Kabataan kag Smartphone—Bahin 1: Dapat Bala Maggamit sang Smartphone ang Akon Bata?

Mas madamo na nga bata ang may smartphone subong,a kag madamo sa ila ang naga-Internet sa ila smartphone bisan silahanon lang. Ano ang risgo kon pasugtan mo ang imo bata nga maggamit sang smartphone? Ano ang mga benepisyo? Daw ano kalawig nga pasugtan mo sila nga gamiton ini kada adlaw?

• Ang dapat mo mahibaluan

• Ang dapat mo ipamangkot

• Pamangkuta ang imo kaugalingon kon bala handa ka na

Ang dapat mo mahibaluan

Ang mga Benepisyo

• Proteksion para sa kabataan kag pahamtang nga buot para sa mga ginikanan. “Nagakabuhi kita sa makatalagam nga kalibutan,” siling ni Bethany, nga may duha ka bata nga tin-edyer. “Importante gid nga makontak sang mga kabataan ang ila mga ginikanan.”

  Si Catherine nga isa ka nanay, nagsiling nga indi lang amo sina ang mahimo sang smartphone. “Sa bulig sang pila ka app,” siling niya, “makakonek ka sa smartphone sang imo bata kag mahibaluan mo kon diin sia. Kon nagadrayb sia, mahibaluan mo pa gani kon ano kadasig ang pagpadalagan niya sang salakyan.”

• Bulig sa pag-eskwela. “Mabaton sang mga bata ang ila homework paagi sa e-mail ukon text, kag puede man nila maistorya ang ila manunudlo gamit ang ila smartphone,” siling sang isa ka nanay nga si Marie.

Ang mga Risgo

• Sobra nga paggamit. Sa kalabanan, pila ka oras nga ginagamit sang kabataan ang ila cell phone kada adlaw. Ang matuod, bisan ang tion nga ginahinguyang sang mga ginikanan sa ila gadyet halos pareho na kalawig sa tion nga ginahinguyang nila sa pagpakig-istorya sa ila kabataan. Siling gani sang isa ka eksperto, “may mga pamilya nga pareho na sang mga estranghero nga nagaupdanay sa isa ka lugar pero wala nagaistoryahanay kay nakapokus lang sila sa ila mga gadyet.”b

• Pornograpiya. Suno sa isa ka pagbulubanta, masobra katunga sa tanan nga tin-edyer ang naga-search sang pornograpiya kada bulan, kag indi ini katingalahan kay kahapos gid magpangita sang pornograpiya sa smartphone. “Kon pasugtan nila ang ila bata nga maggamit sang smartphone,” siling ni William nga tatay sang duha ka tin-edyer, “indi hungod nga ginahatagan sang mga ginikanan sing kahigayunan ang ila mga kabataan nga magtan-aw sing pornograpiya bisan diin kag bisan ano oras.”

• Adiksion. Madamo nga tawo ang nagalalain gid kon indi nila dala ang ila smartphone. Kon malipatan nila kon diin nila ini ginbutang, naga-panic sila, nasubuan, kag nagamasakit pa gani. Ang pila ka ginikanan nagsiling nga ang ila bata daw wala na sing batasan kon nagagamit sang ila gadyet. “Kon kaisa, kon gusto ko mag-istorya sa akon bata nga lalaki, ginapamudluan niya ako ukon maparas ang iya pagpanabat kay indi niya gusto nga istorbohon,” siling ni Carmen.

• Dugang nga mga risgo. Lakip sa risgo sang paggamit sang smartphone ang cyberbullying kag sexting, kag mahimo man ini tunaan sang mga problema sa panglawas nga resulta sang indi maayo nga postura samtang nagagamit sang smartphone kag pagpulaw. Ang pila ka pamatan-on nagagamit sang isa ka “ghost app.” Isa ini ka app nga daw simple lang pareho sang calculator pero puede taguan sang mga piktyur, video, ukon iban pa nga materyal nga indi nila gusto nga makita sang ila ginikanan.

  Si Daniel nga tatay sang isa ka tin-edyer nga babayi, nagsiling: “Paagi sa smartphone makita sang imo bata ang bisan ano nga ara sa Internet, maayo man ini ukon malain.”

Ang dapat mo ipamangkot

• ‘Kinahanglan gid bala sang bata ko ang smartphone?’

  Ang Biblia nagasiling: “Ang tawo nga maalamon nagabinagbinag sang tagsa niya ka tikang.” (Hulubaton 14:15) Base sa sini, pamangkuta ang imo kaugalingon:

  ‘Ang safety bala sang akon bata kag ang iban pa nga rason bastante na para magsugot ako nga maggamit sia sang smartphone? Nabinagbinag ko na bala sing maayo ang mga benepisyo kag ang mga risgo? May iban pa bala nga solusyon magluwas sa smartphone?’

  “May mga cell phone pa man subong nga indi smartphone,” siling sang isa ka tatay nga si Todd, “nga puede gihapon gamiton para maka-text kag makatawag. Barato pa.”

• ‘Handa na bala ang akon bata sa responsibilidad?’

  Ang Biblia nagasiling: “Ang tagipusuon sang maalamon nga tawo nagatuytoy sa iya sa husto nga dalanon.” (Manugwali 10:2) Base sa sini, pamangkuta ang imo kaugalingon:

  ‘Ano ang nagakumbinsi sa akon nga saligan ko ang akon bata? May bukas bala kami nga komunikasyon? May mga tion bala nga indi sia honest, halimbawa, wala bala niya ginasugid kon sin-o gid ang iya mga abyan? Makontrol na bala niya ang iya kaugalingon kon parte sa paggamit sang iban nga gadyet pareho sang TV, tablet, ukon laptop?’ “Mapuslanon gid ang smartphone, pero makatalagam man ini,” siling sang isa ka nanay nga si Serena. “Pensara anay ang mga responsibilidad nga ginahatag mo sa imo indi pa eksperiensiado nga bata.”

• ‘Handa na bala ako sa responsibilidad?’

  Ang Biblia nagasiling: “Hanasa ang bata sa husto nga dalanon.” (Hulubaton 22:6) Base sa sini, pamangkuta ang imo kaugalingon:

  ‘Bastante na bala ang akon nabal-an sa paggamit sang smartphone para mapaintiende ko sa akon bata ang posible nga mga katalagman sa paggamit sini? Nabal-an ko bala kon paano mag-set sang mga parental control sa smartphone sang akon bata? Paano ko mabuligan ang akon bata nga mangin maalamon sa paggamit sang smartphone?’ “Madamo nga ginikanan ang nakita ko nga bastabasta lang nagahatag sang smartphone sa ila bata kag daw wala na sila sing labot kon paano ini ginagamit sang ila bata,” siling ni Daniel, nga isa ka tatay nga ginsambit kaina.

Ang punto: Kinahanglan tudluan ang mga bata para mangin responsable sila sa paggamit sang smartphone. “Ang kalabanan nga bata mahimo gid nga magpinagusto sa paggamit sang smartphone,” siling sang libro nga Indistractable, “ilabi na kon ang ila mga ginikanan wala nagabantay sa ila.”