Sin-o ang Mas Nauna?
“Pamangkota . . . ang kapispisan sang kalangitan, kag magasugid sila sa imo; . . . Ang kamut sang GINOO naghikut sini.”—Job 12:7-9.
ANG tanan nga bahin sang lawas sang pispis daw gindesinyo gid para makalupad ini. Halimbawa, dapat mabakod ang suligi sang bulbol sa pakpak sang pispis para madala sini ang iya lawas kon maglupad. Pero ngaa mabakod ang mga pakpak bisan mamag-an ini katama? Kon pihakon mo ang suligi sang bulbol, makita mo ang sabat. Pareho ini sa ginatawag sang mga enhinyero nga foam-sandwich beam—mahumok sa sulod pero matig-a sa gua. Ini nga desinyo gintun-an sing maayo sang mga enhinyero kag gingamit nila ini sa paghimo sang eroplano.
Nadesinyo man sing maayo ang tul-an sang mga pispis. Ang kalabanan sini kalong, kag ang iban naman daw may mga tukod nga amo ang nagasuporta sa sulod kag ginatawag ini sang mga enhinyero nga Warren girder. Amo man sini nga desinyo ang gingamit sa mga pakpak sang space shuttle.
Para mangin balanse ang lupad sang eroplano, gina-adjust sang mga piloto ang pila ka palikpik sang pakpak kag ikog sang eroplano. Pero ang pispis nagagamit sing mga 48 ka maskulo sa pakpak kag abaga sini para bag-uhon ang posisyon kag hulag sang mga pakpak kag mga bulbol. Mahimo niya ini sing pila ka beses sa isa ka segundo. Indi katingalahan nga ginakahisaan sang mga nagadesinyo sang eroplano ang paagi sang paglupad sang mga pispis!
Ang pag-alsa sang eroplano para makalupad nagakinahanglan sing daku nga enerhiya. Gani ang mga pispis nagakinahanglan man sing makusog kag madasig magproseso nga “makina.” Ang tagipusuon sang pispis mas madasig magpitik, mas daku, kag mas makusog sangsa tagipusuon sang mamalya nga pareho sa iya kadaku. Kag isa lang ka direksion ang dalagan sang hangin sa baga sini, amo nga mas makini ini sa enerhiya sangsa baga sang mamalya.
Madamo nga pispis ang gindesinyo para makadala sing bastante nga “gatong” para makalupad sing tuman kalawig. Ang pispis nga thrush nagagamit sing halos katunga ang iya bug-at para makalupad sing napulo ka oras. Kon ang pispis nga bar-tailed godwit maglupad halin sa Alaska pakadto sa New Zealand, puro tambok ang sobra sa katunga sang bug-at sini. Daw indi mapatihan nga bangod sina makalupad ini nga wala untat sa sulod sang mga 190 ka oras (walo ka adlaw). Wala pa sing depasahero nga eroplano nga makahimo sini.