LARAWAN SANG KASAYSAYAN
Si Herodotus
ANO ang kabuhi sang nagligad nga linibo ka tuig? Ano ang mga kustombre sang mga tawo? Ang arkeolohiya makahatag sing pila ka sabat—pero indi tanan. Para mahangpan ang panghunahuna sang mga tawo sang una, makabulig ang sinulatan sang isa ka tawo nga nagrekord sang kasaysayan sang mga pungsod nga kilala sang panahon niya. Ini nga tawo nagkabuhi sing mga 2,400 ka tuig na ang nagligad. Sia amo si Herodotus, kag isa sia ka Griego nga manunulat sang kasaysayan sang ikalima nga siglo B.C.E. Ang tig-ulo sang iya sinulatan amo ang The Histories.
Ginrekord ni Herodotus ang mga kabangdanan sang pagpakig-away sang mga Griego kag ilabi na ang mga rason sang pagpanalakay sang mga Persianhon sang 490 kag sang 480 B.C.E. nga natabo sang bata pa si Herodotus. Magluwas sa sini, madamo pa sia sing gindugang. Ginsulat niya ang tanan nga impormasyon nga iya nahibaluan parte sa kada pungsod nga ginsalakay sang Persia.
KAPIN PA SA KASAYSAYAN
Si Herodotus maayo gid nga manugsaysay. Maid-id gid sia sa iya mga sinulatan, kag ginalakip niya ang tagsa ka detalye nga sa banta niya kinahanglanon agod makompleto ang kasaysayan. Talalupangdon gid ang sinulatan ni Herodotus kay wala sia sing mabasihan nga opisyal nga mga rekord sang Estado nga ginsulat agod mapreserbar ang kasaysayan parte sa mga hitabo, kay halos wala na ini nga mga rekord.
Wala sadto sing luyag magrekord sang kasaysayan, magluwas lang kon gusto nila ipabugal ang ila mga hinimuan kag isulat ini sa mga monumento. Ginbase ni Herodotus ang iya mga sinulatan sa iya napanilagan, natun-an sa istorya sang iban, kag sa ginasugid sang iban tuhoy sa mga hitabo nga luyag niya irekord. Nagkadto si Herodotus sa madamo nga lugar para makakuha sing impormasyon. Nagdaku sia sa kolonya sang mga Griego nga Halicarnassus (Bodrum karon, sa bagatnan sang Turkey) kag halos nalibot niya ang bilog nga Gresya.
Nagkadto si Herodotus sa madamo nga lugar para makakuha sing impormasyon
Nakalab-ot man sia sa aminhan sa Black Sea kag Scythia, ang nahamtangan karon sang Ukraine, kag sa bagatnan sa Palestina kag Upper Egypt. Sa sidlangan naman, posible nga nakalab-ot sia sa Babilonia, kag ayhan natapos ang iya mga inadlaw sa katundan, sa kolonya sang mga Griego nga amo karon ang nabagatnan nga Italya. Bisan diin sia magkadto, nagapanilag sia kag nagapamangkot amo nga nakatipon sia sing impormasyon gikan sa mga ginakabig niya nga pinakamasaligan nga reperensia.
SIBU GID BALA SI HERODOTUS?
Panid sang papiro nga The Histories
Daw ano ka sibu ang mga impormasyon ni Herodotus? Kon tuhoy sa mga kadutaan nga iya nakadtuan kag mga butang nga iya mismo nakita, ang iya ihibalo masiling nga sibu. Ang iya paglaragway sa mga buhat nga indi pamilyar sa mga taga-Gresya—subong sang mga ginagamit sa paglubong sa harianon nga pamilya sang Scythia ukon paghimo sing mummy sang mga Egiptohanon—daw nagahisanto sa mga natukiban sang mga arkeologo. Ginasiling nga ang impormasyon nga iya narekord parte sa Egipto “mas mapuslanon sangsa tanan nga ginsulat sang una tuhoy sa sina nga pungsod.”
Apang sa masami, si Herodotus wala sing mahimo kundi magbase sa indi sigurado nga testimonya. Isa pa, ang mga tawo sang iya tion nagapati gid nga nagapasilabot ang pagano nga mga dios sa pagkabuhi sang mga tawo. Gani indi tanan nga iya ginsulat nakapasar sa talaksan sang mga manunulat sang kasaysayan karon. Apang gintinguhaan ni Herodotus nga painon ang kamatuoran sa sugidsugid lang. Nagsiling sia nga wala niya ginapatihan ang tanan nga ginsugid sa iya. Nasiling niya ini sa tapos nga ginpili niya sing maayo ang iya mga reperensia kag ginpaanggid ini.
Ang The Histories mahimo nga amo ang pinakaimportante nga nahimo ni Herodotus sa iya kabuhi. Talalupangdon ini nga hinimuan, kon ibase sa mga reperensia nga matigayon lang niya sang una.