Megido—Dumaan nga Patag-awayan nga May Matagnaon nga Kahulugan

“GANI magmawala ang tanan mo nga kaaway, O Jehova.” Nagatapos sa sina ang ambahanon sa kadalag-an nga ginkomposo sang nagligad nga kapin sa 32 ka siglo. Ginsaulog sini ang kadalag-an militar malapit sa dumaan nga siudad sang Megido.

Suno sa kasaysayan sang Biblia, ginmandoan ni Jehova si Hukom Barak sang Israel nga ibutang ang 10,000 ka armado nga mga lalaki sa Bukid Tabor. Madamo kaayo? Ayhan. Apang ang 10,000 ka boluntaryo kulang sing hinganiban. “Indi makita ang taming, ukon bangkaw.” (Hukom 5:8) Apang, indi amo sina sa kaaway. Ginpangunahan ni Heneral Sisera, ang armada sang Canaanhon ginsangkapan sang pinakaulihi sa teknolohiya sang militar: “Siam ka gatos ka kangga nga salsalon.” (Hukom 4:3) Naghatag ini sa mga Canaanhon sing kinalabawan sa kadasig kag ikasarang sa pagmaniobra kag sang daku man nga bentaha sa sikolohiko.

Apang, ang kadalag-an indi bunga sang gahom kag kasangkapan sang militar. Ang tuman ka superyor nga tropa ni Sisera gindala sa nagmala na sadto nga Suba sang Kison. Ginhatagan ni Jehova si Barak sing senyales nga magdulhog. Hunahunaa lamang ang 10,000 ka lalaki nga nagadulhog sa bukid pakadto sa kapatagan! Apang nian, sa wala ginapaabot, ginpahanabo ni Jehova ang bagyo. Ang hangin kag ulan naghampak karon sa mga nawong sang kaaway. Ang suba sang Kison nangin nagabalingaso nga sulog, nga nagguot sang mga kangga sa inaway ni Sisera sa lunang. Nagumon, ang mga tropa ni Sisera nagpalagyo, kag ginlagas sila kag ginpamatay. “Wala sing lalaki nga nabilin.”—Hukom, kapitulo 4 kag 5.

Indi katingalahan nga ining makatilingala nga kadalag-an gin-inspirar sang pinamulong: “Gani magmawala ang tanan mo nga kaaway, O Jehova, apang ang mga nagahigugma sa iya mangin subong sang adlaw sa nagapadayon sia sa iya gahom.” (Hukom 5:31) Walay sapayan, talupangda inang tinaga “gani.” Nagapanugda ini nga ang inaway matagnaon, nagatudlo sa unahan sa mas daku pa nga inaway sa diin ang tanan nga kaaway sang Dios mawala.

Apang, ang dimainabyanon nga katawhan nga nagalibot sa Israel gilayon nga nalipat sa sining makapahamak nga inaway. Mga 47 ka tuig lamang sang ulihi isa ka kombinasyon sang mga pungsod sa pagpanguna sang Midian “ang nagtipon sing tingob subong isa kag nagpadayon sa . . . pagkampo sa manubo nga kapatagan sang Jezreel,” ang nalupyakan nga nagalab-ot kutob sa Megido. (Hukom 6:33) Ining nagkampo nga mga kaaway “subong kadamo sang mga apan.” Apang, sa sini nga tion, ang armada sang Israel diutay lamang katama apang maisugon nga hubon sang 300 ka lalaki, nga nagatindog “sa bug-os nga palibot sang kampo” sa pagpanguna ni Gideon. Sa isa ka senyales, ginpatunog sang 300 ang budyong, mabaskog nga nagdugmok sang mga banga, nagwagayway sang mga sulo, kag nagsinggit sing mabaskog: “Ang espada ni Jehova kag ni Gideon!” Nagsinalasala ang mga Midiahanon! “Ginbutang ni Jehova ang espada sang tagsa ka lalaki batok sa iya kaupod,” kag ang diutay nga hubon ni Gideon nagdaug!—Hukom, kapitulo 7.

Kabay nga indi naton karon paghimuon ang mga sayop sang mga Midiahanon ukon pasapayanan ang importansia sang Megido. Mga 12 ka beses nga ginhambalan sang Biblia ining dumaan nga duog sang patag-awayan. Dugang pa, ginapakita sang tagna sang Biblia nga ang natabo sa Megido may serioso nga kaangtanan sa aton adlaw. Busa tan-awon naton kon ano ang ginasiling sang Biblia kag sang arkeolohiya nahanungod sining maragtason nga duog.

Ginsang-an nga mga Dalan sang Dumaan nga Kalibutan

Ang Megido, kag ang mga siudad sang Hazor kag Gezer, nagakontrol anay sang daku nga ruta sang militar kag negosyo nga nagasugpon sa Asia kag Aprika. Ang Megido nahamtang sa ulot sang duha pa ka siudad kag gani nahamtang sing estratehiko katama. Gikan sa tanan nga mga direksion ang kinaugali nga mga gawang, alagyan sa bukid, kag mga dalan nagasugat-anay padulong sa iya kapatagan. “Ang Megido,” paathag sang The Geography of the Bible, “yara sa ginsang-an nga mga dalan, sa katunayan isa sang dakung ginsang-an nga mga dalan sa dumaan nga kalibutan.”

Ginakontrol sang Megido ang daku nga kapatagan nga nagalab-ot sing mga 20 ka milya (32 km) sa naaminhan-nasidlangan nga bahin sang bukid sang Carmel. Kon nagaulan kon tigtulugnaw, ang tubig nga nagadulhog gikan sa palibot nga mga bukid nagatuga sa malapit nga Suba sang Kison nga magbaha. Sa amo ang rehiyon gintawag man nga “ang masulog nga suba sang Kison.” (Hukom 4:13) Ang libro nga Geography of Israel nagasiling: “Kon mag-ulan kon tigtulugnaw” ang duta sang suba “madali nga mangin madalom nga lunang. . . . Ang dulhogon sang [K]ison tuman ka diutay, kag ang guwaan . . . madali ginaupangan; sa amo nagalapta diri ang mga sapasapa.” Nasapwan ni Sisera kag sang iya mga hangaway kon daw ano ka lutakon ini nga kapatagan. Apang, kon tig-ilinit, ining kapatagan isa ka maayo nga duog halanasan para sa mga kangga sa inaway. (Ipaanggid ang Ambahanon ni Solomon 6:11, 12.) Ang mga tropa sang militar makatipon man sing maayo didto.

Nian, indi katingalahan nga si Hari Solomon naghimo sing mga tikang sa pagpabakud sa Megido: “Amo ini ang kabangdanan sang takay sa pigus nga pagpangabudlay nga ginhimo ni Hari Solomon sa pagpatindog, . . . sang kuta sang Jerusalem kag sang Hazor kag sang Megido kag sang Gezer.” (1 Hari 9:15) Ang isa ka 70-pie kataas (21 m) nga bungyod, nga nagalaaw sa malapad, patag nga nalupyakan, nagatanda karon sa duog diin nagatindog anay ang Megido. Sang dumaan nga tion, ang bag-o nga mga tinukod masami nga ginatukod sa ibabaw sang mga kagulub-an sang mga daan. Busa, ang tagsa ka nibel sang pagpatindog nagatanda sang isa ka tion sa maragtas. Ang arkeologo, nagasugod gikan sa ibabaw, nagakutkut paubos sing anda-andana sang maragtas. Sa magkubos 20 sinang mga andana ang natukiban sa Megido, nagapakita nga ang siudad gintukod sing madamong beses. Kag paano ginbuligan sang Biblia ining mapailubon nga mga manugkutkut?

Ang pagtukod sing mga gawang sang siudad walay duhaduha nga isa ka importante nga bahin sang proyekto ni Solomon agod palig-unon ang Megido, Hazor, kag Gezer. Sadto anay inang mga gawang natukiban sa Megido. Dili madugay pagkatapos sadto ang pareho sing estilo nga mga gawang nasapwan sa Hazor. Gani, nakakuha sing ideya gikan sa Biblia, ang mga arkeologo nagsugod man sa pagpangita sa Gezer. Indi makapakibot, ang pareho sing estilo nga mga gawang nasapwan man didto. Ang importansia para sa mga estudyante sang Biblia? Ang isa ka bantog nga arkeologo, si Propesor Yohanan Aharoni, nagsiling:

“Sa mga pagkutkut nga ginhimo sa tatlo ka duog, ang mga gawang nga pareho sing plano natukiban gikan sa ika-napulo nga siglo B.C.E. . . . Ang mga gawang kaangay sini, nga may tatlo ka mga hulot sang guwardiya kag apat ka hubon sang mga haligi sa tagsa ka bahin sang alagyan, natukiban sa duha lamang ka iban pa nga duog. . . . Gani, may bug-os nga paghiliugyon sa tunga sang mga eskolar nga ang mga gawang sang Hazor, Megido, kag Gezer nga may tatlo ka kamara iya sang naghari nga si Solomon.”

Si Dr. Yigael Yadin naghinakop sing kaanggid: “Ang pagkatukib sa mga kuta ni Solomon sa Hazor, Megido, kag Gezer isa ka nagatudlo nga halimbawa kon daw ano ka importante kag mapuslanon nga giya ang Biblia sa mga arkeologo.”

Isa ka Mapinamat-uron nga Patag-awayan

Bangod sang estratehiko nga lokasyon sang Megido, halangpunon nga maangot ini sa ideya sang patag-awayan sing temprano sa maragtas. Sing aktuwal, ang dumaan nga Hebreong tinaga para sa “Megido” ginasiling nga nagakahulugan sing “tiliponan, ukon, asambleya sang mga tropa.” Si Propesor Aharoni nagsulat:

“Ang Megido isa ka mabakud nga siudad nga daku sing importansia walay sapayan sang katunayan nga wala ini pagsambita sa maragtason nga mga ginhalinan tubtob sang ika-napulog lima ka siglo B.C. Sadto anay makita ini sa mga inskripsion ni Thutmose III. Ang maragtason nga mga rekord sini nga paraon nagarekord nga ang Megido nagpanguna sing kompederasyon sang rebelde nga mga siudad sa Canaan. . . . Ang Egiptohanon nga armada kag Canaanhon nga armada sang mga kangga nakig-away sa mapinamat-uron nga inaway sa sini nga pagrebelde . . . malapit sa Megido. Amo ini ang pinakatemprano nga pagpakig-away sa militar nga ang mga detalye gin-amligan. Sa tapos nga mahapay sing bug-os ang puwersa sang Canaan sa latagon, ginbihag ni Paraon ang madamo nga inagaw, lakip ang 924 ka kangga!”

Si Dr. Zev Vilnay, awtor sang The New Israel Atlas, dugang nga naglaragway sang nalupyakan subong ang “duog sang bantog nga mga inaway gikan sa temprano sang maragtas tubtob sang Inaway Kalibutanon I.”

Megido—Duog sang Katapusan nga Inaway?

Ang katapusan nga tolon-an sang Biblia, ang Bugna, nagarekord sang isa ka palanan-awon tuhoy sa “mga hari sang bug-os napuy-an nga duta” nga gintipon “sa inaway sang dakung adlaw sang Dios nga Labing Gamhanan” sa “Har–Magedon” [“Bukid sang Megido”], ukon Armagedon. (Bugna 16:14, 16) Bangod sang pagkaanggid sa ngalan, ang iban naghinakop nga ini nga inaway mahanabo sa literal nga duog sang Megido. Apang, ang bungyod sang Megido daw halos indi na matawag nga isa ka “bukid.” Binagbinaga man: Ang nalupyakan sang Megido bastante bala ka daku sa pag-igo sa tanan nga gumalahom sa duta, upod sa ila dalagku nga mga hangaway kag madamo nga mga kasangkapan sa militar? “Isa ini ka apokaliptiko nga pamulong,” ang International Standard Bible Encyclopedia nagasiling sa aton, “kag posible nga ang Armagedon gingamit indi subong isa ka ngalan para sa isa ka partikular nga duog kundi subong isa ka malaragwayon nga termino para sa katapusan mapinamat-uron nga inaway.”

Ano, nian, ang “Har–Magedon”? Sing maathag isa ka malaragwayon. Nagagamit sang maragtas sang Megido subong duog sang mapinamat-uron nga mga inaway, ginagamit ini sang Bugna sa paglaragway sa nagahilapit nga kahimtangan kon ang dumot sa katawhan sang Dios sang “tanan nga pungsod” magalab-ot sa putokputokan. (Mateo 24:9, 14) Bangod ang matuod nga mga Cristiano padayon nga nagasakdag sing maunungon sa Ginharian sang Dios, ang mga gumalahom sang duta magahiusa kag, sa katunayan, “nagatipon” sa paglaglag sa ila. Apang, ang mga Saksi ni Jehova indi magabato. (Isaias 2:1-4) Ang Dios nagtangdo sang ila Hari, si Ginuong Jesucristo, sa pagpakig-away para sa ila. Sa makahalanguyos nga tion, ining langitnon nga Hari upod sa “mga hangaway . . . sa langit” magapasilabot kag magasalakay sa “mga hari sang duta kag sang ila mga hangaway.” Ining tugob-globo nga inaway mangin mapinamat-uron, kasubong sadtong gin-away anay sa Megido. Ang tanan dutan-on nga mga kaaway “mawala,” subong sang gintagna sang ambahanon sa kadalag-an nanday Debora kag Barak!—Bugna 19:11-21; Hukom 5:31.

Masapwan ka bala sa tunga sang mga nagahigugma kay Jehova—ukon sa tunga sang iya mga kaaway? Ginaathag sang Biblia nga yadtong wala nagadampig kay Jehova nga Dios kag sa iya katawhan yara gid sa katalagman nga mawasi ang kabuhi. (Sofonias 2:3; 2 Tesalonica 1:7-9) Gani, wala na sing tion nga magpalantang! “Toloka! Nagakari ako subong sang makawat,” paathag sang ginhimaya nga si Jesucristo upod ang espesipiko nga pagpatuhoy sa putokputokan sang “dakung kapipit-an” sa Armagedon.—Bugna 16:15; Mateo 24:21.

“Ang inaway sang dakung adlaw sang Dios nga Labing Gamhanan” may yara isa ka mahimayaon nga resulta. Magabukas ini sang dalan para sa Ginharian sang Dios nga bag-uhon ini nga duta nga mangin isa ka paraiso. (Mateo 6:9, 10; Bugna 21:3-5) Apang labi sa tanan, bindikahon sini ang labing daku nga ngalan sa uniberso sa talalupangdon nga katumanan sang dumaan matagnaon nga pangamuyo:

“Himoa sa ila subong sang sa Midian, subong kay Sisera, kag kay Jabin sa suba sang Kison. . . . Lagsa sila sang imo unos kag pakugmata sila sang imo bagyo. Pun-a ang ila mga nawong sing kagumon, agod nga magpangita sila sang imo ngalan, O Jehova. O pakahuy-an sila kag pahangaw-an sa gihapon, kag paliboga sila kag walaon; agod nga makilala nila nga ikaw lamang, nga ang iya ngalan amo si Jehova, amo ang Labing Mataas sa bug-os nga duta.”—Salmo 83:9, 15-18.

[Mapa sa pahina 22]

(Para sa kabug-usan sang teksto, tan-awa ang publikasyon)

Ginakontrol anay sang Megido ang isa sang dakung ruta sang militar kag negosyo nga nagasugpon sang mga kontinente sang Asia kag Aprika

Mga Ruta sa Negosyo

Hazor

Megiddo

Gezer

Jerusalem

[Mapa]

ASIA

AFRICA

[Laragway sa pahina 23]

Ang tugob-globo nga inaway sa Armagedon mangin mapinamat-uron, kaangay sang mga inaway nga gin-away sa Megido. Ang tanan nga mga kaaway sang Dios sa duta mawala