Katalagman sa Mataas nga mga Lugar Pagbulong sang Acute Mountain Sickness

“Sa Peru, may tuman kataas nga mga kabukiran nga ginatawag Pariacaca . . . Sang magtaklad kami sa pinakamataas nga bahin sini nga ginatawag Hagdanhagdan, hinali lang nga naglain ang akon pamatyag kag daw mahulog ako sa akon ginatindugan. . . . Pagkatapos daw ginaukay ang akon tiyan kag nagsululuka ako. Abi ko mapatay na ako. Kon nagsigesige ato, siguro napatay gid ako. Pero mga tatlo ukon apat lang ato ka oras kag nadula man lang sang nagdulhog kami sa mas manubo nga bahin.”—José de Acosta, suno sa libro nga Natural and Moral History of the Indies.

SANG madali na lang matapos ang ika-16 nga siglo, amo sini ang naeksperiensiahan sang Espanyol nga Jesuita nga si José de Acosta samtang nagataklad sia sa Pariacaca sa Peruvian Andes. Ginapatihan sadto nga ini nga mga sintomas mabatyagan kon ang isa makahaklo sang makahililo nga mga gas nga halin sa mga mineral sa bukid ukon bangod sa mga engkanto. Pero nahibaluan na subong nga ang nabatyagan ni Acosta mga sintomas sang soroche, ukon acute mountain sickness (AMS).

Maeksperiensiahan ang AMS bangod kulang sing oksiheno sa mataas nga mga lugar. Manubo ang pressure sang hangin diri. Gani diutay lang nga oksiheno ang nagakadto sa baga.a

Ang mga sintomas sang AMS mabatyagan mga apat ka oras pagkatapos makalab-ot sa mataas nga lugar kag mahimo maglawig sing isa asta apat ka adlaw. Sa sini nga tion, bangod limitado ang oksiheno sa dugo, magadugang ang produksion sang pula nga mga selula sang dugo. Amo ini ang nagabulig para makasuplay ang circulatory system sang dugang nga oksiheno.

Pero kon masobrahan sa kapoy ang isa ukon indi sia anad sa mataas nga mga lugar, mahimo magtipon ang tubig sa iya baga ukon sa palibot sang iya utok. Kon balewalaon ini, mahimo ini bangdan sang kamatayon.

Kon Paano Malikawan ang AMS

Ang mga nagabiyahe kag ang mga nagataklad may lainlain nga paagi para malikawan ukon mabulong ang AMS. Lakip sa sini ang mga masunod:

● Indi magsaka sa mataas nga mga lugar kon may balatian ka sa baga ukon anemia.

● Ang mga bulong pareho sang diuretics, bulong sa hubag, kag iban pa amo sa masami ang ginareseta para mabulong ukon malikawan ang mga sintomas sang AMS. Mamangkot sa imo doktor.

● Ang pinakamaayo nga bulong sa AMS amo ang pagdulhog liwat. Magsuksok sing madamol nga bayo samtang nagadulhog kag magpahuway pag-abot mo.

Ang pila sang pinakamatahom nga mga talan-awon makita sa matag-as nga mga lugar kag sa mga kabukiran. (Salmo 148:9, 13) Kon maghalong ka sa imo paglakbay, malikawan mo ang malain nga pamatyag samtang ginatan-aw mo ang matahom nga mga tinuga.

[Nota]

[Blurb sa pahina 20]

Ang mga sintomas sang AMS mabatyagan mga apat ka oras pagkatapos makalab-ot sa mataas nga lugar kag mahimo maglawig sing isa asta apat ka adlaw

[Blurb sa pahina 20]

Ang pinakamaayo nga bulong sa AMS amo ang pagdulhog liwat