Mga Reperensia Para sa Pagkabuhi kag Pagministeryo nga Workbook Para sa Miting
OKTUBRE 1-7
MGA BAHANDI SA PULONG SANG DIOS | JUAN 9-10
“Si Jesus Nagaatipan sang Iya mga Karnero”
(Juan 10:1-3) “Sa pagkamatuod nagasiling ako sa inyo, ang nagasulod sa toril nga wala nagaagi sa puertahan kundi nagataklas sa iban nga alagyan, ina sia isa ka kawatan kag manug-ati. 2 Apang ang nagasulod paagi sa puertahan amo ang manugbantay sang mga karnero. 3 Ginabuksan sia sang manugbantay sa puertahan, kag ang mga karnero nagapamati sa iya tingog. Ginatawag niya ang iya mga karnero sa ila ngalan kag ginatuytuyan niya sila pagua sa toril.
(Juan 10:11) Ako ang maayo nga manugbantay; ang maayo nga manugbantay nagahatag sang iya kabuhi para sa mga karnero.
(Juan 10:14) Ako ang maayo nga manugbantay. Kilala ko ang akon mga karnero kag kilala ako sang akon mga karnero,
nwtsty media
Toril
Ang toril isa ka lugar nga nakudalan ukon napaderan para maproteksionan ang mga karnero sa mga kawatan kag sa nagapangaon nga mga sapat. Kon gab-i, ginapasulod sang mga manugbantay ang ila panong sa toril. Sang panahon sang Biblia, ang toril wala sing atop, sarisari ang kadakuon kag korte, kag sa masami napaderan sang mga bato kag isa lang ang puertahan. (Nu 32:16; 1Sa 24:3; Sof 2:6) May ginsambit si Juan parte sa pagsulod sa toril ‘paagi sa puertahan,’ nga ginaguardiahan sang “manugbantay sa puertahan.” (Ju 10:1, 3) May mga toril nga indi lang isa ka panong ang ginapasulod kon gab-i, kag ginaguardiahan ini sang manugbantay sang puertahan para amligan ang mga karnero. Pagkaaga, buksan niya ang puertahan para makagua ang mga karnero. Tipunon sang kada manugbantay ang iya panong paagi sa pagtawag sa mga karnero, kag makilala sang mga karnero ang tingog sang ila manugbantay kag magsunod sa iya. (Ju 10:3-5) Ginsambit ni Jesus ang toril kag ang ginahimo sang mga manugbantay para ipakita ang iya pag-atipan sa iya mga disipulo.—Ju 10:7-14.
Mga Cristianong Pamilya—Magpabilin nga Nagamata
5 Ang kaangtanan sang manugbantay sa iya karnero nabase sa ihibalo kag pagsalig. Ang maayo nga manugbantay nakakilala gid sa iya mga karnero. Ang mga karnero naman nagasalig kag nagatuman sa iya, kag kilala nila ang iya tingog. Si Jesus nagsiling: “Kilala ko ang akon mga karnero kag ang akon mga karnero nakakilala sa akon.” Indi lang hapaw ang iya pagkakilala sa kongregasyon. Ang Griegong tinaga para sa “kilala” nagakahulugan sing “personal kag tuman ka suod nga pagkilalahay.” Huo, ang kada karnero kilala gid sang Maayo nga Manugbantay. Nahibaluan niya ang ila mga kinahanglanon, kaluyahon, kag ikasarang. Makita sang aton Huwaran ang tanan nga nagakatabo sa iya mga karnero. Kag kilala gid sia sang iya mga karnero kag nagasalig sila sa iya pagpanguna.
(Juan 10:4, 5) Kon mapagua na niya ang tanan nga iya, nagauna sia sa ila, kag ang mga karnero nagasunod sa iya, kay kilala nila ang iya tingog. 5 Indi gid sila magsunod sa isa ka estranghero kundi magapalagyo sila sa iya, kay indi nila kilala ang tingog sang mga estranghero.”
“Kon Wala sing Ilustrasyon Indi Sia Magpamulong sa Ila”
17 Gikan sa personal nga obserbasyon, si George A. Smith nagsulat sa iya libro nga The Historical Geography of the Holy Land: “Kon kaisa nagapahunayhunay kami kon udto sa tupad sang isa sang mga bubon sa Judea, diin ginadala sang tatlo ukon apat ka manugbantay ang ila mga panong. Ang mga panong nagasimpunanay, kag nagpalibog kami kon paano tipunon liwat sang tagsa ka manugbantay ang iya panong. Apang pagkatapos makainom kag makadugsing ang mga panong, ang mga manugbantay masigtaklad sa nagkalainlain nga bahin sang nalupyakan, kag masigtawag sang ila panong; kag ang mga karnero sang tagsa ka manugbantay nagbulag sa kadam-an pakadto sa ila manugbantay, kag ang mga panong nagbiya sing mahim-ong kaangay sang pag-abot nila.” Nagpili si Jesus sing isa ka maayo gid nga ilustrasyon agod mahangpan sia, nga amo, kon batunon kag tumanon naton ang iya mga panudlo kag kon sundon naton ang iya pagtuytoy, nian mapaidalom kita sa pag-atipan sang “maayo nga manugbantay.”
(Juan 10:16) “May yara ako iban nga mga karnero, nga indi sa sini nga toril; dapat dalhon ko man sila, kag magapamati sila sa akon tingog, kag sila mangin isa ka panong nga may isa ka manugbantay.
nwtsty study note para sa Ju 10:16
dalhon: Ukon “giyahan.” Ang Griegong berbo nga aʹgo nga gingamit diri mahimo nagakahulugan sing “dalhon” ukon “giyahan,” depende sa konteksto. Ang isa ka Griego nga manuskrito nga napetsahan sang mga 200 C.E. naggamit sang kaanggid nga Griegong tinaga (sy·naʹgo) nga masami nga gina-translate nga “tipunon.” Bilang Maayo nga Manugbantay, si Jesus nagatipon, nagagiya, nagaamlig, kag nagapahalab sang iya mga karnero nga ara sa sini nga toril (nagapatuhoy man sa “diutay nga panong” sa Lu 12:32) kag sa iya iban nga mga karnero. Sila nangin isa ka panong nga may isa ka manugbantay. Ginapakita sini ang paghiusa nga maeksperiensiahan sang mga sumulunod ni Jesus.
Pagkutkot sing Espirituwal nga mga Hiyas
(Juan 9:38) Gani nagsiling sia: “Nagatuo ako sa iya, Ginuo.” Kag nagyaub sia sa iya.
nwtsty study note para sa Ju 9:38
nagyaub sia sa iya: Ukon “nagduko sa iya; naghapa sa iya atubangan; ginpadunggan sia.” Kon ang Griegong berbo nga pro·sky·neʹo gamiton para patuhuyan ang pagsimba sa dios ukon diosdios, gina-translate ini nga “para simbahon.” (Mat 4:10; Lu 4:8) Pero sa sini nga bersikulo, ang nag-ayo nga bulag halin sa pagkatawo, nagpati nga si Jesus tiglawas sang Dios kag nagyaub sa iya. Sa pagtamod sang nag-ayo nga tawo, si Jesus indi isa ka Dios ukon diosdios, kundi ang gintagna nga “Anak sang tawo,” ang Mesias nga may awtoridad halin sa Dios. (Ju 9:35) Ang pagyaub niya kay Jesus pareho lang sa ginahimo sang mga tawo nga ginsambit sa Hebreong Kasulatan. Nagayaub sila kon makaatubang sila sa mga propeta, hari, ukon sa iban pa nga tiglawas sang Dios. (1Sa 25:23, 24; 2Sa 14:4-7; 1Ha 1:16; 2Ha 4:36, 37) Mabasa sing pila ka beses sa Biblia nga ang pagyaub kay Jesus pagpakita sing pagpasalamat sa pagpahayag sang Dios ukon ebidensia sang kahamuot sang Dios.—Tan-awa ang study note para sa Mat 2:2; 8:2; 14:33; 15:25.
(Juan 10:22) Sadto nga tion ginhiwat sa Jerusalem ang Kapiestahan sang Pagdedikar. Tigtulugnaw sadto,
nwtsty study note para sa Ju 10:22
ang Kapiestahan sang Pagdedikar: Ang Hebreo nga ngalan para sa sini nga kapiestahan amo ang Hanukkah (chanuk·kahʹ), buot silingon “Inagurasyon; Dedikasyon.” Ginahiwat ini sa sulod sang walo ka adlaw, sugod sa ika-25 nga adlaw sang bulan sang Kislev, antes sang winter solstice, (tan-awa ang study note para sa wintertime sa sini nga bersikulo kag ang Apendise B15) para selebrahon ang pagdedikar liwat sang templo sa Jerusalem sang 165 B.C.E. Ginpakita sang hari sang Siria nga si Antiochus IV Epiphanes ang iya pagtamay kay Jehova, ang Dios sang mga Judiyo, paagi sa paghigko sang Iya templo. Halimbawa, nagpatindog sia sing halaran sa ibabaw sang daku nga halaran, diin ginahalad anay ang dulot nga sinunog kada adlaw. Sang Kislev 25, 168 B.C.E., naghalad si Antiochus sing mga baboy sa halaran kag ginwisik ang sabaw sang unod sini sa bilog nga templo para higkuan sing bug-os ang templo ni Jehova. Ginsunog niya ang mga gawang sang templo, ginguba ang kuarto sang mga saserdote, kag ginpanguha ang bulawan nga halaran, ang lamesa para sa dulot nga tinapay, kag ang bulawan nga kandelero. Dayon gindedikar niya liwat ang templo ni Jehova sa pagano nga dios nga si Zeus sang Olympus. Pagligad sang duha ka tuig, sa pagpanguna ni Judas Maccabaeus, liwat nga nasakop ang siudad kag ang templo sini. Sang natinluan ang templo, gindedikar ini liwat sang Kislev 25, 165 B.C.E., insakto tatlo ka tuig sa tapos nga naghalad si Antiochus sa halaran para kay Zeus. Dayon ginhimo liwat ang paghalad kada adlaw sing dulot nga sinunog para kay Jehova. Wala sing mabasa sa Biblia nga nagapakita nga si Jehova ang nagpadaug kay Judas Maccabaeus kag wala man sia ginsugo nga kay-uhon ang templo. Pero, gingamit ni Jehova ang mga lalaki sang iban nga pungsod, pareho kay Ciro sang Persia, para himuon ang pila ka butang may kaangtanan sa pagsimba sa Iya. (Isa 45:1) Gani makasiling kita nga mahimo gamiton ni Jehova ang isa ka tawo halin sa iya nadedikar nga katawhan para himuon ang Iya kabubut-on. Ginapakita sang Kasulatan nga ang templo dapat magpabilin nga nagatindog kag nagapanghikot para matuman ang mga tagna parte sa Mesias, sa iya ministeryo, kag sa iya paghalad. Dapat man himuon ang mga halad nga ginahimo sang mga Levinhon asta nga mahimo sang Mesias ang daku pa nga halad, ang iya kabuhi para sa katawhan. (Dan 9:27; Ju 2:17; Heb 9:11-14) Wala ginasugo ang mga sumulunod sang Cristo nga selebrahon ang Kapiestahan sang Pagdedikar. (Col 2:16, 17) Pero wala sing mabasa nga ginpakamalaut ni Jesus kag sang iya mga disipulo ang pagselebrar sini nga kapiestahan.
Pagbasa sa Biblia
(Juan 9:1-17) Samtang nagalakat sia, nakita niya ang isa ka tawo nga bulag halin sa pagkabun-ag. 2 Kag ginpamangkot si Jesus sang iya mga disipulo: “Rabbi, sin-o ang nakasala amo nga natawo sia nga bulag, sia ukon ang iya mga ginikanan?” 3 Nagsabat si Jesus: “Indi tungod sa sala sini nga tawo ukon sa sala sang iya mga ginikanan nga nabulag sia, apang paagi sini makita sang mga tawo ang mga buhat sang Dios. 4 Dapat naton himuon ang mga buhat sang Isa nga nagpadala sa akon samtang adlaw pa; kay kon gab-i na indi na kita makapangabudlay. 5 Samtang yari ako sa kalibutan, ako ang kapawa sang kalibutan.” 6 Pagsiling niya sini, nagdupla sia sa duta kag naghimo sang lunang kag ginhamlit ini sa mga mata sang tawo. 7 Dayon nagsiling sia sa tawo: “Magkadto ka kag manghilam-os sa punong sang Siloam” (nga ginabadbad, “Ginpadala”). Gani nagkadto sia didto kag nanghilam-os, kag pagbalik niya makakita na sia. 8 Ang iya mga kasilingan kag ang mga nakakita anay sa iya nga nagapakilimos nagsiling: “Indi bala amo ini ang tawo nga nagapungko kag nagapakilimos anay?” 9 Nagsiling ang iban: “Amo ina sia.” Nagsiling man ang iban: “Indi ina sia. Magkaanggid lang sila.” Nagsiling ang tawo: “Ako ini.” 10 Gani ginpamangkot nila sia: “Paano ka nakakita?” 11 Nagsabat sia: “Ang tawo nga si Jesus naghimo sang lunang kag ginhamlit ini sa akon mga mata kag nagsiling sia sa akon, ‘Magkadto ka sa Siloam kag magpanghilam-os.’ Gani nagkadto ako didto kag nanghilam-os kag dayon nakakita na ako.” 12 Kag nagsiling sila sa iya: “Diin na sia?” Nagsiling sia: “Wala ako makahibalo.” 13 Gindala nila sa mga Fariseo ang tawo nga bulag anay. 14 Natabuan nga Adlaw nga Inugpahuway sadto sang naghimo si Jesus sang lunang kag gin-ayo ang iya mga mata. 15 Gani, ginpamangkot man sia sang mga Fariseo kon paano sia nakakita. Nagsiling sia sa ila: “Ginhamlitan niya sing lunang ang akon mga mata, kag pagpanghilam-os ko, nakakita na ako.” 16 Nagsiling ang iban nga mga Fariseo: “Ini nga tawo indi halin sa Dios, kay wala niya ginatuman ang Adlaw nga Inugpahuway.” Nagsiling man ang iban: “Paano ang isa ka tawo nga makasasala makahimo sang mga milagro kaangay sini?” Gani nabahinbahin sila. 17 Dayon nagsiling sila liwat sa tawo nga bulag anay: “Ano ang masiling mo tuhoy sa iya, kay gin-ayo niya ang imo mga mata?” Nagsiling ang tawo: “Isa sia ka manalagna.”
OKTUBRE 8-14
MGA BAHANDI SA PULONG SANG DIOS | JUAN 11-12
“Sunda ang Kaluoy ni Jesus”
(Juan 11:23-26) Nagsiling si Jesus: “Ang imo utod mabanhaw.” 24 Nagsabat si Marta: “Nakahibalo ako nga mabanhaw sia sa tion sang pagkabanhaw sa katapusan nga adlaw.” 25 Nagsiling si Jesus sa iya: “Ako ang pagkabanhaw kag ang kabuhi. Ang isa nga nagatuo sa akon bisan pa mapatay, mabuhi liwat; 26 kag ang tanan nga nagakabuhi kag nagatuo sa akon indi na gid mapatay. Nagapati ka bala sini?”
nwtsty study note para sa Ju 11:24, 25
nakahibalo ako nga mabanhaw sia: Nagahunahuna si Marta nga ang ginapatuhuyan ni Jesus amo ang pagkabanhaw sa palaabuton sa katapusan nga adlaw. (Tan-awa ang study note para sa Ju 6:39.) Mabakod gid ang iya pagtuo sa sina nga panudlo. Ang pila ka lider sang relihion sang panahon ni Marta, nga ginatawag nga mga Saduceo, wala nagapati nga may pagkabanhaw, bisan pa maathag ini nga ginatudlo sa Kasulatan. (Dan 12:13; Mar 12:18) Ang mga Fariseo naman nagapati nga indi mapatay ang kalag. Pero nahibaluan ni Marta nga ginatudlo ni Jesus ang paglaum nga pagkabanhaw kag nagbanhaw pa gani sang mga patay, bisan pa ang mga ginbanhaw bag-o lang napatay kag indi pareho kay Lazaro nga apat na ka adlaw nga napatay.
ako ang pagkabanhaw kag ang kabuhi: Ang kamatayon ni Jesus kag ang pagbanhaw sa iya naghatag sing kahigayunan sa mga napatay nga mabuhi liwat. Sang nabanhaw si Jesus, ginhatagan sia ni Jehova sing gahom indi lang para banhawon ang mga patay kundi para maghatag sing kabuhi nga dayon. (Tan-awa ang study note para sa Ju 5:26.) Sa Bug 1:18, gintawag ni Jesus ang iya kaugalingon nga “ang isa nga nagakabuhi,” nga may “mga yabi sang kamatayon kag sang Lulubngan.” Gani, si Jesus ang paglaum sang mga buhi kag mga patay. Ginpromisa niya nga buksan ang mga lulubngan kag hatagan sing kabuhi ang mga patay. Ang iban sa ila magagahom kaupod niya sa langit kag ang iban magaistrar sa iya bag-o nga duta nga gamhan sang iya gobierno sa langit.—Ju 5:28, 29; 2Pe 3:13.
(Juan 11:33-35) Pagkakita ni Jesus nga nagahibi si Maria kag ang mga Judiyo nga kaupod niya, natandog gid ang tagipusuon ni Jesus kag natublag sia. 34 Nagpamangkot sia: “Diin ninyo sia ginlubong?” Nagsabat sila: “Ginuo, kari kag tan-awa.” 35 Nagtulo ang luha ni Jesus.
nwtsty study note para sa Ju 11:33-35
nagahibi: Ang Griegong tinaga para sa “nagahibi” masami nga nagapatuhoy sa paghibi sing matunog. Pareho man nga berbo ang gingamit ni Jesus sang gintagna niya ang nagahilapit nga kalaglagan sang Jerusalem.—Lu 19:41.
natandog gid . . . kag natublag: Ining kombinasyon sang duha ka orihinal nga tinaga nagalaragway sang grabe nga emosyon nga nabatyagan ni Jesus sa sini nga okasyon. Ang Griegong berbo nga gin-translate “natandog gid” (em·bri·maʹo·mai) nagapakita sing mabaskog nga balatyagon, pero ginapakita sini nga bersikulo ang epekto kay Jesus sang natabo amo nga natandog gid sia. Ang Griegong tinaga para sa “natublag” (ta·rasʹso) literal nga nagapatuhoy sa kagamo. Suno sa isa ka iskolar, sa sini nga bersikulo nagakahulugan ini sing “indi mapahamtang; pagbatyag sing grabe nga kasakit ukon kasubo.” Pareho man nga berbo ang gingamit sa Ju 13:21 para ilaragway ang ginbatyag ni Jesus kay bal-an niya nga luiban sia ni Judas sa ulihi.—Tan-awa ang study note para sa Ju 11:35.
ang tagipusuon: Ang orihinal nga Griego nga teksto nagsiling nga “ang espiritu.” Ang Griegong tinaga nga pneuʹma nga gingamit diri nagakahulugan sing puersa nga nagaimpluwensia sa malaragwayon nga tagipusuon sang tawo kag nagapahulag sa iya nga ihambal ukon himuon ang isa ka butang.—Tan-awa ang Glossary, “Espiritu.”
Nagtulo ang luha: Ang tinaga nga gingamit diri (da·kryʹo) isa ka berbo sang Griego nga nombre para sa “luha” nga gingamit sa mga teksto pareho sa Lu 7:38; Bin 20:19, 31; Heb 5:7; Bug 7:17; 21:4. Daw ang ginahatagan sing pokus sini amo ang luha kag indi ang kabaskugon sang paghibi. Sa Cristianong Griegong Kasulatan, diri lang gingamit ining Griego nga berbo, kag indi ini pareho sa gingamit sa Ju 11:33 (tan-awa ang study note) para ilaragway ang paghibi ni Maria kag sang mga Judiyo. Kabalo si Jesus nga banhawon niya si Lazaro, pero grabe gid ang iya kasubo sang nakita niya ang iya mga abyan nga nasubuan gid. Palangga gid niya ang iya mga abyan kag naluoy sia sa ila, amo nga nagtulo ang luha ni Jesus. Ginapakita sini nga kasaysayan nga may empatiya si Jesus sa mga napatyan sing mga pinalangga bangod sa napanubli nga sala kay Adan.
(Juan 11:43, 44) Pagkasiling niya sini, nagsinggit sia sing mabaskog: “Lazaro, gua ka!” 44 Ang tawo nga napatay naggua. Ang iya mga tiil kag mga kamot nasamburan sang tela, kag ang iya nawong naputos sang tela. Nagsiling si Jesus sa ila: “Hubari ninyo sia kag palakta.”
Pagkutkot sing Espirituwal nga mga Hiyas
(Juan 11:49) Apang ang isa sa ila, si Caifas nga mataas nga saserdote sadto nga tuig, nagsiling sa ila: “Wala gid kamo sing nahibaluan,
nwtsty study note para sa Ju 11:49
mataas nga saserdote: Sang wala pa nasakop ang Israel, ang mataas nga saserdote nagapabilin sa iya posisyon tubtob buhi sia. (Nu 35:25) Pero sang ginsakop na ini sang mga Romano, ang mataas nga saserdote kontrolado sang Romano nga mga gumalahom nga gintangdo sang Roma, kag puede nila sia mapahalin. (Tan-awa ang Glossary, “Mataas nga saserdote.”) Si Caifas nga gintangdo sang mga Romano, isa ka opisyal nga nagpungko sa iya posisyon sing mas malawig sangsa mga nauna sa iya. Gintangdo sia sang mga 18 C.E. kag nagpabilin sa iya posisyon asta sang mga 36 C.E. Sang ginsambit ni Juan nga si Caifas ang mataas nga saserdote sadto nga tuig, ukon sang 33 C.E., buot silingon si Caifas amo ang mataas nga saserdote sang indi malipatan nga tuig sang ginpatay si Jesus.—Tan-awa ang Apendise B12 para mabal-an ang posible nga lokasyon sang balay ni Caifas.
(Juan 12:42) Gani, madamo nga mga manugdumala ang nagtuo sa iya, apang bangod nahadlok sila sa mga Fariseo wala nila ginpakita nga nagapati sila kay Jesus, agod indi sila pagsikwayon sa sinagoga;
nwtsty study note para sa Ju 12:42
mga manugdumala: Ang Griegong tinaga nga gingamit diri para sa “manugdumala” mahimo nagapatuhoy sa mga miembro sang mataas nga korte sang mga Judiyo, ang Sanhedrin. Ini nga tinaga gingamit sa Ju 3:1 nga nagapatuhoy kay Nicodemo, miembro sina nga korte.—Tan-awa ang study note para sa Ju 3:1.
pagsikwayon sa sinagoga: Ukon “ginpahalin; gindumilian sa sinagoga.” Ang Griego nga adjective nga a·po·sy·naʹgo·gos diri lang gingamit kag sa Ju 12:42 kag 16:2. Ang isa nga ginsikway likawan kag pakalainon sang mga tawo. Kon likawan na sia sang iban nga Judiyo, mahimo mamigado gid ang iya pamilya. Ang sinagoga, nga panguna nga ginagamit para sa pagtudlo, ginagamit man kon kaisa nga lokal nga hukmanan kag may awtoridad ini sa pagsilot paagi sa pagbunal kag pagpahalin sa nakasala.—Tan-awa ang study note para sa Mat 10:17.
Pagbasa sa Biblia
(Juan 12:35-50) Nagsabat si Jesus: “Ang kapawa yara sa tunga ninyo sa malip-ot pa nga tion. Maglakat kamo samtang yara sa inyo ang kapawa, agod indi kamo madaug sang kadudulman; ang nagalakat sa kadudulman wala makahibalo kon diin sia nagapakadto. 36 Samtang yara sa inyo ang kapawa, magtuo kamo sa kapawa, agod mangin mga anak kamo sang kapawa.” Pagkasiling sini ni Jesus, naglakat sia kag nagpanago sa ila. 37 Bisan pa nakita nila ang madamo nga milagro nga ginhimo niya, wala sila magtuo sa iya. 38 Gani natuman ang gintagna ni Isaias nga manalagna: “Jehova, sin-o ang nagtuo sa butang nga nabatian halin sa amon? Kag kay sin-o ginpakita ang butkon ni Jehova?” 39 Gintagna man ni Isaias ang kabangdanan kon ngaa indi sila magpati: 40 “Ginbulag niya ang ila mga mata kag ginpatig-a ang ila tagipusuon, agod ang ila mga mata indi makakita kag ang ila tagipusuon indi makahangop kag manumbalik kag ayuhon ko sila.” 41 Ginsiling ini ni Isaias tuhoy sa Cristo bangod nakita niya ang iya himaya. 42 Gani, madamo nga mga manugdumala ang nagtuo sa iya, apang bangod nahadlok sila sa mga Fariseo wala nila ginpakita nga nagapati sila kay Jesus, agod indi sila pagsikwayon sa sinagoga; 43 kay ginpasulabi nila ang pagdayaw sang mga tawo sangsa pagdayaw sang Dios. 44 Apang, nagsiling si Jesus sing mabaskog: “Ang nagatuo sa akon nagatuo indi lang sa akon, kundi sa nagpadala man sa akon; 45 kag ang nakakita sa akon nakakita man sa Isa nga nagpadala sa akon. 46 Nagkari ako subong kapawa sa kalibutan, agod ang tagsatagsa nga nagatuo sa akon indi magpabilin sa kadudulman. 47 Apang kon ang bisan sin-o magpamati sa akon ginatudlo kag wala nagatuman sini, indi ko sia paghukman; kay nagkari ako, indi sa paghukom sa kalibutan, kundi sa pagluwas sa kalibutan. 48 Ang nagasikway sa akon kag wala nagabaton sang akon ginatudlo, may magahukom sa iya. Ang pulong nga akon ginhambal amo ang magahukom sa iya sa katapusan nga adlaw. 49 Kay ang akon ginahambal indi halin sa akon, kundi sa Amay nga nagpadala sa akon nga nagsugo sa akon kon ano ang akon isiling kag itudlo. 50 Kag nahibaluan ko nga ang iya sugo nagakahulugan sing kabuhi nga wala sing katapusan. Gani ano man ang akon ginahambal, ginahambal ko ini suno sa ginsiling sa akon sang Amay.”
OKTUBRE 15-21
MGA BAHANDI SA PULONG SANG DIOS | JUAN 13-14
“Naghatag Ako sa Inyo sang Sulundan”
(Juan 13:5) Pagkatapos sini ginbutangan niya sing tubig ang labador kag ginhinawan ang mga tiil sang iya mga disipulo kag ginpahiran ini sing tualya nga ginpangwagkus niya.
nwtsty study note para sa Ju 13:5
ginhinawan ang mga tiil sang iya mga disipulo: Sa dumaan nga Israel, sandalyas ang ginasuksok sang kalabanan nga tawo. Isa lang ini ka suwelas nga may higot nga ginasambod sa tiil, gani mahigkuan gid ang mga tiil sang mga nagalakbay sa yab-ukon ukon lunangon nga dalan kag kaumhan. Gani, kustombre sang mga tawo nga ubahon ang ila sandalyas antes magsulod sa balay, kag siguraduhon sang maabiabihon nga tagbalay nga mahinawan ang mga tiil sang mga bisita. Madamo nga beses nga mabasa sa Biblia nga ginahimo ini nga kustombre. (Ge 18:4, 5; 24:32; 1Sa 25:41; Lu 7:37, 38, 44) Sang ginhinawan ni Jesus ang mga tiil sang iya mga disipulo, gingamit niya ini nga kustombre para tudluan sila sing leksion parte sa pagkamapainubuson kag pag-alagad sa isa kag isa.
(Juan 13:12-14) Sang mahinawan na ni Jesus ang ila mga tiil, ginsuksok niya ang iya kunop kag nagbalik sa lamesa kag ginpamangkot sila: “Nahangpan bala ninyo ang akon ginhimo sa inyo? 13 Ginatawag ninyo ako, ‘Manunudlo,’ kag ‘Ginuo,’ kag husto kamo, kay amo gid man ako. 14 Gani, kon ako nga inyo Ginuo kag Manunudlo, naghinaw sang inyo mga tiil, dapat man ninyo hinawan ang mga tiil sang isa kag isa.
nwtsty study note para sa Ju 13:12-14
dapat: Ukon “obligado.” Ang Griego nga berbo nga gingamit diri masami nga nagapatuhoy sa kuarta, nga nagakahulugan “may kabalaslan sa isa; may utang sa isa.” (Mat 18:28, 30, 34; Lu 16:5, 7) Sa sini nga bersikulo kag sa iban pa nga teksto, mas masangkad ang kahulugan sini nga nagapakita nga obligado ang isa sa paghimo sang isa ka butang.—1Ju 3:16; 4:11; 3Ju 8.
(Juan 13:15) Kay naghatag ako sa inyo sang sulundan, nga ang ginhimo ko sa inyo, dapat man ninyo himuon.
Ang Pinakabantog nga Tawo Naghimo sing Mapainubuson nga Pag-alagad
Paagi sa paghinaw sa mga tiil sang iya mga disipulo, naghatag si Jesus sing maayo gid nga leksion sang pagkamapainubuson. Sa pagkamatuod, indi dapat maghunahuna ang mga Cristiano nga importante gid sila sa bagay nga dapat sila alagdon pirme sang iban, kag indi man sila dapat maghingamo sing posisyon sang kadungganan kag kabantugan. Sa baylo, dapat nila sundon ang sulundan nga ginpahamtang ni Jesus, nga “nagkari, indi agod alagdon, kundi sa pag-alagad kag sa paghatag sang iya kalag nga gawad sang madamo.” (Mateo 20:28) Huo, ang mga sumulunod ni Jesus dapat handa maghimo sing pinakakubos sa isa kag isa.
Pagkutkot sing Espirituwal nga mga Hiyas
(Juan 14:6) Nagsabat si Jesus: “Ako amo ang dalan kag ang kamatuoran kag ang kabuhi. Wala sing makakadto sa Amay kon indi paagi sa akon.
nwtsty study note para sa Ju 14:6
Ako amo ang dalan kag ang kamatuoran kag ang kabuhi: Si Jesus ang dalan kay paagi lang sa iya nga makapalapit kita sa Dios sa pangamuyo. Sia man “ang dalan” para makapanumbalik sa Dios ang katawhan. (Ju 16:23; Ro 5:8) Si Jesus ang kamatuoran kay ang iya pagkabuhi kag ginsiling nahisuno sa kamatuoran. Gintuman man niya ang madamo nga tagna nga nasentro sa iya papel sa paghimo sang katuyuan sang Dios. (Ju 1:14; Bug 19:10) Ini nga mga tagna nangin “‘huo’ [ukon natuman] paagi sa iya.” (2Co 1:20) Si Jesus ang kabuhi kay paagi sa gawad, nangin posible para sa katawhan nga matigayon ang “matuod nga kabuhi,” nga amo ang “kabuhi nga wala sing katapusan.” (1Ti 6:12, 19; Efe 1:7; 1Ju 1:7) Sia man “ang kabuhi” para sa minilyon nga banhawon sa ulihi nga may paglaum nga mabuhi sing dayon sa Paraiso.—Ju 5:28, 29.
(Juan 14:12) Sa pagkamatuod nagasiling ako sa inyo, ang bisan sin-o nga nagatuo sa akon magahimo man sang mga buhat nga ginahimo ko; kag magahimo sia sang mga buhat nga labaw pa sa sini, bangod magakadto ako sa Amay.
nwtsty study note para sa Ju 14:12
mga buhat nga labaw pa sa sini: Wala nagsiling si Jesus nga ang himuon nga milagro sang iya mga disipulo labaw pa sa iya himuon nga milagro. Kundi mapainubuson niya nga ginbaton nga ang kasangkaron sang ila pagbantala kag pagpanudlo labaw pa sangsa himuon niya. Ang iya mga sumulunod magatuptop sang mas malapad nga teritoryo, makapanaksi sa mas madamo nga tawo, kag makabantala sing mas malawig sangsa iya nahimo. Ginapakita sang ginsiling ni Jesus nga ginapaabot niya nga ipadayon sang iya mga sumulunod ang iya hilikuton.
Pagbasa sa Biblia
(Juan 13:1-17) Antes sang kapiestahan sang Paskua, nahibaluan na ni Jesus nga nag-abot na ang tion nga mataliwan sia sa sini nga kalibutan agod magbalik sa Amay. Kag bangod ginahigugma niya ang iya mga sumulunod nga yari sa kalibutan, padayon niya nga ginhigugma sila tubtob sa katapusan. 2 Samtang nagapanihapon sila, ginbutang na sang Yawa sa tagipusuon ni Judas Iscariote, nga anak ni Simon, ang handum nga luiban si Jesus. 3 Bangod nahibaluan ni Jesus nga ginhatag na sang Amay ang tanan nga butang sa iya kag nahibaluan niya nga naghalin sia sa Dios kag mabalik na sa Dios, 4 nagtindog sia samtang nagapanihapon pa sila kag gin-uba ang iya kunop. Dayon nagkuha sia sing tualya kag ginwagkus ini sa iya hawak. 5 Pagkatapos sini ginbutangan niya sing tubig ang labador kag ginhinawan ang mga tiil sang iya mga disipulo kag ginpahiran ini sing tualya nga ginpangwagkus niya. 6 Pag-abot kay Simon Pedro, nagsiling si Simon sa iya: “Ginuo, hinawan mo bala ang akon mga tiil?” 7 Nagsabat si Jesus: “Indi mo pa mahangpan kon ano ang akon ginahimo subong, apang mahangpan mo ini sa ulihi.” 8 Nagsiling si Pedro: “Indi mo dapat paghinawan ang akon mga tiil.” Nagsabat si Jesus: “Kon indi ko ikaw paghinawan, wala ka sing bahin sa akon.” 9 Nagsiling si Simon Pedro: “Ginuo, indi lang ang akon mga tiil ang hinawan mo, kundi pati man ang akon mga kamot kag ang akon ulo.” 10 Nagsiling si Jesus: “Matinlo na ang bug-os nga lawas sang nakapaligo kag indi na kinahanglan manghinaw luwas sa iya mga tiil. Matinlo na kamo, apang indi tanan sa inyo matinlo.” 11 Kay nahibaluan niya kon sin-o ang magaluib sa iya. Amo nga nagsiling sia: “Indi tanan sa inyo matinlo.” 12 Sang mahinawan na ni Jesus ang ila mga tiil, ginsuksok niya ang iya kunop kag nagbalik sa lamesa kag ginpamangkot sila: “Nahangpan bala ninyo ang akon ginhimo sa inyo? 13 Ginatawag ninyo ako, ‘Manunudlo,’ kag ‘Ginuo,’ kag husto kamo, kay amo gid man ako. 14 Gani, kon ako nga inyo Ginuo kag Manunudlo, naghinaw sang inyo mga tiil, dapat man ninyo hinawan ang mga tiil sang isa kag isa. 15 Kay naghatag ako sa inyo sang sulundan, nga ang ginhimo ko sa inyo, dapat man ninyo himuon. 16 Sa pagkamatuod nagasiling ako sa inyo, wala sing ulipon nga labaw pa sa iya agalon, kag wala sing ginpadala nga labaw pa sa nagpadala sa iya. 17 Bangod nahibaluan ninyo ini, malipayon kamo kon himuon ninyo ini.
OKTUBRE 22-28
MGA BAHANDI SA PULONG SANG DIOS | JUAN 15-17
“Indi Kamo Bahin sang Kalibutan”
(Juan 15:19) Kon kamo bahin sang kalibutan, higugmaon kamo sang kalibutan, kay ini ang nagapanag-iya sa inyo. Apang ginadumtan kamo sang kalibutan bangod indi kamo bahin sang kalibutan, kundi ginpili ko kamo halin sa kalibutan.
nwtsty study note para sa Ju 15:19
kalibutan: Sa sini nga bersikulo, ang Griegong tinaga nga koʹsmos nagapatuhoy sa kalibutan sang katawhan nga indi mga alagad sang Dios, ang indi matarong nga katilingban sang mga tawo nga wala nagaalagad sa Dios. Sa tanan nga manunulat sang Ebanghelyo, si Juan lang ang nagkutlo sang ginsiling ni Jesus nga ang iya mga sumulunod indi bahin sang kalibutan ukon indi iya sang kalibutan. Duha pa ka beses nga ginpabutyag man ini ni Jesus sa iya katapusan nga pangamuyo upod sa iya matutom nga mga apostoles.—Ju 17:14, 16.
(Juan 15:21) Apang himuon nila ini tanan nga butang batok sa inyo tungod sa akon ngalan, bangod wala sila makakilala sa Isa nga nagpadala sa akon.
nwtsty study note para sa Ju 15:21
tungod sa akon ngalan: Sa Biblia, ang termino nga “ngalan” nagapatuhoy kon kaisa sa tawo nga nagadala sang ngalan, sa iya reputasyon, kag sa tanan nga iya ginarepresentar. (Tan-awa ang study note para sa Mat 6:9.) Ang ngalan ni Jesus nagapatuhoy man sa awtoridad kag posisyon nga ginhatag sa iya sang iya Amay. (Mat 28:18; Fil 2:9, 10; Heb 1:3, 4) Ginpaathag diri ni Jesus kon ngaa ang katawhan sang kalibutan magahimo sing mga butang nga batok sa iya mga sumulunod: bangod wala sila makakilala sa Isa nga nagpadala sa iya. Kon makilala nila ang Dios, maintiendihan nila kag kilalahon ang kahulugan sang ngalan ni Jesus. (Bin 4:12) Lakip sa sini ang posisyon ni Jesus bilang gintangdo sang Dios nga Manuggahom, ang Hari sang mga hari, nga sa iya dapat magpasakop ang tanan nga tawo para makatigayon sing kabuhi.—Ju 17:3; Bug 19:11-16; ipaanggid ang Sa 2:7-12.
(Juan 16:33) Ginsugid ko ini sa inyo agod paagi sa akon may paghidait kamo. Sa kalibutan may kapipit-an kamo, apang magpakabakod kamo! Nadaug ko ang kalibutan.”
it-1-E 516
Kaisog
Kinahanglan sang mga Cristiano ang kaisog para indi sila maimpluwensiahan sang mga batasan kag ginahimo sang kalibutan nga kaaway ni Jehova nga Dios, kag makapabilin sila nga matutom sa Iya bisan pa ginadumtan sang kalibutan. Ginsilingan ni Jesucristo ang iya mga disipulo: “Sa kalibutan may kapipit-an kamo, apang magpakabakod kamo! Nadaug ko ang kalibutan.” (Ju 16:33) Wala gid nagpaimpluwensia sa kalibutan ang Anak sang Dios, kundi nadaug niya ini kay wala niya ginsunod ang bisan ano nga ginahimo sang kalibutan. Ang maayo nga halimbawa ni Jesucristo bilang mandadaug kag ang resulta sang iya wala sing kasawayan nga binuhatan makahatag sa isa sing kaisog para masunod sia kag makapabilin nga matinlo kag indi bahin sang kalibutan.—Ju 17:16.
Pagkutkot sing Espirituwal nga mga Hiyas
(Juan 17:21-23) agod sila tanan mangin isa, subong nga ikaw, Amay, nahiusa sa akon kag ako nahiusa sa imo, agod mahiusa man sila sa aton, agod magpati ang kalibutan nga ginpadala mo ako. 22 Ginhatagan ko sila sing himaya nga ginhatag mo sa akon, agod mangin isa sila subong nga kita isa. 23 Ako nahiusa sa ila kag ikaw nahiusa sa akon, agod mahiusa sila sing himpit, agod mahibaluan sang kalibutan nga ginpadala mo ako kag ginhigugma mo sila subong nga ginhigugma mo ako.
nwtsty study note para sa Ju 17:21-23
isa: Ukon “nahiusa.” Nangamuyo si Jesus nga ang iya matuod nga mga sumulunod mangin “isa,” ukon nahiusa sa paghimo sing pareho nga katuyuan, pareho nga sia kag ang iya Amay “isa,” buot silingon may kooperasyon kag nahiusa sa hunahuna. (Ju 17:22) Sa 1Co 3:6-9, ginlaragway ni Pablo ini nga klase sang paghiusa sa tunga sang Cristianong mga ministro samtang nagapanghikot sila upod sa isa kag isa kag sa Dios.—Tan-awa ang 1Co 3:8 kag ang study note para sa Ju 10:30; 17:11.
mahiusa sila sing himpit: Ukon “mahiusa sing bug-os.” Sa sini nga bersikulo, gin-angot ni Jesus ang himpit nga paghiusa sa paghigugma sang Amay. Nahisuno ini sa Col 3:14, nga nagsiling: ‘Ang gugma amo ang himpit nga higot sang paghiusa.’ Ining himpit nga paghiusa relatibo. Indi buot silingon sini nga palareho na ang tanan nga personalidad, abilidad, batasan, kag konsiensia. Kundi nagakahulugan ini nga ang mga sumulunod ni Jesus nahiusa sa ila ginahimo, ginapatihan, kag ginatudlo.—Ro 15:5, 6; 1Co 1:10; Efe 4:3; Fil 1:27.
(Juan 17:24) Amay, luyag ko nga kon diin ako didto man ang mga ginhatag mo sa akon, agod makita nila ang himaya nga ginhatag mo sa akon, bangod ginhigugma mo ako sa wala pa matukod ang kalibutan.
nwtsty study note para sa Ju 17:24
matukod ang kalibutan: Ang Griegong tinaga para sa “matukod” gin-translate nga “nakapanamkon” sa Heb 11:11. Ang ekspresyon diri nga “matukod ang kalibutan,” nagapatuhoy sa pagkabun-ag sang mga anak nanday Adan kag Eva. Gin-angot ni Jesus ang “matukod ang kalibutan” kay Abel, ang una nga tawo nga mahimo gawaron kag ang una nga tawo nga ang iya ngalan ‘ginsulat sa linukot sang kabuhi sugod sa pagtukod sa kalibutan.’ (Lu 11:50, 51; Bug 17:8) Ining ginsiling ni Jesus sa iya pangamuyo sa iya Amay nagapamatuod man nga madugay pa antes nakabata sanday Adan kag Eva, ginhigugma na sang Dios ang iya bugtong nga Anak.
Pagbasa sa Biblia
(Juan 17:1-14) Pagkatapos ini mahambal ni Jesus, nagtangla sia sa langit kag nagsiling: “Amay, nag-abot na ang tion. Himayaa ang imo anak agod himayaon ka sang imo anak, 2 kay subong nga ginhatagan mo sia sing awtoridad sa tanan nga tawo, hatagan man niya sing kabuhi nga wala sing katapusan ang tanan nga ginhatag mo sa iya. 3 Ini nagakahulugan sang kabuhi nga wala sing katapusan, ang pagkilala nila sa imo, ang lamang matuod nga Dios, kag sa imo ginpadala, si Jesucristo. 4 Ginhimaya ko ikaw sa duta, kay natapos ko ang buluhaton nga ginhatag mo sa akon. 5 Gani karon, Amay, himayaa ako sa imo tupad kaangay sang himaya nga yara sa akon sadto upod sa imo sang wala pa ang kalibutan. 6 “Ginpakilala ko ang imo ngalan sa mga tawo nga ginhatag mo sa akon halin sa kalibutan. Imo sila, kag ginhatag mo sila sa akon, kag gintuman nila ang imo pulong. 7 Karon nahibaluan na nila nga ang tanan nga ginhatag mo sa akon naghalin sa imo; 8 bangod ginsugiran ko sila sang mga butang nga ginsugid mo sa akon, kag ginbaton nila ini kag nahibaluan gid nila nga nagkari ako subong imo tiglawas, kag nagpati sila nga ginpadala mo ako. 9 Nagapangabay ako tungod sa ila; nagapangabay ako, indi tungod sa kalibutan, kundi tungod sa mga ginhatag mo sa akon, bangod imo sila; 10 kag ang tanan nga akon imo kag ang imo akon, kag nahimaya ako sa ila. 11 “Wala na ako sa kalibutan, apang sila yara sa kalibutan kag magakadto ako sa imo. Balaan nga Amay, bantayi sila tungod sa imo ngalan, nga ginhatag mo sa akon, agod mangin isa sila subong nga kita isa. 12 Sang kaupod nila ako ginbantayan ko sila tungod sa imo ngalan, nga ginhatag mo sa akon; kag gin-amligan ko sila, kag wala sing isa sa ila ang nalaglag luwas sa anak sang kalaglagan, agod matuman ang kasulatan. 13 Apang karon magakadto ako sa imo, kag ginahambal ko ini nga mga butang samtang yara pa ako sa kalibutan, agod mabatyagan gid nila ang kalipay nga akon nabatyagan. 14 Ginsugid ko sa ila ang imo pulong, apang gindumtan sila sang kalibutan, bangod indi sila bahin sang kalibutan, subong nga ako indi bahin sang kalibutan.
OKTUBRE 29–NOBIEMBRE 4
MGA BAHANDI SA PULONG SANG DIOS | JUAN 18-19
“Si Jesus Nagpanaksi sa Kamatuoran”
(Juan 18:36) Nagsabat si Jesus: “Ang akon Ginharian indi bahin sini nga kalibutan. Kon ang akon Ginharian bahin sini nga kalibutan, ang akon mga alagad nakig-away kuntani agod indi ako madakop sang mga Judiyo. Apang, ang matuod, ang akon Ginharian indi halin sa sini.”
(Juan 18:37) Gani nagsiling si Pilato: “Kon amo, hari ka?” Nagsabat si Jesus: “Ikaw mismo ang nagsiling nga hari ako. Natawo ako kag nagkari sa kalibutan agod magpanaksi sa kamatuoran. Ang tanan nga dampig sa kamatuoran nagapamati sa akon.”
nwtsty study note para sa Ju 18:37
magpanaksi sa: Sa Cristianong Griegong Kasulatan, ang paggamit sang Griegong tinaga nga gin-translate nga “magpanaksi” (mar·ty·reʹo) kag “saksi” (mar·ty·riʹa; marʹtys) may masangkad nga kahulugan. Ining duha ka termino may pareho nga kahulugan nga amo ang pagtestigo sa kamatuoran base sa personal nga nakita ukon nahibaluan, pero mahimo man ini nagakahulugan sing “pagpahayag; pagkumpirmar; paghambal sing maayo parte sa.” Wala lang ginpamatud-an kag ginpahayag ni Jesus ang kamatuoran nga ginapatihan gid niya, kundi ginpakita niya sa iya pagkabuhi nga ginasakdag niya ang kamatuoran nga gintagna kag ginpromisa sang iya Amay. (2Co 1:20) Ang katuyuan sang Dios may kaangtanan sa Ginharian kag sa Mesianikong Manuggahom sini gintagna sing detalyado. Ginpakita sang bug-os nga pagkabuhi ni Jesus sa duta, nga natapos sang ginhalad niya ang iya kabuhi, nga gintuman niya ang tanan nga tagna parte sa iya, pati ang ginalandong, ukon sulundan, nga ginaunod sang Kasuguan nga katipan. (Col 2:16, 17; Heb 10:1) Gani paagi sa pulong kag buhat ni Jesus, masiling naton nga ‘nagpanaksi sia sa kamatuoran.’
kamatuoran: Ginapatuhuyan ni Jesus indi ang kamatuoran sa kabilugan, kundi ang kamatuoran parte sa katuyuan sang Dios. Ang panguna nga bahin sang katuyuan sang Dios amo nga si Jesus, ang ‘anak ni David,’ magaalagad bilang Mataas nga Saserdote kag Manuggahom sang Ginharian sang Dios. (Mat 1:1) Ginapaathag ni Jesus nga ang panguna nga rason sang iya pagkari sa kalibutan sang katawhan, sang iya kabuhi sa duta, kag sang iya ministeryo amo ang pagpahayag sing kamatuoran parte sa sina nga Ginharian. Ang kaanggid nga mensahe ginpahayag man sang mga anghel antes kag sang tion nga nabun-ag si Jesus sa Betlehem sang Judea, sa siudad diin natawo si David.—Lu 1:32, 33; 2:10-14.
(Juan 18:38a) Nagpamangkot si Pilato: “Ano ang kamatuoran?”
nwtsty study note para sa Ju 18:38a
Ano ang kamatuoran?: Ang ginatumod ni Pilato sa iya pamangkot amo ang kamatuoran sa kabilugan, indi ang “kamatuoran” nga bag-o lang ginsiling ni Jesus. (Ju 18:37) Indi sinsero ang iya pamangkot, amo nga wala ini ginsabat ni Jesus. Ginapakita sang pamangkot ni Pilato nga ginainsulto ukon ginaduhaduhaan niya ang kamatuoran, nga daw pareho nga nagasiling sia, “Kamatuoran? Ano ’na? Wala sing kamatuoran!” Ang matuod, wala na ginhulat ni Pilato ang sabat ni Jesus kundi naggua sia kag nagkadto sa mga Judiyo.
Pagkutkot sing Espirituwal nga mga Hiyas
(Juan 19:30) Sang nadimdiman ni Jesus ang maaslom nga alak, nagsiling sia: “Natuman na!” Dayon nagduko sia kag gintugyan ang iya espiritu.
nwtsty study note para sa Ju 19:30
gintugyan ang iya espiritu: Ukon “napatay sia; nag-untat sia sa pagginhawa.” Ang termino nga “espiritu” (sa Griego, pneuʹma) nga gingamit diri mahimo nagapatuhoy sa “ginhawa” ukon “puersa sang kabuhi.” Ginasuportahan ini sa paggamit sang Griegong berbo nga ek·pneʹo (sa literal, “pagginhawa”) sa kaanggid nga mga teksto sa Mar 15:37 kag Lu 23:46 (diin gin-translate ini nga “napatay” ukon sa iban nga translation nga ginsambit sa study note para sa sini nga mga bersikulo, “katapusan nga ginhawa”). Ang iban nagasiling nga ang paggamit sang Griegong termino nga gin-translate nga “gintugyan” nagakahulugan nga nag-untat si Jesus sa pagpakigbato para mabuhi, kay natuman na niya ang tanan. Kinabubut-on nga “ginhatag niya ang iya kabuhi tubtob sa kamatayon.”—Isa 53:12; Ju 10:11.
(Juan 19:31) Agod wala sing bangkay nga mabilin sa mga usok sang pag-antos sa Adlaw nga Inugpahuway, kay adlaw sadto sang Paghanda, (kag ang masunod nga adlaw pinasahi nga Adlaw nga Inugpahuway), ginpangabay sang mga Judiyo si Pilato nga balion ang ila mga batiis kag kuhaon ang ila bangkay.
nwtsty study note para sa Ju 19:31
ang masunod nga adlaw pinasahi nga Adlaw nga Inugpahuway: Ang Nisan 15, ang adlaw pagkatapos sang Paskua, pirme adlaw nga inugpahuway, bisan ano man nga adlaw sang semana matuon ini. (Le 23:5-7) Kon ining Adlaw nga Inugpahuway magdungan sa kinaandan nga Adlaw nga Inugpahuway (ikapito nga adlaw sang mga Judiyo, halin sa pagtunod sang adlaw sang Biernes asta sa pagtunod sang adlaw sang Sabado), ginatawag ini nga “pinasahi” nga Adlaw nga Inugpahuway. Si Jesus napatay Biernes nga adlaw. Gani ang masunod nga adlaw, pinasahi nga adlaw nga inugpahuway. Halin sang 29 asta 35 C.E., kaisa lang natabo nga ang Nisan 14 nagtuon sa Biernes, kag ina sang tuig 33 C.E. Gani ginapamatud-an sini nga si Jesus napatay sang Nisan 14, 33 C.E.
Pagbasa sa Biblia
(Juan 18:1-14) Pagkatapos makapangamuyo si Jesus, nagtabok sia upod sa iya mga disipulo sa Nalupyakan sang Kidron kag nagkadto sa hardin didto. 2 Natultulan man ini ni Judas, nga nagluib sa iya, bangod masami nga nagatipon didto si Jesus kag ang iya mga disipulo. 3 Gani nagkadto si Judas didto upod ang guban sang mga soldado kag ang mga opisyal sang puno nga mga saserdote kag sang mga Fariseo. May dala sila nga mga sulu kag mga suga kag mga hinganiban. 4 Bangod nahibaluan ni Jesus ang matabo sa iya, nagpalapit sia kag ginpamangkot sila: “Sin-o ang ginapangita ninyo?” 5 Nagsabat sila: “Si Jesus nga Nazaretnon.” Nagsiling sia: “Ako si Jesus.” Kaupod man nila si Judas nga nagluib sa iya. 6 Sang nagsiling sia, “Ako si Jesus,” nag-isol sila kag nagkalatumba. 7 Gani ginpamangkot niya sila liwat: “Sin-o ang ginapangita ninyo?” Nagsabat sila: “Si Jesus nga Nazaretnon.” 8 Nagsiling si Jesus: “Ginsilingan ko na kamo nga ako si Jesus. Gani, kon ako ang inyo ginapangita, palakta sila.” 9 Natabo ini agod matuman ang ginsiling niya: “Wala sing bisan isa nga nadula sa mga ginhatag mo sa akon.” 10 Si Simon Pedro may dala nga espada. Gingabot niya ini kag ginlabo ang ulipon sang mataas nga saserdote kag nautas ang iya tuo nga dulunggan. Ang ngalan sang ulipon Malco. 11 Apang, ginsilingan ni Jesus si Pedro: “Itagob ang imo espada. Indi bala dapat gid ako mag-inom sa kopa nga ginhatag sa akon sang Amay?” 12 Dayon gindakop si Jesus sang mga soldado kag sang kumander sang militar kag sang mga opisyal sang mga Judiyo kag gingapos sia. 13 Gindala anay nila sia kay Anas, kay ugangan sia ni Caifas, nga mataas nga saserdote sadto nga tuig. 14 Ang matuod, si Caifas amo ang nagsiling sa mga Judiyo nga para sa ila kaayuhan nga mapatay ang isa ka tawo para sa katawhan.