Pamangkot sang mga Pamatan-on

Ano ang Dapat Ko Mahibaluan sa Pagkomunikar Paagi sa Internet?—Bahin 2

Butangi sing numero sa ubos halin sa kon ano ang pinakaimportante sa imo.

․․․․․ privacy

․․․․․ tion

․․․․․ reputasyon

․․․․․ mga abyan

DIIN ang ginbutangan mo sing numero uno ukon ang pinakaimportante sa imo? Ini kag ang tatlo pa mahimo mabutang sa risgo kon nagakomunikar ka paagi sa Internet.

Kinahanglan gid bala nga may account ka? Kon ara ka pa sa poder sang imo mga ginikanan, sila ang dapat magdesisyon.a (Hulubaton 6:20) Ang paggamit sing Internet may mga bentaha kag mga disbentaha. Kon indi gusto sang imo mga ginikanan nga may account ka, dapat mo sila tumanon.—Efeso 6:1.

Kon tugutan ka sang imo mga ginikanan, paano mo malikawan ang mga katalagman? Ang artikulo nga “Pamangkot sang mga Pamatan-on” sa Hulyo 2011 nga Magmata! nagbinagbinag parte sa epekto sini sa imo privacy kag tion. Sa sini nga artikulo binagbinagon naton ang katalagman sini sa imo reputasyon kag pagpakig-abyan.

IMO REPUTASYON

Kon ginatipigan mo ang imo maayo nga reputasyon nagahalong ka nga indi mangin negatibo ang impresyon sang iban sa imo. Ibutang ta nga may bag-o ka nga awto. Siempre, indi mo gid gusto nga magasgasan ini. Ano ayhan ang batyagon mo kon naguba ini sa aksidente kay wala ka naghalong?

Mahimo man ini matabo sa imo reputasyon kon nagakomunikar ka paagi sa Internet. “Sa isa lang ka piktyur nga imo gin-post,” siling ni Cara “mahimo maguba ang imo reputasyon.” Halimbawa, binagbinaga kon paano maapektuhan ang imo reputasyon sang . . .

● Imo mga piktyur. Si apostol Pedro nagsulat: “Ipakita ninyo permi sa mga tawo . . . ang inyo maayo nga pagginawi.” (1 Pedro 2:12, APD) Ano ang natalupangdan mo sa mga piktyur nga nabutang sa Internet?

“Kon kaisa may mga piktyur sang tawo nga ginarespeto ko nga daw hubog tan-awon.”—Ana, 19.

“May kilala ako nga mga babayi nga nagaposing nga kitaon gid ang horma sang ila lawas. Lain gid sila sa personal.”—Cara, 19.

Ano ang masiling mo sa tawo nga (1) ang iya bayo indi nagakaigo ukon (2) daw hubog tan-awon sa iya piktyur sa Internet?

1 ․․․․․

2 ․․․․․

● Imo mga komento. “Indi maggua ang dunot nga pinamulong [“malain nga polong,” PBS] gikan sa inyo baba,” siling sang Efeso 4:29. Natalupangdan sang iban nga ang pag-istoryahanay sa Internet nagalakip sing kutsokutso, binastos, ukon wala na sing pagtahod.

“Nagakadula ang kontrol sang mga tawo kon nagakomunikar paagi sa Internet. Daw indi man gid malain kon gina-type mo sangsa ginahambal mo. Wala ka tuod nagapamuyayaw, pero mahimo nga nagapakiat ka na ukon nagabinastos pa gani.”—Danielle, 19.

Ngaa sa banta mo maisog ang mga tawo magkomento sing indi maayo sa Internet?

․․․․․

Importante gid bala kon ano nga piktyur kag komento ang imo ginabutang? Huo! “Isyu gid ini sa eskwelahan,” siling sang tin-edyer nga si Jane. “Gin-istoryahan namon nga ginatan-aw sang mga manedyer ang account sang ila aplikante para mabal-an nila ang iya personalidad.”

Sa libro nga Facebook for Parents, si Dr. B. J. Fogg nagsiling nga ginahimo niya ini kon nagapangita sia sing empleyado. “Nagapangusisa ako sing maayo antes ko batunon ang isa,” siling niya. “Kon makita ko ang wala pulos nga mga butang sa Profile sang aplikante, indi ako manamian sa iya. Gani indi ko sia pagbatunon. Ngaa? Kay gusto ko ang empleyado nga maalamon magdesisyon.”

Kon Cristiano ka, dapat mo pa gid binagbinagon kon ano ang epekto sa iban sang imo gin-post. Si apostol Pablo nagsulat: “Wala gid kami nagahatag sang bisan ano nga kasandaran.”—2 Corinto 6:3; 1 Pedro 3:16.

Ano ang Himuon Mo?

Kon gintugutan ka sang imo mga ginikanan nga maghimo sing account, tan-awa ang mga piktyur nga ginbutang mo kag pamangkuta ang imo kaugalingon: ‘Ano ang ginapakita sini parte sa akon? Gusto ko bala nga amo sini ang pagkilala sang iban sa akon? Mahuya bala ako kon makita ini sang akon mga ginikanan, Cristianong mga gulang, ukon sang akon amo sa ulihi?’ Kon huo ang sabat mo sa katapusan nga pamangkot, dapat mo ini bag-uhon. Amo ini ang ginhimo sang 21 anyos nga si Kate. “Gin-istorya ako sang Cristiano nga gulang parte sa piktyur ko sa akon profile,” siling niya, “kag nagapasalamat gid ako kay gusto niya proteksionan ang akon reputasyon.”

Dapat mo man tan-awon sing maayo ang imo mga komento ukon ang mga komento sang iban sa imo account. Indi pagtuguti ang “binuang nga hambal ukon ang malaw-ay nga linahog.” (Efeso 5:3, 4) “Kon kaisa ang mga komento may pamuyayaw ukon doble ang kahulugan,” siling sang 19 anyos nga si Jane. “Bisan pa indi ikaw ang nagsiling sini, mangin malain ang impresyon sa imo kay makita ini sa imo account.”

Para maproteksionan ang imo reputasyon, ano nga mga limitasyon ang imo himuon kon nagabutang ka sing mga piktyur ukon komento?

․․․․․

IMO PAGPAKIG-ABYAN

Kon may bag-o ka nga awto, pasakyon mo lang bala ang bisan sin-o? Kon gintugutan ka sang imo mga ginikanan nga maghimo sing account, dapat mo pilion ang imo mga abyan. Paano?

“Gusto sang iban nga madamo sila sing abyan, kon mas madamo mas masadya. Gina-add pa gani nila ang mga indi nila kilala.”—Nayisha, 16.

“Paagi sa Internet makakomunikar ka liwat sa mga kilala mo sang una. Pero kon kis-a mas maayo pa nga kalimtan mo na lang sila.”—Ellen, 25.

Ano ang Himuon Mo?

Suhestyon: Usisaa kag bag-uha. Usisaa ang listahan sang imo mga abyan kag bag-uha kon kinahanglanon. Pamangkuta ang imo kaugalingon:

1. ‘Kilala ko gid bala ini nga tawo sa personal?’

2. ‘Ano nga mga piktyur kag komento ang iya ginabutang?’

3. ‘Maayo bala sia nga impluwensia sa akon?’

“Kada bulan ginatan-aw ko ang akon listahan sang mga abyan. Kon may isa nga wala ko nanamian ukon indi ko gawa kilala, gina-delete ko ini.”—Ivana, 17.

Suhestyon: Mangin mapilion. Pilia kon sin-o ang imo i-invite ukon batunon nga abyan, pareho sang ginahimo mo sa personal. (1 Corinto 15:33) Halimbawa, ang pamatan-on nga si Leanne nagsiling: “Amo sini ang akon basihan: Kon indi ko ikaw kilala, indi ko ikaw pagbatunon nga abyan. Kon may indi ako manamian sa imo account, i-delete ko ikaw sa akon listahan kag indi ko na ikaw pagbatunon liwat.” Amo man sini ang ginahimo sang iban.

“Wala ko ginabaton nga abyan ang bisan sin-o lang. Delikado na ya.”—Erin, 21.

“Gina-request ako sang akon mga kaeskwela sang una nga idugang ko sila sa akon mga abyan. Ginlikawan ko na gani sila sang una, ngaa abi makig-abyan pa ako sa ila subong?”—Alex, 21.

Isulat sa ubos ang imo mga basihan sa pagpakig-abyan.

․․․․․

Ang iban pa nga artikulo sang “Young People Ask” makita sa Web site nga www.watchtower.org/ype

[Nota]

[Blurb sa pahina 10]

Ang hulubaton sa Biblia nagasiling: “Mas maayo nga pilion ang maayo nga reputasyon sang sa madamo nga manggad.”—Hulubaton 22:1, APD

[Kahon sa pahina 12]

PAMANGKUTA ANG IMO GINIKANAN

Istoryahi ninyo sang imo mga ginikanan ini nga artikulo kag ang “Pamangkot sang mga Pamatan-on” sa Hulyo 2011 nga Magmata! Binagbinaga kon paano ang paggamit sing Internet nakaapektar sa imo (1) privacy, (2) tion, (3) reputasyon, kag (4) pagpakig-abyan.

[Kahon sa pahina 13]

PATALUPANGOD SA MGA GINIKANAN

Mahimo nga madamo ang nabal-an sang imo kabataan sa Internet sangsa imo. Pero mas maalamon ka magdesisyon sangsa ila. (Hulubaton 1:4; 2:1-6) Ang eksperto sa mahalungon nga paggamit sa Internet nga si Parry Aftab nagsiling: “Mas sagad ang kabataan sa teknolohiya. Pero mas nakahibalo ang mga ginikanan parte sa kabuhi.”

Sining karon lang, nangin popular na gid ang social networking ukon pagkomunikar paagi sa Internet. Masaligan mo na bala ang imo bata sa paggamit sini? Ikaw ang nakahibalo. Pareho sa pagdrayb, paggamit sing credit card ukon kuarta sa bangko, may mga risgo man ang pagkomunikar paagi sa Internet. Ano ang pila sa sini?

PRIVACY. Wala marealisar sang madamo nga pamatan-on nga delikado ang paghatag sing madamo nga impormasyon sa Internet. Mabutang sa katalagman ang imo pamilya kon isugid mo ang imo ginaistaran, ginaeskwelahan, ukon kon san-o wala sing tawo ang inyo balay.

Ano ang himuon mo? Sang gamay pa ang imo kabataan, ginatudluan mo sila nga magtan-aw anay sa wala kag tuo antes magtabok. Subong nga daku na sila, tudlui sila nga maghalong sa paggamit sing Internet. Basaha ang epekto sini sa inyo privacy sa artikulo sang “Pamangkot sang mga Pamatan-on” sang nagligad nga bulan. Tan-awa man ang Oktubre 2008, pahina 3-9 nga Magmata! Dayon, istoryahi ninyo ini sang imo bata. Buligi sila nga makatigayon sing “kaalam kag ihibalo sa pagdesisyon sang husto” kon naga-Internet.—Hulubaton 3:21, APD.

TION. Makaaladik ang pagkomunikar paagi sa Internet. “Pila pa lang ka adlaw ang akon account, pero daw indi ko na ini pag-untatan,” siling sang 23 anyos nga si Rick. “Inoras ako nga nagalantaw sing mga piktyur kag mga komento.”

Ano ang himuon mo? Basaha kag istoryahi ninyo sang imo bata ang artikulo nga “Pamangkot sang mga Pamatan-on . . . Naadik Na Bala Ako sa Electronic Media?” sa Enero 2011 nga Magmata! Binagbinaga ninyo ang kahon nga “Naadik Anay Ako sa Social-Networking-Site” sa pahina 26. Buligi ang imo bata nga makatuon sa ‘pagpugong sang iya kaugalingon’ kag maghimo sing limitasyon sa paggamit sing Internet. (1 Timoteo 3:2, APD) Pahanumduma sia nga dapat may panahon man sia nga indi mag-Internet.

REPUTASYON. “Ang ginahimo sang isa ka bata nagapakita kon ano sia,” siling sang hulubaton sa Biblia. (Hulubaton 20:11, Maayong Balita nga Biblia, MB) Matuod gid ini sa Internet. Dugang pa, ang pagkomunikar sa Internet pagpakigkomunikar sa madamo nga tawo. Gani, ang ginabutang diri sang imo kabataan makaapektar man sa reputasyon sang inyo pamilya.

Ano ang himuon mo? Dapat mahibaluan sang mga tin-edyer nga ang ila ginabutang sa Internet nagapakilala kon sin-o sila. Dapat man nila maintiendihan nga indi mapanas ang ila ginabutang sa Internet. “Ang ideya sang pagkapermanente sang mga materyal sa Internet daw indi maintiendihan sang mga bata pero dapat nila ini mahibaluan,” sulat ni Dr. Gwenn Schurgin O’Keeffe sa libro nga CyberSafe. “Ang isa ka paagi para mahibaluan sang mga kabataan ang eksakto nga paggamit sing Internet amo ang pagpahanumdom sa ila nga indi nila pag-ihambal ang mga butang nga indi nila mahambal sa personal.”

PAGPAKIG-ABYAN. “Madamo nga tin-edyer ang gusto mangin popular,” siling sang 23 anyos nga si Tanya, “gani ginabaton nila nga mga abyan ang indi nila kilala ukon mga wala sing prinsipio.”

Ano ang himuon mo? Buligi ang imo bata nga magpili sing maayo nga mga abyan. Halimbawa, ang 22 anyos nga si Alicia wala nagabaton sing mga abyan sang iya mga abyan. Nagsiling sia, “Wala ako nakakilala sa imo, kag wala man kita nagkitaay, gani indi ko ikaw pagbatunon nga abyan bisan pa abyan ka sang akon abyan.”

Ang mag-asawa nga sanday Tim kag Julia naghimo sing account para mamonitor nila ang mga abyan sang ila bata kag ang mga gina-post niya. “Ginsilingan namon sia nga dapat niya kami ilakip sa iya mga abyan,” siling ni Julia. “Ang mga tawo nga iya ginapakig-angutan daw ara lang sa amon salas. Gusto namon sila makilala.”

[Retrato sa pahina 11]

Maguba ang imo salakyan kon huroshuros ka magdrayb, amo man ang imo reputasyon kon magbutang ka sing indi maayo nga mga piktyur kag mga komento

[Retrato sa pahina 12]

Pasakyon mo bala ang bisan sin-o lang nga nagapara? Ti, ngaa batunon mo nga abyan ang bisan sin-o lang sa Internet?