Mga Reperensia Para sa Pagkabuhi kag Pagministeryo nga Workbook Para sa Miting
ENERO 6-12
MGA BAHANDI SA PULONG SANG DIOS | GENESIS 1-2
“Gintuga ni Jehova ang Kabuhi sa Duta”
(Genesis 1:3, 4) Nagsiling ang Dios: “Magluntad ang kapawa.” Kag nagluntad ang kapawa. 4 Nakita sang Dios nga ang kapawa maayo, kag ginpain sang Dios ang kapawa sa kadudulman.
(Genesis 1:6) Dayon nagsiling ang Dios: “Magluntad ang kahawaan sa ulot sang katubigan, kag magpain ang katubigan sa katubigan.”
(Genesis 1:9) Dayon nagsiling ang Dios: “Magtingob sa isa ka lugar ang katubigan nga yara sa idalom sang langit, kag magluntad ang mamala nga duta.” Amo sini ang natabo.
(Genesis 1:11) Dayon nagsiling ang Dios: “Magtubo sa duta ang mga hilamon, ang mga tanom nga may binhi, kag ang mga kahoy nga nagapamunga nga may binhi suno sa ila sahi.” Kag amo sini ang natabo.
it-1-E 527-528
Pagpanuga
Sang nagsiling ang Dios sa Una nga Adlaw, “Magluntad ang kapawa,” naglusot ang kasanag sa mga panganod bisan indi pa makita sa ibabaw sang duta kon diin naghalin ang kapawa. Mahimo nga amat-amat ini nga proseso, pareho sa ginsiling sang translator nga si J. W. Watts: “Kag amat-amat nga nagluntad ang kapawa.” (Ge 1:3, A Distinctive Translation of Genesis) Ginpain sang Dios ang kapawa sa kadudulman, kag gintawag niya nga Adlaw ang kapawa kag Gab-i ang kadulom. Ginapakita sini nga nagatiyog ang duta sa iya axis samtang nagalibot ini sa adlaw, amo nga ang nasidlangan kag nakatundan nga bahin sini makaeksperiensia sing kasanag kag kadulom.—Ge 1:3, 4.
Sa Ikaduha nga Adlaw, ang Dios naghimo sing kahawaan paagi sa pagpain sang “katubigan sa katubigan.” Ang iban nga tubig nagpabilin sa duta, pero ang daku nga bahin sini ginpasaka sa ibabaw sang duta, kag sa tunga nila sini amo ang gintawag nga kahawaan. Gintawag sang Dios ang kahawaan nga Langit, pero may labot lang ini sa duta, kay ang katubigan nga nagalutaw sa kahawaan wala ginasiling nga may mga bituon ukon iban pa nga mga butang sa kalangitan.—Ge 1:6-8; tan-awa ang KAHAWAAN.
Sa Ikatlo nga Adlaw, paagi sa gahom sang Dios nagtingob ang mga tubig sa duta, gani may mamala na nga bahin, kag gintawag ini sang Dios nga Duta. Sa sini man nga adlaw, indi natabuan lang ukon paagi sa ebolusyon, ginhatagan sang Dios sing kabuhi ang mga atomo, amo nga nagtubo ang mga hilamon, tanom, kag mga kahoy. Sa sining tatlo ka kategoriya, ang kada isa may ikasarang sa pagpadamo suno sa ila “sahi.”—Ge 1:9-13.
(Genesis 1:14) Dayon nagsiling ang Dios: “Magluntad ang mga suga sa kahawaan sang langit agod mapain ang adlaw sa gab-i, kag mangin mga palatandaan ini sang mga panahon, sang mga adlaw kag sang mga tuig.
(Genesis 1:20) Dayon nagsiling ang Dios: “Magdamo sa katubigan ang madamo nga buhi nga mga tinuga, kag maglupad sa kahawaan ang mga pispis.”
(Genesis 1:24) Dayon nagsiling ang Dios: “Magluntad sa duta ang lainlain nga sahi sang buhi nga mga tinuga, ang mahagop nga mga sapat, kag nagakamang nga mga sapat, kag ang lainlain nga sahi sang ilahas nga mga sapat sa duta.” Amo sini ang natabo.
(Genesis 1:27) Kag gintuga sang Dios ang tawo suno sa larawan niya. Gintuga niya sia suno sa larawan sang Dios. Gintuga niya sila nga lalaki kag babayi.
it-1-E 528 ¶5-8
Pagpanuga
Talalupangdon nga sa Genesis 1:16 ang Hebreo nga verb nga ba·raʼʹ, nga nagakahulugan sing “nagtuga,” wala gingamit. Kundi, ang Hebreo nga verb nga ʽa·sahʹ, nga nagakahulugan sing “naghimo” ang gingamit. Nalakip sa “langit” nga ginsambit sa Genesis 1:1 ang adlaw, bulan, kag mga bituon, gani madugay na ini nga gintuga antes pa ang Ikap-at nga Adlaw. Sa ikap-at nga adlaw, may ‘ginhimo’ ang Dios para ining mga butang sa kalangitan may bag-o nga kaangtanan sa duta kag sa kahawaan sini. Sang nagsiling, “ginbutang ini sang Dios sa kahawaan sang langit agod maghatag sing kasanag sa duta,” buot silingon nga makita na ini halin sa duta, nga daw ara ini sa kahawaan. Isa pa, ang mga suga sa kahawaan ‘mangin mga palatandaan sang mga panahon, sang mga adlaw kag sang mga tuig,’ gani nangin giya ini sang ulihi sa mga tawo sa madamo nga paagi.—Ge 1:14.
Sa Ikalima nga Adlaw, gintuga sa duta ang una nga mga kalag, nga indi mga tawo. Indi ini isa lang ka tinuga nga gintuyo sang Dios nga magabag-o sa iban nga porma pagligad sang tion, kundi literal nga madamo nga buhi nga mga kalag nga gintuga sang Dios. Mabasa sa Biblia: “Gintuga sang Dios ang lainlain nga sahi sang dalagku nga mga tinuga sa dagat kag ang lainlain nga sahi sang buhi nga mga tinuga nga nagapanong sa katubigan, kag ang lainlain nga sahi sang pispis.” Nalipay ang Dios sa iya ginhimo, gani ginpakamaayo niya sila, kag daw ginsilingan sila nga “magdamo,” kag posible ini kay ini nga mga tinuga halin sa sarisari nga klase ginhatagan sang Dios sing ikasarang sa pagpadamo suno sa ila “sahi.”—Ge 1:20-23.
Sa Ikan-om nga Adlaw, “ginhimo sang Dios ang lainlain nga sahi sang ilahas nga mga sapat sa duta kag ang lainlain nga sahi sang mahagop nga mga sapat kag ang lainlain nga sahi sang iban pa nga nagakamang nga mga sapat sa duta,” kag nangin maayo gid ini, pareho sa tanan nga una nga gintuga sang Dios.—Ge 1:24, 25.
Pagkatapos sang ikan-om nga adlaw sang pagpanuga, nagtuga ang Dios sang isa ka bag-o nga tinuga nga mas labaw sangsa mga sapat, pero mas manubo sangsa mga anghel. Ini amo ang tawo, nga gintuga suno sa larawan sang Dios. Samtang mabasa sa Genesis 1:27 ang parte sa tawo nga “gintuga niya [sang Dios] sila nga lalaki kag babayi,” mabasa man sa Genesis 2:7-9 nga ginporma ni Jehova nga Dios ang tawo halin sa yab-ok sang duta kag ginhuypan ang iya ilong sing ginhawa sang kabuhi, kag ang tawo nangin isa ka buhi nga persona, kag ginhatagan sia sing paraiso nga puluy-an kag sing pagkaon. Sa sini nga kahimtangan, gingamit ni Jehova ang mga elemento sang duta sa iya pagpanuga kag pagkatapos nga maporma niya ang lalaki, gintuga Niya ang babayi paagi sa isa sa mga gusok ni Adan bilang pundasyon. (Ge 2:18-25) Sang natuga ang babayi, nangin kompleto na ang tawo bilang isa ka “sahi.”—Ge 5:1, 2.
Pagkutkot sing Espirituwal nga mga Hiyas
(Genesis 1:1) Sa ginsuguran gintuga sang Dios ang langit kag ang duta.
Ang Epekto sang Siensia sa Imo Kabuhi
Kadugayon sang duta kag sang uniberso
Ginabanta sang mga sientipiko nga mga 4 ka bilyon ka tuig na ang kadugayon sang duta kag ang uniberso nagluntad na sang nagligad nga mga 13 ukon 14 ka bilyon ka tuig. Wala sing ginhatag nga petsa ang Biblia kon san-o gintuga ang uniberso. Wala man ini nagsiling nga ang kadugayon sang duta mga pila lang ka libo ka tuig. Ang una nga bersikulo sang Biblia nagasiling: “Sa ginsuguran gintuga sang Dios ang langit kag ang duta.” (Genesis 1:1) Ina nga pinamulong nagatugot sa mga sientipiko nga mahibaluan ang edad sang kalibutan suno sa masaligan nga mga prinsipio sa siensia.
(Genesis 1:26) Dayon nagsiling ang Dios: “Mahimo kita sing tawo suno sa larawan naton kag kaangay naton, kag magagahom sila sa mga isda sa dagat kag sa mga pispis kag sa mahagop nga mga sapat kag sa bug-os nga duta kag sa tanan nga sapat nga nagakamang sa duta.”
it-2-E 52
Jesucristo
Indi kaupod nga Manunuga. Ang Anak nagbulig sa pagpanuga, pero indi sia matawag nga kaupod nga Manunuga sang iya Amay. Ang gahom sa pagpanuga naghalin sa Dios paagi sa iya balaan nga espiritu, ukon aktibo nga puersa. (Ge 1:2; Sa 33:6) Si Jehova ang Tuburan sang tanan nga kabuhi, gani ang tanan nga buhi nga butang, makita man kag indi makita, naghalin sa iya. (Sa 36:9) Gani imbes nga kaupod nga Manunuga, ang Anak amo ang ahente ukon gingamit ni Jehova, ang Manunuga, sa pagpanuga. Ginpatungod mismo ni Jesus sa Dios ang pagpanuga, subong sang ginapakita sang bilog nga Kasulatan.—Mat 19:4-6; tan-awa ang PAGPANUGA.
Pagbasa sa Biblia
(Genesis 1:1-19) Sa ginsuguran gintuga sang Dios ang langit kag ang duta. 2 Ang duta wala sing porma kag mahawan, kag madulom ang ibabaw sang madalom nga katubigan; kag ang aktibo nga puersa sang Dios nagagiho sa ibabaw sang katubigan. 3 Nagsiling ang Dios: “Magluntad ang kapawa.” Kag nagluntad ang kapawa. 4 Nakita sang Dios nga ang kapawa maayo, kag ginpain sang Dios ang kapawa sa kadudulman. 5 Gintawag sang Dios ang kapawa nga Adlaw, apang ang kadudulman gintawag niya nga Gab-i. Kag naggab-i kag nag-aga, ang nahauna nga adlaw. 6 Dayon nagsiling ang Dios: “Magluntad ang kahawaan sa ulot sang katubigan, kag magpain ang katubigan sa katubigan.” 7 Kag naghimo ang Dios sing kahawaan. Ginpain niya ang katubigan, gani may katubigan sa idalom kag sa ibabaw sang kahawaan. Amo sini ang natabo. 8 Gintawag sang Dios ang kahawaan nga Langit. Kag naggab-i kag nag-aga, ang ikaduha nga adlaw. 9 Dayon nagsiling ang Dios: “Magtingob sa isa ka lugar ang katubigan nga yara sa idalom sang langit, kag magluntad ang mamala nga duta.” Amo sini ang natabo. 10 Ang mamala nga duta gintawag sang Dios nga Duta, apang ang natingob nga katubigan gintawag niya nga Kadagatan. Nakita sang Dios nga maayo ini. 11 Dayon nagsiling ang Dios: “Magtubo sa duta ang mga hilamon, ang mga tanom nga may binhi, kag ang mga kahoy nga nagapamunga nga may binhi suno sa ila sahi.” Kag amo sini ang natabo. 12 Nagtubo sa duta ang mga hilamon, ang mga tanom nga may binhi, kag ang nagapamunga nga mga kahoy nga may binhi, suno sa ila sahi. Nakita sang Dios nga maayo ini. 13 Kag naggab-i kag nag-aga, ang ikatlo nga adlaw. 14 Dayon nagsiling ang Dios: “Magluntad ang mga suga sa kahawaan sang langit agod mapain ang adlaw sa gab-i, kag mangin mga palatandaan ini sang mga panahon, sang mga adlaw kag sang mga tuig. 15 Mangin suga ini sa kahawaan sang langit agod maghatag sing kasanag sa duta.” Amo sini ang natabo. 16 Kag naghimo ang Dios sing duha ka dalagku nga suga, ang mas daku nga suga magahatag sing kasanag kon adlaw kag ang gamay nga suga magahatag sing kasanag kon gab-i, kag naghimo man sia sing mga bituon. 17 Ginbutang ini sang Dios sa kahawaan sang langit agod maghatag sing kasanag sa duta, 18 kag agod maghatag sing kasanag kon adlaw kag gab-i kag agod mapain ang kapawa sa kadudulman. Nakita sang Dios nga maayo ini. 19 Kag naggab-i kag nag-aga, ang ikap-at nga adlaw.
ENERO 13-19
MGA BAHANDI SA PULONG SANG DIOS | GENESIS 3-5
“Ang Malain nga mga Resulta sang Una nga Pagbutig”
(Genesis 3:1-5) Sa tanan nga ilahas nga sapat sa duta nga gintuga ni Jehova nga Dios, ang man-ug ang labing mainandamon. Nagsiling ini sa babayi: “Matuod gid bala nga nagsiling ang Dios nga indi kamo magkaon sang bunga sang tanan nga kahoy sa hardin?” 2 Nagsabat ang babayi sa man-ug: “Mahimo namon kaunon ang bunga sang mga kahoy sa hardin. 3 Apang tuhoy sa bunga sang kahoy nga yara sa tunga sang hardin, nagsiling ang Dios: ‘Indi kamo magkaon halin sa sini, indi ninyo ini pagtandugon; kay kon himuon ninyo ini, mapatay kamo.’” 4 Nagsiling ang man-ug sa babayi: “Indi kamo mapatay. 5 Kay nakahibalo ang Dios nga sa adlaw nga magkaon kamo sini, magamuklat ang inyo mga mata kag mangin kaangay kamo sa Dios, nga nakahibalo kon ano ang maayo kag malain.”
Matuman ang Katuyuan ni Jehova!
9 Naggamit si Satanas nga Yawa sing man-ug para limbungan si Eva nga lapason ang iya Amay nga si Jehova. (Basaha ang Genesis 3:1-5; Bug. 12:9) Ginpagua ni Satanas nga indi kuno puede kaunon sang mga anak sang Dios sa duta ang “bunga sang tanan nga kahoy sa hardin.” Daw pareho lang nga nagsiling sia: ‘Ano? Indi kamo makapagusto?’ Dayon nagbinutig sia: “Indi kamo mapatay.” Kag ginkumbinsi niya si Eva nga indi niya dapat pagpamatian ang Dios, paagi sa pagsiling: “Nakahibalo ang Dios nga sa adlaw nga magkaon kamo sini, magamuklat ang inyo mga mata.” Ginpahangop ni Satanas nga indi gusto ni Jehova nga magkaon sila sang bunga kay magahatag ini sa ila sing pinasahi nga ikasarang. Nagbinutig pa gid si Satanas paagi sa pagpromisa sa ila: “Mangin kaangay kamo sa Dios, nga nakahibalo kon ano ang maayo kag malain.”
(Genesis 3:6) Gani nakita sang babayi nga ang bunga sang kahoy maayo nga kalan-on. Makagalanyat ini kag manami gid tulukon. Gani nagkuha sia sang bunga sini kag ginkaon ini. Pagkatapos, sang upod na niya ang iya bana, ginhatagan man niya ang iya bana kag nagkaon sia.
Makatuon Kita Gikan sa Unang Tawhanon nga Mag-asawa
Di-malikawan bala ang sala ni Eva? Indi gid! Ibutang ang imo kaugalingon sa iya lugar. Ang pangangkon sang man-ug bug-os nga nagpatiko sang ginsiling sang Dios kag ni Adan. Ano ang imo batyagon kon ang isa ka dumuluong magasumbong sa isa nga imo ginahigugma kag ginasaligan sing pagkadi-bunayag? Dapat kuntani nga tuhay ang reaksion ni Eva, nagapakita sing kaugot kag kaakig, nagadumili pa gani sa pagpamati. Ti, sin-o gid bala ang man-ug agod duhaduhaan ang pagkamatarong sang Dios kag ang ginsiling sang iya bana? Bilang pagtahod sa prinsipio sang pagkaulo, nagpangayo kuntani si Eva sing laygay antes maghimo sing bisan ano man nga desisyon. Amo man sina ang dapat naton himuon kon ginasugiran kita sing impormasyon nga tuhay sa hatag-sang-Dios nga mga panuytoy. Apang, nagpati si Eva sa mga pulong sang Manunulay, naghandum nga sia mismo ang magapat-od kon ano ang maayo kag kon ano ang malain para sa iya kaugalingon. Sa labi niya nga paghunahuna sa sini, labi pa nga nagganyat ini sa iya. Nagsayop gid sia nga ginpatubo niya ang sayop nga handum, sa baylo nga dulaon ini dayon sa iya hunahuna ukon ipakighambal ini sa ulo sang iya pamilya!—1 Corinto 11:3; Santiago 1:14, 15.
Namati si Adan sa Tingog sang Iya Asawa
Wala madugay kag ginbuyok ni Eva si Adan nga magbuylog sa iya sa pagpakasala. Paano naton ipaathag ang iya pakulahaw nga pagpamatok? (Genesis 3:6, 17) Naligban si Adan kon sin-o ang iya unungan. Tumanon bala niya ang iya Manunuga, nga naghatag sa iya sang tanan nga butang, pati na sang iya pinalangga nga tiayon, si Eva? Mangayo bala si Adan sang panuytoy sang Dios kon ano ang iya himuon karon? Ukon mamat-od bala sia nga buylugan ang iya asawa sa iya pagpakasala? Nahibaluan gid ni Adan nga ang ginalauman ni Eva nga matigayon paagi sa pagkaon sang ginadumilian nga bunga dalamguhanon lamang. Gin-inspirar si apostol Pablo sa pagsulat: “Si Adan wala malimbungan, apang ang babayi nalimbungan gid kag nagpakasala.” (1 Timoteo 2:14) Busa hungod nga nagpili si Adan nga supakon si Jehova. Ang iya kahangawa nga basi mahamulag gikan sa iya asawa maathag nga daku pa sangsa pagtuo niya sa ikasarang sang Dios sa pagtadlong sang kahimtangan.
(Genesis 3:15-19) Kag butangan ko sing kaawayon sa tunga mo kag sang babayi kag sa tunga sang imo kaliwat kag sang iya kaliwat. Dugmukon niya ang imo ulo, kag pilasan mo ang iya tikod.” 16 Nagsiling sia sa babayi: “Dugangan ko ang kasakit sang imo pagbusong; magapasakit ka sa imo pagpanganak, kag handumon mo ang imo bana, kag magagahom sia sa imo.” 17 Nagsiling sia kay Adan: “Bangod nagpamati ka sa tingog sang imo asawa kag nagkaon sing bunga sang kahoy nga ginsugo ko sa inyo, ‘Indi kamo magkaon halin sa sini,’ pakamalauton ang duta bangod sa imo. Magapangabudlay ka agod makatigayon ka sing pagkaon halin sa sini sa bug-os mo nga kabuhi. 18 Magapatubo ini sing tunukon nga mga tanom kag mga hilamon para sa imo, kag magakaon ka sing mga tanom sa latagon. 19 Magapabalhas ka agod may pagkaon ka tubtob magbalik ka sa duta, kay ginkuha ka sa sini. Bangod yab-ok ka, sa yab-ok ka man magabalik.”
Ginpakamalaut bala sang Dios ang mga babayi?
Wala. Sa baylo, “ang orihinal nga man-ug, ang isa nga ginatawag Yawa,” amo ang ‘ginpakamalaut’ sang Dios. (Bugna 12:9; Genesis 3:14) Sang nagsiling ang Dios nga ‘gamhan’ ni Adan ang iya asawa, wala Niya ginpahangop nga ginakahamut-an Niya nga gamhan sang lalaki ang babayi. (Genesis 3:16) Ginatagna lamang niya ang masubo nga mga resulta sang sala sang una nga mag-asawa.
Talalupangdon nga mga Punto Gikan sa Tulun-an nga Genesis—I
3:17—Sa ano nga paagi ginpakamalaut ang duta, kag daw ano kalawig? Ang pagpakamalaut sa duta nagakahulugan nga nangin mabudlay na gid ang pagkultibar sa sini. Ang mga epekto sang ginpakamalaut nga duta, upod sa mga sapinit kag mga ragiwriw sini, nabatyagan gid sang mga kaanakan ni Adan amo nga ang amay ni Noe, nga si Lamec, nagsiling tuhoy sa “pangabudlayan sang aton mga kamot, bangod sang duta nga ginpakamalaut ni Jehova.” (Genesis 5:29, ABS) Pagkatapos sang Anaw, ginpakamaayo ni Jehova si Noe kag ang iya mga anak, nagapahayag sang Iya katuyuan nga tugbon nila ang duta. (Genesis 9:1) Maathag nga ang pagpakamalaut sang Dios sa duta gindula na.—Genesis 13:10.
it-2-E 186
Kasakit sa Pagpanganak
Ang kapipit-an nga may labot sa pagpanganak. Ginhambal sang Dios sa una nga babayi, si Eva, sa tapos sia makasala, kon ano ang mangin resulta sini sa iya pagpanganak. Kon nagpabilin sia nga matinumanon, padayon tani ang pagpakamaayo sang Dios sa iya kag ang iya pagpanganak mangin makalilipay, kay “ang pagpakamaayo ni Jehova amo ang nagapamanggad sa tawo, kag wala Sia nagadugang sing kasakit sa sini.” (Hul 10:22) Pero subong, sa kabilugan, ang indi himpit nga pagpanghikot sang lawas nagahatag sing kasakit. Gani ang Dios nagsiling (sa masami ang mga butang nga ginatugot niya ginasiling nga sia ang nagahimo): “Dugangan ko ang kasakit sang imo pagbusong; magapasakit ka sa imo pagpanganak.”—Ge 3:16.
Pagkutkot sing Espirituwal nga mga Hiyas
(Genesis 4:23, 24) Ginkomposo ni Lamec ini nga binalaybay para sa iya mga asawa nga si Ada kag si Zilla: “Pamatii ninyo ang akon tingog, kamo nga mga asawa ni Lamec; Pamatii ninyo ang akon ginasiling: Nakapatay ako sing tawo kay ginpilasan niya ako, sing isa ka pamatan-on nga lalaki kay ginsakit niya ako. 24 Kon ang magpatay kay Cain timalusan sing 7 ka beses, ang magpatay kay Lamec timalusan sing 77 ka beses.”
it-2-E 192 ¶5
Lamec
Ang binalaybay nga ginkomposo ni Lamec sa iya mga asawa (Ge 4:23, 24) nagapakita sang kapintas sang mga tawo sa iya panahon. Ang binalaybay ni Lamec nagasiling: “Pamatii ninyo ang akon tingog, kamo nga mga asawa ni Lamec; Pamatii ninyo ang akon ginasiling: Nakapatay ako sing tawo kay ginpilasan niya ako, sing isa ka pamatan-on nga lalaki kay ginsakit niya ako. Kon ang magpatay kay Cain timalusan sing 7 ka beses, ang magpatay kay Lamec timalusan sing 77 ka beses.” Maathag nga ginapakita ni Lamec nga ginadepensahan niya ang iya kaugalingon, kag nagapakitluoy sia nga ang iya ginhimo indi hungod nga pagpatay, indi pareho sa ginhimo ni Cain. Para madepensahan ang iya kaugalingon, nagsiling si Lamec nga ginpatay niya ang tawo nga nagsakit kag nagpilas sa iya. Gani ang iya binalaybay isa ka pangabay nga proteksionan sia sa gusto magbalos sa iya kay ginpatay niya ang nag-atake sa iya.
(Genesis 4:26) Si Set nangin amay man sang isa ka anak nga lalaki kag ginhingalanan niya sia nga Enos. Sini nga tion nagsugod ang katawhan sa pagtawag sa ngalan ni Jehova.
it-1-E 338 ¶2
Pasipala
Ang “pagtawag sa ngalan ni Jehova” nga nagsugod sa panahon ni Enos antes pa sang Baha mahimo nga sa indi insakto nga paagi, kay antes pa sini, gingamit ni Abel ang ngalan sang Dios sa pagkomunikar sa iya. (Ge 4:26; Heb 11:4) Kon insakto ang ginasiling sang pila ka iskolar nga ini nga pagtawag sa ngalan sang Dios indi sa insakto nga paagi kag ginagamit nila ang ngalan ni Jehova sa pagpatuhoy sa mga tawo ukon sa mga butang nga ginagamit sa pagsimba, masiling nga isa ini ka pagpasipala.—Tan-awa ang ENOS.
Pagbasa sa Biblia
(Genesis 4:17–5:8) Pagkatapos sini, naghulid si Cain sa iya asawa, kag nagbusong sia kag ginbun-ag niya si Enoc. Dayon nagpatindog sia sing siudad kag ginsunod niya ang ngalan sang siudad sa ngalan sang iya anak nga si Enoc. 18 Sang ulihi, si Enoc nangin amay ni Irad. Si Irad nangin amay ni Mehujael, kag si Mehujael nangin amay ni Metusael, kag si Metusael nangin amay ni Lamec. 19 Duha ang asawa ni Lamec. Ang isa si Ada, kag ang isa pa si Zilla. 20 Ginbun-ag ni Ada si Jabal. Sia ang una nga nag-istar sa mga tolda kag nagsagod sing kasapatan. 21 Ang ngalan sang iya utod amo si Jubal. Sia ang una gid sa tanan nga nagatokar sing arpa kag plawta. 22 Ginbun-ag man ni Zilla si Tubal-cain nga manugsalsal sang tanan nga sahi sang galamiton nga saway kag salsalon. Ang utod nga babayi ni Tubal-cain amo si Naama. 23 Ginkomposo ni Lamec ini nga binalaybay para sa iya mga asawa nga si Ada kag si Zilla: “Pamatii ninyo ang akon tingog, kamo nga mga asawa ni Lamec; Pamatii ninyo ang akon ginasiling: Nakapatay ako sing tawo kay ginpilasan niya ako, Sing isa ka pamatan-on nga lalaki kay ginsakit niya ako. 24 Kon ang magpatay kay Cain timalusan sing 7 ka beses, Ang magpatay kay Lamec timalusan sing 77 ka beses.” 25 Naghulid liwat si Adan sa iya asawa, kag nagbun-ag sia sing anak nga lalaki. Ginhingalanan niya sia nga Set, bangod siling niya: “Naghatag ang Dios sa akon sing isa pa ka anak nga tal-us ni Abel, bangod ginpatay sia ni Cain.” 26 Si Set nangin amay man sang isa ka anak nga lalaki kag ginhingalanan niya sia nga Enos. Sini nga tion nagsugod ang katawhan sa pagtawag sa ngalan ni Jehova.
5 Amo ini ang nasulat nga kasaysayan ni Adan. Sang adlaw nga gintuga sang Dios si Adan, ginhimo niya sia nga kaangay sang Dios. 2 Gintuga niya sila nga lalaki kag babayi. Sang adlaw nga gintuga sila, ginpakamaayo niya sila kag gintawag niya sila nga Tawo. 3 Sang nagaedad si Adan sing 130 ka tuig, nangin amay sia sang isa ka anak nga lalaki nga kaangay niya, suno sa iya larawan. Ginhingalanan niya sia nga Set. 4 Pagkatapos sia nangin amay ni Set, nagkabuhi pa si Adan sing 800 ka tuig. Nangin amay sia sang mga anak nga lalaki kag babayi. 5 Nagkabuhi si Adan sing 930 ka tuig kag napatay sia. 6 Sang nagaedad si Set sing 105 ka tuig, nangin amay sia ni Enos. 7 Pagkatapos sia nangin amay ni Enos, nagkabuhi pa si Set sing 807 ka tuig. Nangin amay sia sang mga anak nga lalaki kag babayi. 8 Nagkabuhi si Set sing 912 ka tuig kag napatay sia.
ENERO 20-26
MGA BAHANDI SA PULONG SANG DIOS | GENESIS 6-8
“Amo Gid Ini ang Ginhimo Niya”
(Genesis 6:9) Amo ini ang kasaysayan ni Noe. Si Noe matarong nga tawo. Wala sia sing kasawayan sa tunga sang iya mga kadungan. Si Noe naglakat upod ang matuod nga Dios.
(Genesis 6:13) Pagkatapos sini, nagsiling ang Dios kay Noe: “Nagdesisyon ako nga papason ang tanan nga tawo, bangod napuno ang duta sang kasingki tungod sa ila, gani laglagon ko sila pati ang duta.
Iluga ang Pagtuo kag Pagtuman Nanday Noe, Daniel, kag Job
4 Ang mga kabudlayan nga naatubang ni Noe. Sang panahon sang lolo ni Noe nga si Enoc, tuman kalaut na sang mga tawo. Nagahambal pa gani sila sang “makakilibang nga mga butang” parte kay Jehova. (Jud. 14, 15) Nangin masingki pa gid ang mga tawo. Sang panahon ni Noe, “napuno ang duta sang kasingki.” Ang malaut nga mga anghel nagpakatawo kag nagpangasawa sang mga babayi sa duta. Ang ila mga anak nangin mapintas nga mga higante. (Gen. 6:2-4, 11, 12) Pero tuhay gid si Noe. “Nahamut-an ni Jehova si Noe. . . . Wala sia sing kasawayan sa tunga sang iya mga kadungan. Si Noe naglakat upod ang matuod nga Dios.”—Gen. 6:8, 9.
(Genesis 6:14-16) Maghimo ka sing arka kag gamiton mo ang matagok nga kahoy. Maghimo ka sing mga kuarto sa arka kag kulapan mo ini sing alkitran sa sulod kag sa gua. 15 Amo ini ang imo himuon: Ang kalabaon sang arka 300 ka maniko, ang kasangkaron 50 ka maniko, kag ang kataason 30 ka maniko. 16 Maghimo ka sing bintana agod magsanag nga isa ka maniko halin sa atop sang arka. Maghimo ka sing puertahan sa kilid sang arka. Himuan mo ini sing naidalom, ikaduha, kag ikatlo nga panalgan.
‘Naglakat Sia Upod sa Dios’
Dinekada nga natapos ang buluhaton, mahimo 40 tubtob 50 ka tuig. Kinahanglan magpulod sang mga kahoy, guyuron ini, tablahon, kurtihan, kag tapikon. Dapat may tatlo ka panalgan ang arka, madamo nga hulot, kag puertahan sa kilid. May mga bintana sa ibabaw, kag atop nga nagabuklod sa tunga para makailig ang tubig.—Genesis 6:14-16.
(Genesis 6:22) Kag ginhimo ni Noe ang tanan nga ginsugo sang Dios sa iya. Amo gid ini ang ginhimo niya.
Magdalagan nga May Pagbatas
13 Paano nakabatas kag nagmadinalag-on sa palumba ining mga alagad ni Jehova? Talupangda kon ano ang ginsiling ni Pablo parte kay Noe. (Basaha ang Hebreo 11:7.) “Wala pa makita” ni Noe ang “anaw sang mga tubig sa ibabaw sang duta, [nga magalaglag] sang tanan nga unud.” (Gen. 6:17) Wala pa gid sing natabo nga kaangay sini. Apang wala ini ginbalewala ukon ginkabig nga imposible ni Noe. Ngaa? Bangod nagatuo sia nga kon ano ang ginasiling ni Jehova tumanon Niya. Wala ginkabig ni Noe nga tuman kabudlay ang ginapahimo sa iya. Sa baylo, “amo gid ini ang ginhimo niya.” (Gen. 6:22, NW) Kon binagbinagon naton ang ginhimo ni Noe—ang pagtukod sang arka, pagpasulod sang mga sapat, pagtipon sang pagkaon para sa mga tawo kag kasapatan, pagbantala sang paandam, kag pagpalig-on sang espirituwalidad sang iya pamilya, indi mahapos ang paghimo sang “amo gid.” Pero si Noe kag ang iya pamilya naluwas kag ginpakamaayo bangod sang iya pagtuo kag pagbatas.
Pagkutkot sing Espirituwal nga mga Hiyas
(Genesis 7:2) Magkuha ka sing tagpitopito, lalaki kag babayi, sa tagsa ka sahi sang matinlo nga sapat; kag magkuha ka sing duha lamang, lalaki kag babayi, sa tagsa ka indi matinlo nga sapat;
Talalupangdon nga mga Punto Gikan sa Tulun-an nga Genesis—I
7:2—Sa diin ginbase ang pagpain sang matinlo kag di-matinlo nga mga sapat? Maathag nga ginbase ang pagpain sa paggamit sang mga halad sa pagsimba kag indi sa kon ano ang puede ukon indi puede kaunon. Ang mga tawo wala nagakaon sing karne antes sang Anaw. Ang mga designasyon nga “matinlo” kag “di-matinlo” nga mga pagkaon nagluntad lamang sa Mosaikong Kasuguan, kag ining pagdumili natapos sang gindula ang Mosaikong Kasuguan. (Binuhatan 10:9-16; Efeso 2:15) Maathag nga nahibaluan ni Noe kon ano ang nagakaigo nga halad sa pagsimba kay Jehova. Sang nanaug sia sa arka, gilayon nga “nagtukod [sia] sing isa ka halaran kay Jehova, kag nagkuha sia sa tanan nga sapat nga matinlo kag sa tanan nga pispis nga matinlo, kag naghalad sia sing mga halad nga sinunog sa halaran.”—Genesis 8:20, ABS.
(Genesis 7:11) Sang ika-600 ka tuig sang kabuhi ni Noe, sa ika-17 nga adlaw sang ikaduha nga bulan, nabuksan ang tanan nga tuburan sang tubig sa langit kag ang mga guluwaan sang tubig sa langit.
Talalupangdon nga mga Punto Gikan sa Tulun-an nga Genesis—I
7:11—Sa diin naghalin ang tubig nga ginbangdan sang bug-os globo nga Anaw? Sa ikaduha nga panag-on ukon “adlaw” sang pagpanuga, sa paghimo sang “kahawaan,” may mga tubig sa “idalom sang kahawaan” kag may mga tubig sa “ibabaw sang kahawaan.” (Genesis 1:6, 7) Ang mga tubig “sa idalom” amo ang mga tubig nga yara na mismo sa duta. Ang mga tubig sa “ibabaw” amo ang madamol gid nga daw ambon sa ibabaw pa sang kahawaan, nga nagahuman sang isa ka “daku nga kadadalman.” Nagtupa sa duta ini nga mga tubig sang adlaw ni Noe.
Pagbasa sa Biblia
(Genesis 6:1-16) Sang magdamo na ang mga tawo sa duta kag nag-anak sila sing mga babayi, 2 nakita sang mga anak sang matuod nga Dios nga matahom ang mga anak nga babayi sang mga tawo. Gani ginpangasawa nila ang tanan nga ila nagustuhan. 3 Dayon nagsiling si Jehova: “Indi ko pagkunsintihon ang tawo tubtob san-o, bangod unod lamang sia. Gani ang iya kabuhi magalawig sing 120 ka tuig.” 4 May mga Nefilim sadto sa duta kag bisan pagkatapos sadto. Padayon nga naghulid sadto ang mga anak sang matuod nga Dios sa mga anak nga babayi sang mga tawo, kag nag-anak sila sing mga lalaki. Ini nga mga anak amo ang mga Nefilim nga gamhanan kag bantog nga mga lalaki sadto. 5 Nakita ni Jehova nga tuman gid ang kalautan sang tawo sa duta kag ang tagsa ka huyog sang iya hunahuna kag tagipusuon malain sa tanan nga tion. 6 Nagkalisod si Jehova tungod sa tawo nga ginhimo niya sa duta, kag nasubuan gid ang iya tagipusuon. 7 Gani nagsiling si Jehova: “Papason ko sa duta ang mga tawo nga akon gintuga, pati ang mahagop nga mga sapat, ang nagakamang nga mga sapat, kag ang mga pispis, kay nagakalisod ako nga ginhimo ko sila.” 8 Apang nahamut-an ni Jehova si Noe. 9 Amo ini ang kasaysayan ni Noe. Si Noe matarong nga tawo. Wala sia sing kasawayan sa tunga sang iya mga kadungan. Si Noe naglakat upod ang matuod nga Dios. 10 Sang ulihi, nangin amay si Noe sang tatlo ka anak nga lalaki nga si Sem, si Ham, kag si Jafet. 11 Napuno ang duta sang kasingki, kag nangin malain ini sa panulok sang matuod nga Dios. 12 Gintan-aw sang Dios ang duta kag nakita niya nga malain ini. Ang tanan nga tawo sa duta naghimo sing kalautan. 13 Pagkatapos sini, nagsiling ang Dios kay Noe: “Nagdesisyon ako nga papason ang tanan nga tawo, bangod napuno ang duta sang kasingki tungod sa ila, gani laglagon ko sila pati ang duta. 14 Maghimo ka sing arka kag gamiton mo ang matagok nga kahoy. Maghimo ka sing mga kuarto sa arka kag kulapan mo ini sing alkitran sa sulod kag sa gua. 15 Amo ini ang imo himuon: Ang kalabaon sang arka 300 ka maniko, ang kasangkaron 50 ka maniko, kag ang kataason 30 ka maniko. 16 Maghimo ka sing bintana agod magsanag nga isa ka maniko halin sa atop sang arka. Maghimo ka sing puertahan sa kilid sang arka. Himuan mo ini sing naidalom, ikaduha, kag ikatlo nga panalgan.
ENERO 27–PEBRERO 2
MGA BAHANDI SA PULONG SANG DIOS | GENESIS 9-11
“Ang Bug-os nga Duta May Isa Lang ka Lenguahe”
(Genesis 11:1-4) Karon ang bug-os nga duta may isa lang ka lenguahe kag isa lang ka pinulungan. 2 Sang nagalakbay sila pakadto sa sidlangan, nasalapuan nila ang isa ka nalupyakan sa duta sang Sinar, kag nag-istar sila didto. 3 Nagsiling sila: “Dali kamo! Mahimo kita sing mga tisa kag gaangon naton ini sa kalayo agod magtig-a.” Tisa ang gingamit nila sa baylo sang bato, kag aspalto ang gingamit nila nga palitada. 4 Nagsiling sila: “Dali kamo! Matukod kita sang aton siudad kag sing isa ka torre nga lambot sa langit, agod mangin bantog kita kag indi mag-alaplaag sa bug-os nga duta.”
it-1-E 239
Babilonia nga Daku
Ang Dumaan nga Babilonia. Gintukod ang siudad sang Babilonia sa Nalupyakan sang Sinar dungan sa pagtinguha nga tukuron ang Torre sang Babel. (Ge 11:2-9) Ang rason sa pagtukod sang torre kag sang siudad sini indi para dayawon ang ngalan sang Dios, kundi tuyo sang mga nagtukod nga “mangin bantog” sila. Ang mga torre nga ziggurat nga nakutkutan indi lang sa mga kagulub-an sang dumaan nga Babilonia kundi sa iban pa nga lugar sa Mesopotamia mahimo nagapamatuod nga ang orihinal nga torre, ano man ang porma ukon estilo sini, gingamit para sa relihioso nga katuyuan. Ginapakita sang paghulag gilayon ni Jehova para mauntat ang pagtukod sang templo nga ginapakamalaut niya ini bangod naghalin ini sa butig nga relihion. Ang Hebreo nga ngalan nga ginhatag sa siudad nga Babel, nagakahulugan sing “Kagumon,” pero ang Sumerian nga ngalan (Ka-dingir-ra) kag ang Akkadian nga ngalan (Bab-ilu) pareho nga nagakahulugan sing “Gawang sang Dios.” Gani ginbag-o sang nabilin nga pumuluyo sang siudad ang porma sang ngalan sini para malikawan ang malain nga orihinal nga kahulugan sini, pero ang bag-o ukon ginbulos nga porma sini nagapakita nga may labot gihapon ang siudad sa relihion.
it-2-E 202 ¶2
Lenguahe
Mabasa sa rekord sang Genesis nga pagkatapos sang Baha, may pila ka bahin sang pamilya sang tawo nga nagplano sa paghimo sang proyekto nga batok sa kabubut-on sang Dios subong sang ginsiling kay Noe kag sa iya mga anak. (Ge 9:1) Imbes nga maglapta kag ‘pun-on ang duta,’ gusto magtingob sang mga tawo, kag mag-istar sa isa lang ka lugar nga nakilala sang ulihi nga Nalupyakan sang Sinar sa Mesopotamia. Diri man kuntani ang mangin sentro sang relihion, nga may torre sa pagsimba.—Ge 11:2-4.
(Genesis 11:6-8) Nagsiling si Jehova: “Isa lang sila ka katawhan kag isa lang ang ila lenguahe, kag umpisa lamang ini sang ila himuon. Himuon nila ang bisan ano nga gusto nila himuon. 7 Dali, iliso naton ang aton igtalupangod sa ila kag gumunon naton ang ila lenguahe agod indi sila mag-intiendihanay.” 8 Gani halin didto, ginpaalaplaag sila ni Jehova sa bug-os nga duta, kag gin-untatan nila ang pagtukod sa siudad.
it-2-E 202 ¶3
Lenguahe
Ginpunggan sang Labing Gamhanan nga Dios ang ila makahas nga proyekto paagi sa paggumon sang ila lenguahe. Bangod sini, indi sila mag-intiendihanay sa ila obra, gani nag-alaplaag sila sa tanan nga bahin sang kalibutan. Ang paggumon sang ila lenguahe nagpugong man ukon nagpahinay sa ila proyekto nga batok sa Dios, kay nalimitehan sini ang ikasarang sang mga tawo nga magbuligay paagi sa ila kaalam kag kusog sa ambisyuso nga plano. Mabudlayan man sila mag-intiende sa mga ideya sang lainlain nga grupo sang lenguahe—kag ini nga ideya indi halin sa Dios, kundi paagi sa eksperiensia kag pagpanalawsaw sang mga tawo. (Ipaanggid ang Man 7:29; Deu 32:5.) Bisan pa nabahinbahin sini ang katilingban sang mga tawo, ang paggumon sang lenguahe sang mga tawo may maayo nga epekto kay napunggan sini ang malain kag makahalalit nga mga plano. (Ge 11:5-9; ipaanggid ang Isa 8:9, 10.) Kinahanglan lang binagbinagon sang isa ang mga hitabo sa iya panahon, nga resulta sang natipon nga sekular nga ihibalo kag indi maayo nga paggamit sini sang mga tawo, para marealisar niya nga nabal-an sing abanse sang Dios kon ano ang matabo kon indi niya pagpunggan ang mga plano sa Babel.
(Genesis 11:9) Amo kon ngaa gintawag ini nga Babel, bangod gingumon ni Jehova didto ang lenguahe sang bug-os nga duta, kag halin didto ginpaalaplaag sila ni Jehova sa bug-os nga duta.
it-2-E 472
Pungsod
Bangod lainlain na subong ang lenguahe, ang kada grupo sang lenguahe nakahimo sang ila kaugalingon nga kultura, taliambong, kustombre, kinaiya, kag relihion. Amo nga ang kada isa may kaugalingon na nga paagi sa paghimo sang mga butang. (Le 18:3) Kay nahamulag sila sa Dios, naghimo ang sarisari nga grupo sang tawo sing madamo nga diosdios nga ila ginasimba.—Deu 12:30; 2Ha 17:29, 33.
Pagkutkot sing Espirituwal nga mga Hiyas
(Genesis 9:20-22) Nangin mangunguma si Noe, kag nagtanom sia sing mga ubas. 21 Nahubog sia sang nag-inom sia sing alak, kag nag-uba sia sa sulod sang iya tolda. 22 Nakita ni Ham nga amay ni Canaan nga hublas ang iya amay, kag ginsugid niya ini sa iya duha ka utod sa gua.
(Genesis 9:24, 25) Sang magbugtaw si Noe sa kahulugbon sa alak kag sang mahibaluan niya ang ginhimo sa iya sang iya kamanghuran nga anak, 25 nagsiling sia: “Pakamalauton si Canaan. Mangin pinakakubos sia nga ulipon sang iya mga utod.”
it-1-E 1023 ¶4
Ham
Posible nga si Canaan mismo nadalahig sa hitabo, kag wala sia gintadlong sang iya amay nga si Ham. Ukon nakita ni Noe, paagi sa palanan-awon halin sa Dios nga ang malain nga huyog ni Ham nga posible ginsunod sang iya anak nga si Canaan, mahimo man sundon sang mga anak ni Canaan. Natuman ang una nga bahin sang tagna sang ginsakop sang mga Semitiko nga Israelinhon ang mga Canaanhon. Ang mga wala nalaglag (halimbawa, ang mga Gibeonhon [Jos 9]) nangin mga ulipon sa Israel. Ginatos ka tuig sang ulihi, natuman pa gid ang tagna sang ang mga kaanakan sang anak ni Ham nga si Canaan nangin sakop sang Japetiko nga mga kagamhanan sang kalibutan nga amo ang Medo-Persia, Gresya, kag Roma.
(Genesis 10:9, 10) Nangin gamhanan sia nga mangangayam batok kay Jehova. Amo kon ngaa may hulubaton: “Pareho kay Nimrod nga gamhanan nga mangangayam batok kay Jehova.” 10 Ang una nga mga siudad sang iya ginharian amo ang Babel, ang Erec, ang Acad, kag ang Calne, sa duta sang Sinar.
it-2-E 503
Nimrod
Lakip sa ginharian ni Nimrod ang mga siudad sang Babel, ang Erec, ang Acad, kag ang Calne, sa duta sang Sinar. (Ge 10:10) Gani mahimo nga sia ang nagmando sa pagtukod sang Babel kag sang torre sini. Ini nga pagpati nahisuno man sa mga pagpati sang mga Judiyo. Nagsulat si Josephus: “Amat-amat nga ginbag-o [ni Nimrod] ang kahimtangan sang paggahom kay nangin mapintas sia, kay nagapati sia nga ang paagi lamang nga madula sang mga tawo ang ila kahadlok sa Dios amo ang padayon nga pagsalig sa iya kaugalingon nga gahom. Nagpamahog sia nga balusan niya ang Dios kon pahanabuon Niya liwat ang Baha; kay magapatindog sia sing torre nga indi malab-ot sang tubig kag itimalos niya ang natabo sa ila mga katigulangan. Gusto gid sang mga tawo nga himuon ang ginasugo [ni Nimrod], kay para sa ila, pagpaulipon ang pagpasakop sa Dios; gani nagsugod sila sa pagtukod sang torre . . . kag wala ginapaabot sang tanan ang kadasigon sang ila pagpatindog.”—Jewish Antiquities, I, 114, 115 (iv, 2, 3).
Pagbasa sa Biblia
(Genesis 10:6-32) Ang mga anak ni Ham amo si Cus, si Mizraim, si Put, kag si Canaan. 7 Ang mga anak ni Cus amo si Seba, si Havila, si Sabta, si Raama, kag si Sabteca. Ang mga anak ni Raama amo si Sheba kag si Dedan. 8 Si Nimrod anak ni Cus. Sia ang una nga nangin gamhanan sa duta. 9 Nangin gamhanan sia nga mangangayam batok kay Jehova. Amo kon ngaa may hulubaton: “Pareho kay Nimrod nga gamhanan nga mangangayam batok kay Jehova.” 10 Ang una nga mga siudad sang iya ginharian amo ang Babel, ang Erec, ang Acad, kag ang Calne, sa duta sang Sinar. 11 Halin sa sina nga duta nagkadto sia sa Asiria kag gintukod niya ang Ninive, ang Rehobot-Ir, ang Cala, 12 kag ang Resen, sa ulot sang Ninive kag Cala: Amo ini ang daku nga siudad. 13 Si Mizraim amay ni Ludim, ni Anamim, ni Lehabim, ni Naftuhim, 14 ni Patrusim, ni Casluhim (nga ginhalinan sang mga Filistinhon), kag ni Caftorim. 15 Si Canaan amay ni Sidon nga iya panganay kag ni Het. 16 Si Canaan ang katigulangan sang mga Jebusnon, mga Amornon, mga Girgasnon, 17 mga Hevhanon, mga Arkanon, mga Sinhanon, 18 mga Arvadnon, mga Zemarnon, kag mga Hamatnon. Sang ulihi, naglapta ang mga pamilya sang mga Canaanhon. 19 Ang dulunan sang mga Canaanhon halin sa Sidon tubtob sa Gerar, nga malapit sa Gaza, tubtob sa Sodoma, sa Gomorra, sa Adma, kag sa Zeboiim, nga malapit sa Lasa. 20 Amo ini ang mga anak ni Ham suno sa ila pamilya, suno sa ila lenguahe, suno sa ila kadutaan, kag suno sa ila pungsod. 21 May mga anak man si Sem nga katigulangan sang tanan nga anak ni Eber, kag utod sia ni Jafet nga amo ang panganay. 22 Ang mga anak ni Sem amo si Elam, si Asur, si Arpacsad, si Lud, kag si Aram. 23 Ang mga anak ni Aram amo si Uz, si Hul, si Geter, kag si Mas. 24 Si Arpacsad amay ni Sela, kag si Sela amay ni Eber. 25 Si Eber may duha ka anak. Ang ngalan sang isa amo si Peleg, bangod sang iya panahon nabahinbahin ang duta. Ang ngalan sang iya utod amo si Joktan. 26 Si Joktan amay ni Almodad, ni Selep, ni Hazarmavet, ni Jera, 27 ni Hadoram, ni Uzal, ni Dikla, 28 ni Obal, ni Abimael, ni Sheba, 29 ni Ofir, ni Havila, kag ni Jobab; amo ini tanan ang mga anak ni Joktan. 30 Ang lugar nga ila gin-istaran halin sa Mesa tubtob sa Sefar, ang kabukiran sa Sidlangan. 31 Amo ini ang mga anak ni Sem suno sa ila pamilya, suno sa ila lenguahe, suno sa ila kadutaan, kag suno sa ila pungsod. 32 Amo ini ang mga pamilya sang mga anak ni Noe suno sa mga kaliwatan sang ila pamilya kag suno sa ila mga pungsod. Halin sa sini nga mga pamilya, naglapta ang mga pungsod sa duta pagkatapos sang Baha.