa nga salabton, ano ang dapat nila marealisar?

¹⁶ Apang, ang kahilwayan may kaupod nga salabton. Busa, tuguti ang imo nagahamtong nga anak nga maeksperiensiahan niya ang mga resulta sang pila niya ka desisyon kag mga buhat. Ang prinsipio nga, “kon ano ang isab-ug sang tawo, ini man ang iya anihon,” naaplikar sa mga tin-edyer subong man sa mga adulto. (Galacia 6:7) Ang kabataan indi mahimo nga maamligan sing dayon. Apang, ano kon ang imo anak luyag maghimo sing butang nga indi gid kalahamut-an? Subong isa ka responsable nga ginikanan, dapat ka magsiling sing, “Indi.” Kag, bisan pa mahimo ipaathag mo ang mga rason, indi dapat pagtugutan ang bisan ano nga bag-uhon ang imo indi nga mangin huo. (Ipaanggid ang Mateo 5:37.) Walay sapayan, tinguhai nga magsiling sing “Indi” sa isa ka kalma kag makatarunganon nga paagi, kay ang “sabat, kon mahumok, nagapalugpay sang kasingkal.”​—Hulubaton 15:1.

17. Ano ang pila ka kinahanglanon sang isa ka tin-edyer nga dapat ihatag sang ginikanan?

¹⁷ Kinahanglan sang mga pamatan-on ang kalig-on sang dalayon nga disiplina bisan pa wala sila pirme dayon nagaugyon sa mga pagdumili kag mga pagsulundan. Makapaluya sing buot kon ang mga pagsulundan pirme ginaislan, depende sa kon ano ang ginabatyag sang isa ka ginikanan sa amo nga tion. Dugang pa, kon ang mga tin-edyer nagabaton sing pagpalig-on kag bulig, kon kinahanglanon, sa paglandas sang pagkamahuluy-on ukon kakulang sing pagsalig sa kaugalingon, mahimo gid nga magalig-on sila. Ginaapresyar man sang mga tin-edyer kon mabaton nila ang pagsalig nga ila ginpangabudlayan.​—Ipaanggid ang Isaias 35:​3, 4; Lucas 16:10; 19:17.

18. Ano ang pila ka makapalig-on nga mga kamatuoran nahanungod sa mga tin-edyer?

¹⁸ Malugpayan ang mga ginikanan sa paghibalo nga kon ang paghidait, pagkalig-on, kag gugma magluntad sa sulod sang panimalay, ang kabataan masami nga magauswag. (Efeso 4:​31, 32; Santiago 3:​17, 18) Madamo nga pamatan-on ang nakalandas sang malain nga palibot sa sulod sang puluy-an, mga pamilya nga may alkoholismo, kasingki, ukon iban pa makahalalit nga impluwensia, kag nagdaku sila subong maayo nga mga adulto. Busa, kon mag-aman ka sing isa ka puluy-an diin ang inyo tin-edyer nga mga anak magabatyag sing kalig-unan, kay nahibaluan nila nga pakitaan sila sing gugma, pagpalangga, kag igtalupangod​—bisan pa kon ini nga pagsakdag ginaupdan sang makatarunganon nga mga pagdumili kag disiplina nga nahisanto sa Makasulatanhon nga mga prinsipio​—mahimo gid nga sila mangin mga adulto nga mapabugal ninyo.​—Ipaanggid ang Hulubaton 27:11.

KON MAY PROBLEMA NGA MAATUBANG ANG MGA ANAK

19. Samtang dapat hanason sang mga ginikanan ang isa ka bata suno sa dapat niya paglaktan, ano ang salabton sang bata?

¹⁹ Daku gid ang mahimo sang maayong pagkaginikanan. Ang Hulubaton 22:6 nagasiling: “Hanasa ang bata suno sa dalanon nga para sa iya; bisan kon magtigulang na sia indi sia magtalikod sa sini.” Apang, ano ang masiling sa kabataan nga may mabug-at nga mga problema walay sapayan nga maayo ang ila mga ginikanan? Posible bala ini? Huo. Ang mga pulong sang hulubaton dapat hangpon suno sa kapawa sang iban nga mga bersikulo nga nagapadaku sang salabton sang bata nga “mamati” kag magtuman sa mga ginikanan. (Hulubaton 1:8) Ang ginikanan kag anak dapat magbuligay sa pag-aplikar sang Makasulatanhon nga mga prinsipio agod mahiusa ang pamilya. Kon ang mga ginikanan kag mga anak indi magbuligay, magautwas ang mga problema.

20. Kon ang mga anak magsayop bangod sang indi paghalong, ano ang maalamon nga mahimo sang mga ginikanan?

²⁰ Ano ang dapat mangin reaksion sang mga ginikanan kon magsayop ang ila tin-edyer nga anak kag mag-utwas ang problema? Nian, labi na nga nagakinahanglan sing bulig ang isa ka pamatan-on. Kon dumdumon sang mga ginikanan nga nagapakig-angot sila sa isa ka pamatan-on nga walay eksperiensia, mas mahapos nila mapamatukan ang huyog nga magpakita sing sobra nga reaksion. Ginlaygayan ni Pablo ang mga hamtong sa kongregasyon: “Kon ang isa ka tawo makahimo sing sayop nga tikang antes niya matalupangdan ini, kamo nga may espirituwal nga mga kalipikasyon tinguhai nga pasibuon ina nga tawo sa espiritu sang pagkalulo.” (Galacia 6:1) Sarang masunod sang mga ginikanan ini man nga paagi kon nagapakig-angot sa isa ka pamatan-on nga nakahimo sing sayop bangod sang indi paghalong. Samtang ginapaathag kon ngaa sayop ang iya paggawi kag kon paano niya malikawan nga masulit ang sayop, dapat athagon sang mga ginikanan nga ang malain amo ang sayop nga paggawi, indi ang pamatan-on.​—Ipaanggid ang Judas 22, 23.

21. Sa pagsunod sa halimbawa sang Cristianong kongregasyon, ano ang dapat himuon sang mga ginikanan kon ang ila mga anak makahimo sing isa ka mabug-at nga sala?

²¹ Ano kon ang pagkadelingkwente sang pamatan-on malubha gid? Kon amo sini, nagakinahanglan ang anak sing pinasahi nga bulig kag malantipon nga pagtuytoy. Kon ang isa ka katapo sang kongregasyon makahimo sing mabug-at nga sala, ginapalig-on sia nga maghinulsol kag magpalapit sa mga gulang agod mangayo sing bulig. (Santiago 5:​14-16) Kon maghinulsol sia, ang mga gulang nagabulig sa iya nga mapasag-uli sia sa espirituwal. Sa pamilya, ang may salabton sa pagbulig sa nagasayop nga tin-edyer amo ang mga ginikanan, bisan pa mahimo nila hambalan ini upod sa mga gulang. Indi nila dapat pagtaguon gikan sa hubon sang mga gulang ang bisan anong mabug-at nga mga sala nga nahimo sang isa sang ila mga anak.

22. Sa pag-ilog kay Jehova, ano nga panimuot ang tinguhaan nga huptan sang mga ginikanan kon ang ila anak makahimo sing isa ka mabug-at nga sayop?

²² Ang isa ka malubha nga problema nga nagadalahig sa kaugalingon nga anak sang isa mabudlay gid. Bangod sang magamo nga balatyagon, mahimo nga mahuyog ang mga ginikanan nga pahugon sing maakigon ang ila balingag nga anak; apang mahimo nga magahinakit lamang sia. Tandai nga ang palaabuton sining pamatan-on mahimo nga nasandig sa kon paano sia ginatratar sa sining mabudlay nga tion. Dumduma man, nga si Jehova handa sa pagpatawad sang ang iya katawhan nagsipak sa matarong​—kon maghinulsol lamang sila. Pamatii ang iya mahigugmaon nga mga pulong: “ ‘Kari, karon, kamo nga katawhan, kag husayon naton ang mga butang sa ulot naton,’ siling ni Jehova. ‘Bisan pa ang inyo mga sala mangin subong sang escarlata, mangin maputi sila subong sang nieve; bisan pa mangin mapula sila subong sang carmesi, mangin subong sila sang maputi nga bulbol.’ ” (Isaias 1:18) Daw ano kaayo nga huwaran para sa mga ginikanan!

23. Kon ang isa sang ila mga anak nakahimo sing isa ka mabug-at nga sala, ano ang dapat himuon sang mga ginikanan, kag ano ang dapat likawan nila?

²³ Busa, tinguhai nga palig-unon ang isa nga batinggilan nga bag-uhon ang iya dalanon. Mangayo sing maayong laygay gikan sa eksperiensiado nga mga ginikanan kag mga gulang sa kongregasyon. (Hulubaton 11:14) Indi magpadasudaso sa paghulag kag sa paghambal ukon sa paghimo sing mga butang nga magapabudlay sa imo anak sa pagbalik sa imo. Likawi ang walay kontrol nga kasingkal kag paglain sang buot. (Colosas 3:8) Indi mangampo dayon. (1 Corinto 13:​4, 7) Samtang ginadumtan ang kalautan, likawi ang walay pasunaid kag akig nga balatyagon sa imo anak. Labing importante, ang mga ginikanan dapat magtinguha sa pagpakita sing maayong huwaran kag huptan ang ila pagtuo sa Dios nga mabakod.

KON ANO ANG HIMUON SA ISA KA BATINGGILAN NGA REBELDE

24. Anong masubo nga kahimtangan ang nagautwas kon kaisa sa isa ka Cristianong pamilya, kag paano ini dapat atubangon sang isa ka ginikanan?

²⁴ Sa pila ka kaso maathag gid nga ang isa ka pamatan-on nakadesisyon nga magrebelde kag sikwayon sing bug-os ang Cristianong mga talaksan. Kon amo, ang igtalupangod dapat iliso sa paghupot ukon sa pagpalig-on liwat sa iban nga mga katapo sang pamilya. Maghalong nga indi pag-ubuson ang imo kusog sa rebelde, sa amo ginapatumbayaan ang iban nga kabataan. Sa baylo nga itago ang problema gikan sa iban nga mga katapo sang pamilya, hambali ini upod sa ila sa isa ka nagakaigo nga kasangkaron kag sa isa ka makapasalig nga paagi.​—Ipaanggid ang Hulubaton 20:18.

25. (a) Bilang pagsunod sa sulundan sang Cristianong kongregasyon, ano ang mahimo himuon sang mga ginikanan kon ang isa ka bata mangin isa ka batinggilan nga rebelde? (b) Ano ang dapat tandaan sang mga ginikanan kon ang isa sang ila mga anak magrebelde?

²⁵ Si apostol Juan nagsiling tuhoy sa isa nga nangin batinggilan nga rebelde sa kongregasyon: “Dili gid sia pagbatuna sa inyo balay ukon magtamyaw sa iya.” (2 Juan 10) Mahimo batyagon sang mga ginikanan nga kinahanglanon man nga himuon ang kaanggid sini nga panindugan sa ila kaugalingon nga anak kon mayor-de-edad na sia kag mangin rebelyuso gid. Bisan pa mahimo nga mabudlay kag masakit ini nga buhat, kon kaisa kinahanglanon gid ini agod maamligan ang iban nga mga katapo sang pamilya. Kinahanglan sang inyo panimalay ang inyo pag-amlig kag padayon nga pagdumala. Busa, padayon nga hupti ang maathag, apang makatarunganon nga mga latid sang paggawi. Magkomunikar sa iban nga mga anak. Mangin interesado sa kon ano ang ila kahimtangan sa eskwelahan kag sa kongregasyon. Subong man, pahibalua sila nga bisan pa wala ikaw nahamuot sa mga ginabuhat sang rebelyuso nga anak, wala ikaw nagadumot sa iya. Pakamalauta ang malain nga buhat sa baylo nga ang bata. Sang ang duha ka anak ni Jacob nagdala sing kahuluy-an sa pamilya bangod sang ila mapintas nga buhat, ginpakamalaut ni Jacob ang ila masingki nga kaakig, indi ang mga anak mismo.​—Genesis 34:​1-31; 49:​5-7.

26. Gikan sa ano makakuha sing lugpay ang sinsero nga mga ginikanan kon ang isa sang ila mga anak magrebelde?

²⁶ Mahimo batyagon mo nga ikaw ang may salabton sa natabo sa imo pamilya. Apang kon ginhimo mo sing mapangamuyuon ang tanan nga masarangan mo, ginasunod ang laygay ni Jehova suno sa masarangan mo, indi mo dapat mulayon ang imo kaugalingon sing dimakatarunganon. Magkuha sing lugpay gikan sa katunayan nga wala sing bisan sin-o ang mahimo mangin himpit nga ginikanan, apang sinsero nga nagtinguha ikaw nga mangin isa ka maayong ginikanan. (Ipaanggid ang Binuhatan 20:26.) Makapakagha sa tagipusuon kon may isa ka rebelde sa pamilya, apang kon matabo ini sa imo, saligi nga ang Dios nakahangop kag indi gid niya pagbiyaan ang iya debotado nga mga alagad. (Salmo 27:10) Gani mangin determinado nga huptan ang imo puluy-an nga isa ka walay peligro, espirituwal nga puluy-an para sa iban nga kabataan nga nabilin.

27. Ginadumdom ang parabola tuhoy sa buhaha nga anak, ano pirme ang malauman sang mga ginikanan sang isa ka rebelyuso nga bata?

²⁷ Dugang pa, indi ka dapat mangampo. Ang imo una nga mga panikasog sa paghatag sing nagakaigo nga paghanas mahimo nga sa ulihi magatandog sa tagipusuon sang nagtalang nga bata kag makamaradmad sia. (Manugwali 11:6) Subong man sa imo ang naeksperiensiahan sang pila ka Cristianong mga pamilya, kag nakita sang iban nga nag­balik ang ila balingag nga kabataan, subong sang nakita sang amay sa parabola ni Jesus tuhoy sa buhaha nga anak. (Lucas 15:​11-32) Mahimo nga amo man sini ang matabo sa imo.