Hari Inai Negai Athens ai Idia Noho Taudia Iboudiai Haroro Henidia Karana
LAGANI 50 C.E. bamona ai, aposetolo Paulo ese Atena (Athens) ia vadivadi henia neganai, ena be unai siti ena kara gunadia haida idia senisi vadaeni, to ia be do bisinesi gabuna badana. Ena sivarai gunana ia gwauraia bukana ta ia gwau: “[Athens] be do tomadiho bona diba momo abia gabuna badana Greece lalonai, bona unai nega ena diba bada taudia bona siahu taudia idia ura bada unai siti idia vadivadi henia.”
Paulo be unuseniai ia noho neganai, reana ia be mai ena dala, Iuda taudia, Dirava diba lasi Atena taudia, bona gabu idauidau amo idia mai taudia, ia haroro henidia. Ia be lalo-haraga bona hadibaia tauna namona dainai, ia haroro negana ta ai, ia gwau Dirava ese “mauri bona laga bona gau ibounai ia henia noho taunimanima [ibounai] dekenai,” bona “rara tamona dekenai ia ese taunimanima bese ibounai ia karaia,” bona ‘taunimanima ibounai gabu ibounai dekenai ia hamaoroa edia lalona do idia giroa,’ badina be Ia ese “tanobada ibounai” do ia kota henia.—Kara 17:25-31.
Siti ta mai Ena Taunimanima Idauidau
Idia hanai laganidia momo lalonai gabu idauidau taudia momo idia lao Athens. Gavamani idaudia ese edia tuari taudia haida bona edia gwaukau taudia ma haida be unuseniai idia siaidia, edia ladanai do idia gaukara totona. Memero kekeni badadia Africa bona Middle East tanodia amo be unuseniai idia noho, iunivesiti ai do idia sikuli totona. Gaukara taudia momo herea Africa, Asia, bona Eastern Europe tanodia amo be unuseniai idia lao, moni gaukarana do idia karaia totona. Filipino taudia momo bona Southeast Asia taudia ma haida be unuseniai idia lao, ruma biagudia edia hesiai taudia ai do idia lao totona. Bona Greece kahirakahira idia noho tanodia amo bona heiriheiri bada ia vara tanodia idauidau amo nega ibounai heau mauri taudia momo be unuseniai idia lao.
Unai dainai, Basileia ena sivarai namona harorolaia taudia unai siti lalonai ese haroro daladia matamatadia idia tahua. Idau tanodia amo idia mai taudia momo ese English gado idia gadolaia, to haida ese sibodia edia gado mo idia gadolaia. Unai taunimanima be mai edia kastom bona mai edia tomadiho idauidau momo. Idia bogaragidiai be sibodia idia gwauraia Keristani taudia, Muslim taudia, Hindu taudia, Buddhist taudia, mauri lasi gaudia idia tomadiho henia taudia, idia gwau Dirava diba dalana be lasi taudia, bona idia gwau Dirava be lasi taudia. Iehova ena Witness taudia ese unai taunimanima mai edia lalohadai idauidau haroro henidia dalana idia manadalaia be namo.
Unai bese idauidau taudia momo be hekwarahi negadia idia haheaukalaia vadaeni dainai, nega momo idia ese mauri ena anina bona nega vairai do idia vara gaudia idia henanadailaia. Haida ese Baibel idia laloa bada bona ena hereva idia abia dae be auka lasi. Idia momo be lalo-manau taudia, bona hereva momokani hitolona idia hitolo. Edia mamina be idia be edia varavara bona edia noho dalana gunana dekenai idia noho lasi dainai, hereva momokani idia tahua be auka lasi.
Lagani 1986 ai, English gado kongregesen ginigunana be Athens ai idia haginia, unai bamona taudia do idia haroro henidia totona. Kongregesen be ia bada ia lao. Idia hanai laganidia ima lalonai, taunimanima 80 bamona ese bapatiso idia abia. Unai dainai, idia ese Arabia gado kongregesen ta, Poland gado kongregesen ta, bona nega sisina ai, France gado grup ta danu, be Athens ai idia haginia. Haida ese English gado kongregesen idia rakatania, unai bamona kongregesen bona grup ma haida Thessalonica, not kahana ai, Heraklion ai, Crete ai, bona Piraeus, sisima edia hetu gabuna Athens kahana ai, do idia durudia totona. Oi ura unai idau bese taudia haida, Athens lalonai hereva momokani idia dibaia taudia, do oi hedavari henidia, a?
Bese Iboudiai Edia Taunimanima Namo Hereadia Idia Vareai
Thomas be Asmara, Eritrea ai, ia vara bona Katolik tomadihona ia goadalaia. Ena lagani be 15 neganai, pris taudia edia ruma dekenai ia noho. Ia ese unai ruma biagua pris taudia ta ia nanadaia, ia gwau: “Edena bamona Dirava tamona be Dirava toi?” Pris ia gwau: “Badina be pope ena hereva lauma gaudia dekenai ita abia dae. Unai sibona lasi, ia be hereva hehunina ta, bona oi be do mero dainai oi lalo-pararalaia diba lasi.” Thomas be lagani ima unuseniai ia noho bena ia rakatania, badina be tomadiho oreana ena kara bona hahediba herevadia dainai ena lalona ia hisihisi bona ia hekwarahi. To, Dirava momokanina tahua karana ia rakatania lasi.
Ia lao Athens, bena nega daudau lasi Gima Kohorona ta be ena iduara dekenai ia davaria; magasin ena sinado be “Goada Bona Moale Oi Abia Diba.” Nega momo ia duahia. Ia duahia lalonai, ia davaria ia gwau namona be Dirava ena Basileia bona iena kara maoromaoro ita tahua guna. (Mataio 6:33) Thomas ia tui diho bona Dirava ia noia unai do ia karaia dalana do ia hahedinarai henia, bona ia gwauhamata henia, ia gwau: “Bema oiemu Basileia tahua karana be lau oi hahedinarai henia, egu mauri negana ena hua 6 lalonai oiemu hesiai lao henia dalana dibaia karana do lau goadalaia.” Unai murina purana namba 4 ai, Witness taudia rua be ena iduara ai idia pidipidi. Karaharaga Thomas ese Baibel stadi ia abia dae, bena hua 10 murinai bapatiso ia abia. Ia gwau: “Momokani, Iehova ese egu guriguri ia haere henia, bona dala ia kehoa lau be iena Witness taudia ta ai do lau lao. Hari iena lalokau ese lau ia hamarerea ena Basileia bona ena kara maoromaoro be egu mauri lalonai lau tahua guna.”
Witness hahinedia rua be ruma ta ruma ta ai idia haroro negana lalonai, idau bese tauna ta ena ladana be ruma ena haba ta ai idia itaia.
Hereva gauna ta amo hahine gadona idia kamonai, ia gwau: “Dahaka oi ura?”
Witness hahinena ta ia gwau idia be English gadolaia taudia, Baibel idia ura henia taudia, idia tahua.
Ruma hahinena ia gwau: “Umui be edena tomadiho taudia?”
“Ai be Iehova ena Witness taudia.”
“O, namo! Umui daekau mai, ruma ena foloa ginigabena dekenai.”
Lifi amo idia daekau, bena lifi ena iduara ia kehoa neganai, tau ta mai ena tauanina badana be unuseniai ia gini to ia abidia dae lasi. To ruma ena lalona amo hahine ta ia boiboi.
“Oi hakaudia vareai. Lau ura hereva henidia.”
Unai hahine ese ia hamaorodia ia be ena adavana ena spot tim ida tanobada hegegemadai ia laolao, bona varani sibona ia guriguri, Iehova ena Witness taudia do ia davaria totona. Unai dainai maoromaoro Baibel stadi idia hamatamaia. Unai hahine be nega sisina sibona Greece dekenai do ia noho, unai dainai pura ta ta iboudiai nega toi idia stadi henia, bena pura 10 lalonai Mauri Hanaihanai bukana ia stadilaia ore.
Spot negana gabena ai, idia lou lao Greece. Hahine ia stadi lou bona lauma dalanai ia goada ia lao. Hua rua murinai, Witness taudia ia bamodia haroro gaukarana lalonai; bapatiso lasi pablisa ai ia lao bena karaharaga ena Baibel stadi ginigunana ia hamatamaia. Daika ia stadi henia? Iena adavana; ia ese Witness taudia ia hoalaia bona iena hahine ese ena kara ia haidaua dainai ia moale.
Allan be Protestan pasto tauna ta ena natuna, South Africa ai ia tubu daekau. Ia mero maragi neganai ia abia dae Baibel be Dirava ese ena lauma amo ia hahedinaraia herevana. Ena tomadiho ia moalelaia lasi, unai dainai tanobada ena aonega bona politik ia tahua, to unai bamona ia karaia neganai ena lalona ia hegeregere lasi momokani. Ia lao Greece, bona unuseniai ia noho neganai unai mamina ia bada ia lao. Ia laloa ena mauri be anina lasi, ia rakalaia dalana be gabu ta dekenai ia lao lasi.
Hanuaboi ta gau ta ia vara. Allan ia gwau: “Lau tui diho bona lauegu lalona ena mamina be Dirava lau hamaorolaia.” Ma ia gwau: “Lauegu mauri dalana dainai mai taitai ida Dirava lau noia lau do ia hakaua lao ia murinai idia raka taudia momokanidia dekenai. Lau gwauhamata henia iena hahekau ena diari ai do lau raka.” Unai pura lalonai, sitoa ta ai sitoa biaguna ida ia herevahereva; ia diba lasi sitoa biaguna be Witness hahinena ta. Unai herevahereva dainai Allan ena mauri ia senisi. Ia gwau: “Murina dinadia lalonai, lau itaia lau abia dae goadagoada vadaeni herevadia be momokani lasi: Toi Tamona Diravana, hel lahina, taunimanima be mai edia mase diba lasi laumadia herevadia—iboudiai be Baibel ena hahediba herevadia lasi momokani.” Kingdom Hall ai, Witness tauna ta bona ena adavana idia hamaoroa bema ia ura Baibel be ia ida do idia stadilaia. Baibel stadi ia abia dae bona lauma dalanai ia goada ia lao. Allan be unai negai ia vara gauna ia laloa, ia gwau: ‘Hereva momokani dainai lau tai mai egu moale ida, bona lau ia ruhaia.’ Lagani ta murinai ia bapatiso. Hari ia be unai kongregesen ena hesiai tauna ta.
Elizabeth be Nigeria amo ia mai. Nigeria ai tomadiho oreadia idauidau lalonai Dirava ia tahua to ena lalona be hegeregere lasi. Ia hagaria bada gauna be mase murinai hel lahina lalonai hisihisi ania ela bona hanaihanai herevana. Ia be mai ena ruma bese ida Athens idia lao neganai, Witness taudia rua be ena ruma dekenai idia lao, bona Baibel stadi idia hamatamaia. Elizabeth ia moale bada badina be stadi amo ia dibaia Dirava ese taunimanima ia hahisidia lasi, to ia gwauhamatalaia gauna be mauri hanaihanai paradaiso tanobadana lalonai. Unai neganai ia rogorogo, ena natuna namba 4 unai, bona ia ura ia hamasea. Bena Baibel amo ia dibaia Iehova ia laloa mauri be helaga. Hari ia be mai ena natuna kekenina mai hairaina. Elizabeth be lauma dalanai ia goada ia lao haraga bena daudau lasi ia bapatiso. Ena be ia be mai ena natuna hani bona ful-taim moni gaukarana ia karaia, to kahirakahira hua iboudiai lalodiai heduru painia gaukarana ia karaia. Hahenamo ta ia davaria, ena adavana ese Baibel ia stadilaia matamaia. Elizabeth ia gwau: “Iehova bona iena orea mai lalokauna lau tanikiu henidia, badina be Dirava momokanina bona tomadiho momokanina be hari lau davaria vadaeni.”
Witness taudia be dala ai idia haroro negadiai, unai teritori ai idia noho taudia momo idia davaria, to edia ura idia habadaia totona namona be idia goada karaia mai edia haheauka ida. Hahine matamatana ta ladana Sallay, Sierra Leone amo, ena sivarai be unai bamona. Witness tauna ta ese pepapepa ta ia henia, iena adres ia abia, bona dala ia karaia ma ta ese do ia vadivadi henia. Sallay ese hereva ia moalelaia bona Baibel stadi ia abia dae, to ena moni gaukarana bona ma hekwakwanai haida dainai, pura ta ta iboudiai ia stadi lasi. Bena karaharaga ruma ma ta ia abia, to ena adres matamatana be Witness hahinena ia hadibaia lasi. Witness hahinena be ena adres gunana ia lao henia loulou, bena gabeai Sallay ese hereva ta ia siaia, Witness hahinena be iena ruma matamatana dekenai do ia mai.
Ena be unai be Sallay ena rogorogo huadia ginigabedia, to ena stadi be nega momo ia abia. Ia mara murinai, Sallay be bapatiso lasi pablisa ai ia lao. Unai bamona ia karaia be auka. Dabai ia hegaegae, bena 6:30 ai basi ta ia gui, miniti 30 ai ia heau ena beibi be beibi naria gabuna ta dekenai do ia laohaia totona, bena basi ma ta ia gui, hora ta ai ia heau ena gaukara gabuna do ia lao totona. Ena moni gaukarana, ruma hagoevaia gaukarana, ia karaia murinai, basi ta ia gui, ia lao ena beibi ia abia, bena ma ta ia gui, ena ruma ia lou mai. Ena be ena adavana ese ia inai henia, to hebou negadia ai, eiava haroro negadia ai, basi amo hora ta ai ia heau lao ma hora ta ai ia heau mai. Ena adavana ia lalokau henia bona ia haheauka henia negana lalonai, ia goada ia lao bona Dirava ia gwauhamata henia bona bapatiso ia abia. Ena adavana be edena bamona? Keriso ena mase laloatao hebouna, Memorial, ia lao henia bona ia gwau Baibel stadi do ia abia.
Hahenamo Idia Davaria
Unai taunimanima momo be Athens ai idia noho daudau lasi. Momo be edia tano korikorina idia lou henia, sivarai namona be edia varavara bona turadia do idia hamaorolaia totona. Ma haida be Western tanodia idaudia idia lao bona unuseniai Iehova ena hesiai idia lao henia noho. Greece ai idia noho taudia be sibodia edia bese taudia, edia tano korikorina idia rakatania unuseniai do idia noho totona taudia, idia haroro henidia bona unai amo anina namona idia davaria. Ma haida be unuseniai hereva momokani idia kamonai, to idia abia dae lasi ela bona tano ma ta dekenai idia lao bona unuseniai Witness taudia ese idia vadivadi henidia.
Unai ibounai ese ia hamomokania Iehova ese taunimanima edia toana ia laloa lasi. Ia idia gari henia bona kara maoromaoro idia ura henia taudia iboudiai bese iboudiai lalonai ia abia dae. (Kara 10:34, 35) Unai bamona mamoe bamona taudia be idau tanona ta idia lao, tauanina durua gaudia abia totona, to guna idia laloa lasi hahenamodia hereadia idia abia—Dirava momokanina, Iehova, bona iena gwauhamata, mauri hanaihanai kara maoromaoro tanobadana, idia dibaia. Oibe, hari inai negai Athens ai idau gado taudia idia haroro henidia toho taudia edia gaukara be Iehova ese ia hanamoa bada!
[Pictures on page 16]
Tano idauidau momo amo taudia be Athens ai sivarai namona idia kamonai