Baibel ta—Dina ta ta Idia Gaukaralaia Gado Ai
“BEMA oi abia dae Baibel be Dirava ena hereva taunimanima dekenai, anina be Dirava be ita danu ia herevahereva. . . . Emu tomadiho dalana ese emu mauri ia durua totona, oi duahia [Baibel] be dina ta ta idia gaukaralaia gado ai idia hahanaia be namo.” Diba bada tauna, Alan Duthie, ese ena buka ladana Bible Translations: And How to Choose Between Them ai unai hereva ia torea.
Dirava ena Hereva idia ura henia taudia be mai edia kudouna ibounai ida unai hereva idia abia dae. Idia diba “Toretore Helagadia be Dirava ena hahekau henunai idia torea, bona ia be mai ena namo hadibaia totona, sisiba henia totona, gau idauidau hamaoromaoroa totona, bona kara maoromaoro ai matahakani henia totona.” (2 Timoteo 3:16) Baibel be tomadiho hereva gunadia o anina lasi herevadia ia gwauraia bukana lasi. To ena hereva be “ia mauri noho, bona ia be mai ena siahu” dina ta ta idia vara hekwakwanai hamaoromaoroa totona. (Heberu 4:12) Unai buka helagana idia duahia taudia ese ena hereva idia lalopararalaia bona idia badinaia totona, namona be dina ta ta taunimanima ese idia gaukaralaia gado ai idia hahanaia. Idia gwauraia Taravatu Matamatana be diba bada taudia hegeregere Plato, ese ia gaukaralaia Grik gado ai idia torea lasi, to momo ese idia gaukaralaia Grik gado ladana, Koine, ai idia torea. Oibe, Baibel idia torea unai amo diba bada lasi taudia ese idia duahia bona lalopararalaia diba.
Hari inai negai, Baibel momo be gado idauidau ai idia hahanaia. Unai ese anina namona ia havaraia. Unai dainai taunimanima momo be mai edia Baibel. To, unai Baibel matamatadia momo dekenai gau haida idia hahanaia maoromaoro lasi bona sitaelo tamona idia badinaia lasi. Hegeregere, Baibel ena hereva momokani haida—mase taudia dekenai ia vara gauna, bona Dirava momokani ena ladana—idia hunia.
Unai dainai, Dirava ena Hereva idia lalokau henia taudia be mai moale ida New World Translation of the Christian Greek Scriptures be Hiri Motu gado ai idia abia. Ena ladana be Nega Matamata Baibel, Mataio-Apokalupo. Iehova ena Witnes taudia ese unai Baibel matamata be December 11, 2010 ai idia halasia. Inai Baibel hahanaia gaukarana dekenai tomadiho koikoi edia hahediba hereva koikoidia idia gaukaralaia lasi, to idia hahanaia maoromaoro dainai, guna Baibel idia hahanaia gadodia idia lalopararalaia lasi taudia be hari Baibel ena hereva do idia lalopararalaia. To reana do oi laloa, daidia ese unai Baibel namona idia hahanaia?
Hahanaia Taudia ese Dirava Idia Hanamoa
Reana Hiri Motu gado ai idia hereva taudia dekenai, New World Translation of the Christian Greek Scriptures be Baibel matamata, to unai Baibel be lagani 1950 gunanai ia noho. Unai nega ai, Watch Tower Bible and Tract Society—intenesenel Bible Society, lagani momo lalonai Baibel idia halasia oreana—ese unai Baibel be English gado ai ia halasia. Unai Baibel be Baibel ma haida edia sitaelo ia badinaia lasi, bona Baibel be kahana rua dekenai ia hapararaia lasi, hegeregere taravatu “gunana” bona “matamatana,” unai amo ia hahedinaraia inai Baibel be idau herea. The Watchtower, September 15, 1950, ia gwau: “Unai hahanaia komiti taudia idia hahedinaraia edia ura be . . . ta be edia ladana ia diba lasi, bona idia ura lasi ta ese idia mauri lalonai eiava idia mase murinai edia ladana do idia halasia. Baibel idia hahanaia ena badina be Dirava momokanina ena ladana ia abia isi.”
Lagani 1961 ai, New World Translation of the Holy Scriptures Baibel ena volium ginigunana idia halasia. Ema bona hari, Baibel hahanaia taudia edia ladadia be idia halasia lasi, unai idia karaia ena badina eiava edia Dirava badinaia karana be ta ese ia henanadailaia diba lasi. Lagani 1984 ena New World Translation of the Holy Scriptures ena hamatamaia hereva ena kahana ia gwau: “Toretore Helagadia hahanaia ena anina be Iehova Dirava ena lalohadai bona hereva be gado ma ta ai idia hahanaia . . . unai Baibel hahanaia taudia ese Toretore Helagadia ia Havaraia Diravana idia lalokau henia, bona idia diba idia be mai edia maduna badana Iena lalohadai bona hereva idia hahanaia maoromaoro totona.”
Baibel hahanaia komiti idia ura unai gaukara ese namo ia havaraia, to idia be idia hegeregere unai gaukara idia karaia totona, a? Diba bada taudia haida be idia moale lasi, idia gwau bema Baibel hahanaia taudia edia ladadia bona sikuli idia torea lasi, anina be Baibel be gado hahanaia gaukarana idia diba lasi taudia ese idia hahanaia. To diba bada taudia ibounai be unai bamona idia laloa lasi. Alan S. Duthie, ia gwau: “Bema ita diba daidia ese Baibel ta idia hahanaia eiava idia halasia, unai ese ita ia durua unai Baibel be ia namo eiava dika ita gwauraia totona, a? Lasi. To idia hahanaia Baibel ta ta ita stadilaia namonamo be namo.”a
Baibel duahia taudia tausen momo be unai bamona idia karaia. Tanobada hegegemadai Nega Matamata Baibel ena kahana ibounai o kahana ta ena kopi 161,000,000 be gado 98 dekenai idia printaia. Unai Baibel duahia taudia momo ese dahaka idia davaria?
Dirava Ena Ladana Ia Hahelagaia
Mataio 6:9 ai, Iesu ese ena hahediba taudia dekenai guriguri dalana ia hadibaia neganai, ia gwau: “Aiemai Tamana guba dekenai oi noho, namona be ibounai ese oiemu ladana do idia hahelagaia.” To, Baibel momo dekenai Dirava ena ladana idia kokia bena ena gabu ai dagi ladadia hegeregere, “Dirava” eiava “Lohiabada” sibona idia atoa. Baibel ginigunana be unai bamona lasi. Heberu Toretoredia lalonai Dirava ena ladana, “Iehova,” be kahirakahira nega 7,000 bamona ia hedinarai. (Esodo 3:15; Salamo 83:18) Lagani haida murinai, Iuda taudia be idia gari kava dainai, unai ladana idia gaukaralaia lasi. Iesu ena aposetolo taudia idia mase murinai, Keristani kongrigeisen taudia danu be unai lalohadai kavakavana idia abia dae. (Kara 20:29, 30; 1 Timoteo 4:1 sekea.) Grik Toretoredia edia kopi idia torea taudia be Dirava ena ladana, Iehova, gabunai Greek herevadia Kyʹri·os bona The·osʹ, edia anina be “Lohiabada” bona “Dirava” idia atoa.
Moale gauna be inai, Nega Matamata Baibel ese Dirava ena ladana, Iehova, be Keristani Grik Toretoredia (“Taravatu Matamatana”) ai ia atoa lou, unuseniai unai ladana be nega 237 ia hedinarai. Unai be gado hahanaia taudia edia ura hegeregerena idia atoa lasi, to idia tahua namonamo guna, bena unai idia karaia. Hegeregere, Luka 4:18 ena hereva be Isaia 61:1 amo idia abia. Heberu Toretoredia ai, Dirava ena ladana, Iehova, be Isaia lalonai ia hedinarai.b Unai dainai, Nega Matamata Baibel ai, Luka 4:18 ia gwau: “Iehova ena lauma be lau latanai ia noho, badina lau ia horoa, ogogami taudia dekenai sivarai namona do lau gwauraia.”
Unai ese duahiduahi taudia ia durua Iehova Dirava bona ena Natuna Tamona, Iesu Keriso edia idau idia dibaia totona. Hegeregere, Baibel momo ese Mataio 22:44 be inai bamona idia hahanaia: “Lohiabada ese egu Lohiabada dekenai ia hamaoroa.” To daika ese daika ia hereva henia noho? Oibe, unai hereva be Salamo 110:1 amo idia abia, Heberu Toretoredia lalonai, unai siri ai Dirava ena ladana ia noho. Unai dainai, Nega Matamata Baibel ese unai siri be inai bamona ia herevalaia: “Iehova be egu Lohiabada dekenai ia gwau: ‘Lauegu idibana kahanai oi helai ela bona emu inai taudia be emu aena henunai do lau atoa.’ ” Iehova Dirava bona iena Natuna edia idau ita diba totona, sikuli badana ta dekenai ita lao be anina lasi. (Mareko 13:32; Ioane 8:17, 18; 14:28) Ta be hahemauri ia abia totona, unai ia diba be mai anina bada. Kara 2:21 ia gwau: “Iehova ena ladana dekenai idia boiboi taudia ibounai be hahemauri do idia abia.”
Maoromaoro Bona Anina Ia Hedinarai Goevagoeva
Nega Matamata Baibel be mai ena namo haida. Tadikaka ese Westcott bona Hort ese idia torea Baibel idia abia hidi, Nega Matamata Baibel be English gado ai idia hahanaia totona. Idia gaukara goadagoada Grik gado ena hereva idia hahanaia maoromaoro, bona dina ta ta taunimanima ese idia gaukaralaia gado ai idia hahanaia totona. Unai idia karaia neganai, Baibel ginigunana ena sitaelo idia badinaia sibona lasi, to unai ese duahia taudia ia durua idia laloparara totona.
Hegeregere, aposetolo Paulo ese Roma 13:1 ai, Keristani taudia ia hamaorodia “gavamani henunai do idia noho.” Baibel momo idia gwau unai gavamani be “Dirava ese ia abia hidi.” (King James Version; Jerusalem Bible) Unai dainai siahu taudia haida ese unai idia gaukaralaia edia lohia dalana koikoidia idia hagoadaia totona. To Nega Matamata Baibel ese unai siri ia hahanaia maoromaoro ia gwau, “idia noho gavamani ibounai be Dirava ese ia henia dagi idauidau hegeregerena idia noho.”c Unai amo ita gwau diba Dirava ese tanobada idia lohiaia taudia ia abia hidi lasi, to idia dekenai maoro ia henia idia lohia totona, to iena lohia dalana ese edia ia hereaia.
Nega Matamata Baibel ese Grik ena hereva haida edia anina ia hahedinaraia goevagoeva. Hari inai negai idia gaukaralaia gado momo ai, hereva haida ese ta ia karaia karana ena nega idia hahedinaraia, hegeregere idaunegai ia karaia, ia karaia noho, eiava gabeai do ia karaia. Grik gado ai hereva haida danu ese idia hahedinaraia ta be gau ta ia karaia nega kwadogina lalonai, ia karaia vadaeni, eiava ia karaia noho. Iesu ena hereva Mataio 6:33 dekenai mani ita laloa. Inai Grik herevana idia hahanaia “tahua” ese ia hahedinaraia ta be nega ibounai gau ta ia tahua noho, doko lasi. Iesu ena hereva ena anina korikori be inai bamona ia hahedinaraia: “Nega ibounai Dirava ena Basileia bona ena kara maoromaoro do umui tahua guna, bona unai gaudia ibounai be umui dekenai do ia henia.” Unai hegeregerena, Mataio 7:7 ia gwau: “Do umui noinoi noho, bona umui dekenai do idia henia. Do umui tahua noho, bona do umui davaria, bona iduara dekenai do umui pidipidi noho, bena do idia kehoa.”—Roma 1:32; 6:2; Galatia 5:15 itaia danu.
Nega Matamata Baibel ese hereva badadia ia hahanaia maoromaoro. Hegeregere, Grik herevana psy·kheʹ, idia hahanaia neganai, inai hereva “mauri,” eiava “tau,” o unai bamona hereva ma haida idia gaukaralaia. Unai amo Baibel duahia taudia ese unai hereva dekenai diba maoromaoro idia abia diba.—Mataio 2:20; Mareko 3:4, Luka 6:9; 17:33.
Dirava Ena Hereva be Tanobada Hegegemadai Ia Lao
Keristani Grik Toretoredia be Hiri Motu gado ai idia halasia. Palani idia karaia gabeai Baibel ibounai do idia hahanaia. Namona be duahiduahi taudia idia diba momokani, Hiri Motu Baibel be idia hahanaia maoromaoro bona English gado ida ia hegeregere.
Iehova ena Witnes taudia edia Hakaua Oreana ena komiti ese unai Baibel hahanaia gaukarana idia durua. Idia laloa, Baibel be gado ma ta ai idia hahanaia totona, Baibel hahanaia taudia be tim ta bamona idia gaukara hebou be namo. Unai dainai tano momo dekenai, Baibel idia hahanaia tim momo idia hamatamaia. Iehova ena Witnes taudia edia hedikwota dekenai Gado Hahanaia Taudia Idia Durua Dipatmen ta idia hamatamaia, unai dipatmen ese Baibel hahanaia tim ia durudia, edia henanadai ia haerelaia, unai amo Nega Matamata Baibel be gado idauidau ai idia hahanaia namonamo. Danu, kompiuta program matamata ta danu idia karaia Baibel idia hahanaia taudia idia durua totona. Laloaboio lasi: Gado hahanaia gaukarana be taunimanima ese idia karaia. To, unai kompiuta program ese Baibel hahanaia taudia ia durua, Nega Matamata Baibel idia hahanaia maoromaoro bona English gado ida ia hegeregere. Danu, unai kompiuta program ese Baibel hahanaia taudia ia durua unai amo do idia diba edena bamona Heberu bona Grik herevadia be English gado ai idia hahanaia diba.
Unai heduru gaudia ese Baibel hahanaia gaukarana ia durua bada dainai namo bada ia havaraia. Umui ai hagoadaia emui Nega Matamata Baibel ena kopi ta umui abia bona umui stadilaia namonamo. Inai magasin idia halasia taudia amo emu kopi ta oi abia diba. Inai Baibel ena kahana haida do oi moalelaia: Hegeregere, ena hereva be idia hedinarai namonamo, oi duahia diba; rau ta ta edia hereva kwaradia, ese oi do ia durua siri badadia oi davaria totona; ia be mai ena mapu; bona apendiks. Mai anina bada gauna be, unai Baibel oi duahia neganai, oi diba momokani ia be Dirava ena hereva bona dina ta ta taunimanima ese idia gaukaralaia gado ai idia hahanaia maoromaoro.
[Footnotes]
a Namona be ita diba, lagani 1971 ai idia halasia New American Standard Bible ena Reference Edition ena koua pepana be unai bamona ia hereva danu, ia gwau: “Ai ese diba bada tauna ta ena ladana ai gaukaralaia lasi ta ese ia sekea eiava ena ladana dainai ta ese do ia duahia totona, badina ai laloa Dirava ena Hereva ena namo dainai ta ese do ia duahia be namo.”
b Momokani, Greek Septuagint Baibel idia gaukaralaia Heberu Toretoredia idia hahanaia totona, hari idia gwauraia Taravatu Matamatana. Gabeai idia halasia Septuagint Baibel ena kopi haida dekenai Dirava ena ladana ia noho lasi, unai dainai diba bada taudia momo idia gwau namona be unai ladana be Keristani Grik Toretoredia ai idia atoa lasi. To, Septuagint Baibel ena kopi ginigunadia ai Iehova ena ladana ia noho—unai be Heberu gado dekenai. Unai dainai Iehova ena ladana be Grik Toretoredia lalonai idia atoa lou.
c G. Abbott-Smith ese ia torea buka ladana, A Manual Greek Lexicon of the New Testament, bona Liddell bona Scott ese idia torea buka ladana, A Greek-English Lexicon itaia. Unai bukadia bona buka ma haida edia hereva hegeregerena, Grik herevana ena anina be “gau ta idia atoa maoromaoro, eiava ena gabu korikori ai ia noho.”
[Pictures on page 16]
Nega Matamata Baibel ena kahana haida:
Idia gaukara goadagoada Grik gado ena hereva idia hahanaia maoromaoro, bona dina ta ta taunimanima ese idia gaukaralaia gado ai idia hahanaia totona
Lagani 300 C.E. murinai, 1 Timoteo 3:16 be Codex Sinaiticus lalonai unai bamona ia hedinarai.
Ia auka lasi bona duahia karana do ita moalelaia
Rau ta ta edia hereva kwaradia ese oi do ia durua siri badadia oi davaria totona
Ia be mai ena mapu, unai ese duahia taudia ia durua Baibel ese ia gwauraia gabudia idia lalopararalaia totona
[Picture on page 15]
Baibel torea taudia, hegeregere aposetolo Paulo, ese Baibel be dina ta ta idia gaukaralaia gado ai idia torea
[Picture on page 18]
“Nega Matamata Baibel” idia hahanaia maoromaoro dainai, Keristani hesiai gaukara ai namo bada do ia havaraia