Gima Kohorona INTANET LAIBRI
Gima Kohorona
INTANET LAIBRI
Hiri Motu
  • BAIBEL
  • PABLIKEISEN
  • HEBOUDIA
  • g91 7/8 rau 14-17
  • Kahana 4: Politikol Dalana amo Utopia Idia Tahua

Oi abia hidi kahana ena vidio ia noho lasi.

Sori, hekwakwanai ia vara vidio ia loud totona.

  • Kahana 4: Politikol Dalana amo Utopia Idia Tahua
  • Noga!—1991
  • Sinado maragidia
  • Inai Bamona Atikol
  • Marx bona More Edia Utopia
  • “Capitalism” amo Ia Lao Utopia Dalana
  • Utopia be Gwau-Edeede Karana amo Eiava Gavamani Haidaua Metairametaira Dalana amo Do Ia Mai?
  • Komiunis Taudia ese Tomadiho Idia Abia Dae Lou
  • “Glasnost” bona “Perestroika”
  • Tomadiho be mai Anina Bada, A?
    1991 Gima Kohorona Iehova Ena Basileia Ia Harorolaia
Noga!—1991
g91 7/8 rau 14-17

Tanobada Gavamanidia Hahemaoro Henia

Kahana 4: Politikol Dalana amo Utopia Idia Tahua

“Socialism”: taunimanima idia noho hebou dalana ta, unai dala idia ura badinaia taudia idia gwau namona be Gavamani ese kohu havaraia oreadia iboudiai ia naria bona ia biagua. Komiunis taudia idia laloa unai dala be “capitalism” dalana bona komiunis dalana edia huanai ia noho; Komiunis Dalana: taunimanima idia noho hebou dalana ta, unai dala idia abia isi taudia idia gwau taunimanima haida ese ma taunimanima haida idia biagua o idia hanaia be namo lasi, bona namona be taunimanima iboudiai ese kohu bona aniani havaraia daladia idia biagua, bona kohu be taunimanima iboudiai dekenai do idia hariharilaia.

GREEK gori ese Greek diravana ta, ladana Cronus, idia sivarailaia. Iena lohia negana lalonai Greek taudia ese nega namona idia davaria. Dictionary of the History of Ideas bukana lalonai ia gwau: “Taunimanima iboudiai ese kohu iboudiai idia gaukaralaia, kohu ta lasi be taunimanima tamona sibona ena; maino bona hetura karana namona ia noho, bona unai kara hadikaia gaudia be lasi.” Unai buka be ma ia gwau: “Socialism dalana idia hamatamaia taudia idia lalohisihisi unai ‘Nega Namona’ ia boio dainai.”

Lagani 1800 ia lao 1850 bamona lalonai, socialism be politikol karana ta ai ia lao. Taunimanima momo ese socialism idia abia dae haraga, bona France taudia momo herea ese socialism idia abia dae, badina France Ena Revolution [Ena Gwau-Edeede Badana Negana] dainai taunimanima ese edia lalohadai gunadia momo idia haidaua vaitani. Unai tano ai bona Europe tanodia ma haida lalonai, Industrial Revolution [taunimanima momo be faktori lalonai idia gaukara hamatamaia negana] ese hekwakwanai badadia ia havaraia, bona unai dainai taunimanima edia mauri ia hadikaia. Unai dainai taunimanima edia lalona idia hegeregere unai lalohadai idia abia dae haraga, idia gwau haida sibona ese kohu momo idia abia be namo lasi to namona be hanua taudia iboudiai ese kohu idia abia, bona unai dala amo taunimanima iboudiai be edia gaukara hebou karana amo namo idia davaria diba.

Socialism be lalohadai matamatana ta lasi. Greek aonega taudia Aristotle bona Plato be edia toretore dekenai socialism dalana idia gwauraia. Gabeai, lagani 1500 murinai, Protestant Reformation [dubu momo ese Katolik tomadiho idia gwau-edeede henia negana] lalonai, Germany pris tauna ta, ladana Thomas Müntzer, ia ura gau momo ia haidaua, bona ia gwau namona be taunimanima iboudiai edia mauri dalana be tamona. Ia gwau bema ma dala ta be lasi, namona be taunimanima ese gavamani idia gwau-edeede henia unai kara do idia havaraia totona. To taunimanima momo ese iena lalohadai idia abia dae lasi. Lagani 1800 murinai, Wales tauna Robert Owen, bona France tataudia Étienne Cabet bona Pierre-Joseph Proudhon, bona taunimanima edia noho dalana idia ura haidaua taudia ma haida, pris bona pasto taudia haida danu, idia gwau socialism dalana be Keristen tomadiho hegeregerena.

Marx bona More Edia Utopia

Dictionary of the History of Ideas bukana ia gwau: “Unai socialism dalana abia isi taudia iboudiai amo ta lasi ena siahu be Karl Marx ena siahu hegeregerena. Socialist taudia edia lalohadai bona kara iboudiai be Marx ena toretore danu idia hahegeregerea.”a Marx ia gwau nega ibounai mai edia mauri dalana idauidau taudia idia hepapahuahu bona ia gwau nega daudau lalonai taunimanima idia karaia karadia edia badina be unai. Ia gwau taunimanima ese politikol dala goevadaena idia davaria murinai, kara matamatadia do idia karaia lasi edia noho dalana idia haidaua totona, to unai kara do idia hadokoa. Politikol dalana goevadaena dainai bese gunadia edia hekwakwanai iboudiai do idia kokia. Unai negai, taunimanima iboudiai be maino, mauri namona bona noho namona dalanai do idia noho, bona gavamani bona tuari oreadia edia gaukara edia badina ia noho lasi.

Lagani 1516 ai, Britain gavamani tauna badana, ladana Sir Thomas More, ese Utopia bukana ia torea. Marx ena hereva be unai buka ena hereva hegeregerena. Unai buka ena ladana be Greek gado herevana ta, bona More sibona ese unai hereva ia havaraia. Unai ladana ena anina be “ia noho lasi gabuna” (ou-topos), bona reana unai ladana ia gaukaralaia badina ia be eu-topos herevana bamona, bona ia ura unai hereva ia gaukaralaia danu; eu-topos ena anina be “gabu namona.” More ese ia gwauraia gabuna, Utopia, be ia noho momokani lasi tanona ta (ia noho lasi gabuna), to ia be tano goevadaena ta (gabu namona). Unai dainai, hari “Utopia” ena anina be “gabu goevadaena ta; ena taravatu, gavamani dalana bona taunimanima edia noho daladia idia goevadae.” More ena buka ese ia hahedinaraia unai nega lalonai Europe dekenai idia noho taudia, bona England dekenai idia noho taudia momo, edia moni ia hegeregere lasi bona edia mauri ia dika. Unai dainai dala ia kehoa gabeai taunimanima ese socialism dalana idia abia dae totona.

Marx ena lalohadai be Germany aonega tauna Georg Wilhelm Friedrich Hegel ena lalohadai bamona danu. Dictionary of the History of Ideas bukana lalonai ia gwau: “Hegel ia gwau Keristen tomadiho ese taunimanima edia noho dalana ia haidaua vaitani be namo. Marx ese Hegel ena lalohadai haida ia badinaia dainai iena socialist lalohadai be Apokalupo bukana ena hereva bamona bona ia be tomadiho hereva bamona.” Toretore tauna Georg Sabine ia gwau Marx be “mai ena siahu bada ida ia hereva hegeregere kara maoromaoro dalana ia hahedinaraia bamona, bona tomadiho taudia bamona ia hereva hegeregere ia diba ena hereva be maoro bamona. Iena hereva be noinoi badana ta; taunimanima ia noia tanobada besedia edia noho hanamoa dalana bona kara maoromaoro dalana dekenai idia raka.” Iena lalohadai be gabeai taunimanima iboudiai ese socialism do idia abia dae; haida idia laloa reana socialism be Keristen tomadiho ena toana idauna ta, bona unai bamona do ia kwalimu!

“Capitalism” amo Ia Lao Utopia Dalana

Marx ia do mase lasi neganai, ia ese ena Das Kapital bukana ena volume ginigunana sibona ia karaia. Lagani 1885 bona 1894 ai, Marx ena turana badana, taunimanima stadilaia Germany tauna Friedrich Engels, ese unai buka ena volume ginigabedia rua ia karaia. Das Kapital idia torea capitalism ena vara dalana idia hahedinaraia totona. Capitalism be moni havaraia bona gaukaralaia dalana ta, bona West tanodia edia democratic [gavamani ese taunimanima edia ura ia badinaia] tanodia lalonai unai dala idia badinaia. Marx ia gwau capitalism dalana be inai: Hoihoi karadia dekenai taravatu idia atoa lasi bona Gavamani ese unai kara ia biagua lasi. Kohu havaraia bona hariharilaia daladia be taunimanima haida bona kampani haida sibona dekenai idia noho, taunimanima iboudiai dekenai idia noho lasi. Marx ia gwau capitalism dainai taunimanima huanai orea rua idia vara. Orea ta be ogogami lasi bona taga lasi taudia, huanai idia noho taudia unai; bona orea ta be moni gaukara karaia taudia, idia taga lasi; henunai idia noho taudia unai. Marx ia gwau unai orea rua idia badu heheni bona huanai ia noho oreana taudia ese edia siahu idia gaukaralaia kerere, henunai ia noho oreana taudia idia doria totona. Marx ese moni havaraia bona gaukaralaia daladia idia stadilaia taudia edia hereva ia gaukaralaia iena lalohadai ia hamomokania totona. Ia gwau, capitalism ese democratic dalana ia badinaia lasi, [hegeregere, capitalism dainai gavamani ese taunimanima edia ura ia badinaia lasi] bona democratic dalana hereadaena be socialism, badina taunimanima iboudiai edia mauri ia hanamoa bona edia mauri namona be taunimanima iboudiai ia henia.

Marx ia gwau proletariat taudia [taga lasi moni gaukara taudia] ese bourgeoisie taudia [moni havaraia bona hariharilaia daladia idia biagua taudia] do idia gwau-edeede henidia bona edia siahu do idia haorea, bona unai negai utopia do ia vara bona taunimanima ese “proletariat gavamani goadana” do idia haginia. (Mani rau 17 ena lauri kahanai herevadia itaia.) To metairametaira Marx ese ena lalohadai ia haidaua. Ia gwau reana taunimanima edia noho dalana haidaua daladia be rua; dala ta be gavamani dagedage henia karana, bona ta be gavamani haidaua metairametaira karana. Unai lalohadai rua dainai, mai anina bada henanadai ta ia vara.

Utopia be Gwau-Edeede Karana amo Eiava Gavamani Haidaua Metairametaira Dalana amo Do Ia Mai?

“Komiunis” [Communism] be Latin gado herevana communis amo idia abia, bona unai hereva ena anina be “taunimanima iboudiai edia.” Socialism taudia bamona, komiunis taudia idia gwau gavamani ese bisinesi karadia dekenai taravatu ia atoa lasi dainai, taunimanima haida ese moni gaukara idia davaria diba lasi, ogogami ia vara, bisinesi karadia dikadia idia vara lou vara lou, bona gaukara taudia bona biagudia edia huanai hepapahuahu idia vara. Idia gwau unai hekwakwanai hanaia totona, namona be dala maoromaoronai tano ta ena kohu bona moni ibounai be ena taunimanima iboudiai dekenai idia hariharilaia bona namona be haida idia taga lasi bona haida idia ogogami lasi to iboudiai edia moni ia hegeregere.

To lagani 1900 murinai, Marx ena lalohadai idia badinaia taudia idia hepapahuahu badina ena be edia ura gauna be tamona, to unai gau do idia tahua dalana idia hepapahuahulaia. Socialist taudia haida idia gwau gavamani gwau-edeede henia karana be namo lasi to namona be democratic palamen ena taravatu hegeregeredia edia ura gaudia idia tahua. Unai lalohadai ena ladana idia hatoa democratic socialism. Lagani 1900 murinai, taunimanima momo ese unai lalohadai idia abia dae. Hari inai negai, democracy gavamanidia, hegeregere Germany, Franc e, bona Britain, ese unai socialist dalana idia badinaia. Momokani, unai politikol pati ese Marx ena lalohadai idia dadaraia. Edia ura gauna be inai sibona: gavamani ese dala ia karaia hanua taudia edia noho dalana ia hanamoa totona.

To Marx ena lalohadai ia badinaia momokani tauna ta be Lenin. Ia laloa komiunis Utopia havaraia dalana tamona be inai: Mai dagedage danu taunimanima ese gavamani idia gwau-edeede henia bona idia hamorua. Hari inai negai idia noho komiunis taudia ese Lenin ena hahediba herevadia bona Marx ena lalohadai idia badinaia. Lenin ena ladana korikorina be Vladimir Ilich Ulyanov. Lagani 1870 ai ia vara. Hari inai negai ena vara gabuna ena ladana be Soviet Union. Lagani 1889 ai, ia ese Marx ena lalohadai ia abia dae. Nega kwadogi lalonai Lenin be Siberia dekenai ia noho, bena unai murinai, lagani 1900 murinai, West Europe tanodia dekenai ia noho. Haida ese czar [Russia ena lohia badana] ena gavamani idia hamorua murinai, Lenin be Russia dekenai ia giroa mai bona Russia ena Komiunis Pati ia hamatamaia. Lagani 1917 ai, Bolshevik taudia ese Russia ena gavamani idia hamorua neganai, Lenin ese ia gunalaia. Unai murinai, ia be Soviet Union ena presiden ginigunana ai ia lao bona unai gaukara ia karaia ela bona lagani 1924 ai ia mase. Ia laloa namona be Komiunis Pati lalonai idia noho taudia be diba namonamo taudia, komiunis hedikwota ena hahegani kamonai henia taudia, bona gavamani hamorua karana idia diba namonamo taudia. Lenin ia laloa idia ese moni gaukara idia karaia taga lasi taudia do idia hakaua. Menshevik taudia ese Lenin ena lalohadai idia abia dae lasi.​—⁠Rau 17 ena lauri kahanai herevadia itaia.

To hari ia hedinarai goevagoeva lasi gavamani gwau-edeede henia dalana be idau bona taunimanima edia noho haidaua metairametaira dalana be idau. Lagani 1978 ai, Comparing Political Systems: Power and Policy in Three Worlds bukana lalonai ia gwau: “Komiunis taudia ese Socialist taudia edia ura gaudia havaraia daladia dekenai idia daradara sisina. . . . Komiunis dalana be Democratic Socialism ena dala amo ia idau momokani lasi.” Hari, lagani 1991 lalonai, unai hereva be mai anina bada badina East Europe tanodia dekenai komiunis dalana idia haidaua vaitani.

Komiunis Taudia ese Tomadiho Idia Abia Dae Lou

“Lauma gaudia ita laloa bada be gau badana . . . Lagani handred handred lalonai tomadiho ese kara maoromaoro daladia ia havaraia bona edia anina idia hahedinaraia. Unai kara maoromaoro daladia ese iseda tano hanamoa lou gaukarana idia durua diba danu.” Taunimanima momo idia laloa Soviet Union ena Komiunis Pati ena seketere badana ta ese unai hereva ia gwauraia diba lasi. To November 30, 1989 ai, Mikhail Gorbachev ese Italy ia vadivadi henia lalonai, ia gwauraia hedinarai komiunis taudia ese edia lalohadai tomadiho dekenai idia haidaua vaitani.

Unai kara ese taunimanima haida edia hereva ia hamomokania, a, idia gwau Keristen taudia ginigunadia be komiunis taudia bona idia ese Keristen socialism dalana ta idia badinaia? Taunimanima haida be unai bamona idia hereva bona idia gwau Kara 4:​32 ena hereva ese edia lalohadai ia hamomokania. Unai siri ese Ierusalem dekenai idia noho Keristen taudia ia herevalaia, ia gwau: “Edia gau ibounai be idia ibounai edia.” To edia kara ita tahua namonamo neganai, ia hedinarai unai bamona idia karaia nega daudau lasi, bona idia karaia badina guna idia diba lasi do ia vara hekwakwanai ta idia davaria dainai. Unai kara idia karaia hanaihanai lasi bona ia be “Keristen” socialism dalana ta lasi. Mai edia lalokau ida edia kohu idia hariharilaia dainai, “idia huanai tau ta ia ogogami lasi.” Kohu be “ta ta dekenai idia henidia, edia ogogami hegeregerena.”​—⁠Kara 4:​34, 35.

“Glasnost” bona “Perestroika”

Lagani 1989 ena hua dokodia amo, Soviet Union bona East Europe Komiunis gavamani lalonai politikol kara haida idia haidaua vaitani. Glasnost, o hunia lasi karana, dainai taunimanima iboudiai ese unai haidaua karadia idia itaia. East Europe tanodia dekenai idia noho taudia idia ura gau momo idia haidaua, bona dala haida amo edia ura gaudia idia abia. Komiunis gavamani taudia idia gwau namona be gavamani ese taunimanima edia namo ia laloa bona ia hebogahisi henidia bona moni gaukaralaia karadia ia stadilaia Poland tauna ta ia gwau hegeregerena, idia gwau namona be “socialism be dala idauna amo, aonega dalana bona namo havaraia dalana amo ia vara lou.”

Komiunis gavamani tauna badana be Gorbachev. Lagani 1985 ai, gavamani siahuna ia abia murinai, perestroika (haidaua bona haginia lou) dalana ia hanamoa. Italy ia vadivadi henia lalonai, ia gwau perestroika dalana idia badinaia be gau badana, lagani 1990 murinai do idia vara hekwakwanai do idia hanaia totona. Ia gwau: “Socialist gavamanidia ese haidaua karadia idia hamatamaia vadaeni, unai dainai edia kara bona dala gunadia dekenai idia giroa lao diba lasi. To, taunimanima momo West tanodia dekenai idia gwau socialism dalana ia moru. Unai be maoro lasi. To idau, tanobada ibounai lalonai socialist dala do idia badinaia noho bona dala idauidau ai do ia goada ia lao noho.”

Unai dainai Komiunis gavamani taudia ese toretore tauna Charles Krauthammer ena hereva idia abia dae haraga diba lasi, ia gwau: “Plato ena nega amo politikol karadia idia stadilaia taudia iboudiai edia henanadai badana be inai: Taunimanima lohiaia namonamo dalana be dahaka? Haere ita davaria vadaeni. Lagani tausen tausen lalonai taunimanima ese politikol daladia iboudiai idia tohoa. Hari, lagani 2000 ia kahirakahira neganai, ita diba namonamo ita tahua gauna be taunimanima edia ura idauidau bona edia orea idauidau ia koua lasi, capitalist democracy gavamani dalana dekenai ia noho.”

To, Germany niuspepa Die Zeit ia gwauraia hedinarai West gavamanidia edia democracy dalana ia namo momokani lasi. Ia gwau iena hekwakwanai haida be “moni gaukara idia davaria diba lasi karana, inuinu kekero bona drag ania karana, ariara karadia, taunimanima durudia dala idia koudia, takisi momo veria lasi dalana idia koua, bona gavamani edia moni ia hegeregere lasi.” Bena ia henanadai, ia gwau: “Momokani, taunimanima be unai bamona idia noho hebou dalana be ia goevadae bona socialism dalana ia halusia ela bona hanaihanai, a?”

Taunimanima momo be inai hereva idia diba: Galasi amo idia karaia rumadia lalonai idia noho taudia ese nadi idia negea be namo lasi. Taunimanima edia gavamani dala iboudiai idia goevadae lasi, unai dainai idia ta ese ma ta ena manoka gabudia dainai ia gwauraia dika be anina lasi, ani? Hereva momokani be inai: Tanobada gavamani goevadaena ta​—⁠Utopia ta​—⁠be lasi. Politikol taudia ese “gabu namona” idia tahua noho. To idia davaria unai gabu be “ia noho lasi gabuna.”

[Footnotes]

a Marx be lagani 1818 ai ia vara, iena tamana bona sinana be Iuda besena taudia bona ia vara neganai iena vara gabuna ena ladana be Prussia. Germany dekenai ia sikuli bena unuseniai nius torea gaukarana ia karaia; lagani 1849 murinai London dekenai ia noho ela bona lagani 1883 ai ia mase.

[Box on page 17]

SOCIALIST BONA KOMIUNIS HEREVADIA IDAUIDAU

BOLSHEVIK TAUDIA BONA MENSHEVIK TAUDIA: Lagani 1898 ai, Russian Social Democratic Labour Pati idia hamatamaia. Lagani 1903 ai, unai pati be orea rua dekenai ia parara; Bolshevik taudia edia ladana ena anina be “taunimanima momo bamona taudia.” Idia be Lenin henunai idia noho. Idia ura Komiunis pati ia bada momokani lasi, bona gavamani gwau-edeede henia kara dekenai idia diba namonamo taudia sibona be Komiunis pati dekenai idia noho; Menshevik taudia, edia ladana ena anina be “idia be taunimanima momo bamona lasi taudia,” idia ura taunimanima momo be Komiunis pati lalonai idia noho bona democratic dala idia badinaia.

BOURGEOISIE TAUDIA BONA PROLETARIAT TAUDIA: Marx ia gwau proletariat taudia (taga lasi moni gaukara taudia) ese bourgeoisie taudia (idia taga lasi bona idia ogogami lasi taudia, faktori biagudia danu) do idia hamorua, bona unai neganai, taunimanima ese “proletariat gavamani goadana” do idia haginia. Unai dala amo taunimanima iboudiai edia noho dalana do ia hegeregere, haida do idia taga lasi bona haida do idia ogogami lasi.

COMINTERN: Anina be Communist International (eiava, Intenesenel Hebouhebou Ihatoina). Lagani 1919 ai, Lenin ese unai orea ia haginia komiunis dalana ia durua totona; lagani 1943 ai unai orea idia kokia. Intenesenel Hebouhebou Ginigunana (lagani 1864 ia lao 1876) dainai, socialist oreadia momo be Europe dekenai idia vara, bona Intenesenel Hebouhebou Iharuana (lagani 1889 ia lao 1919) dainai, palamen ta idia haginia, socialist pati idauidau tano idauidau dekenai do ia biagua totona.

KOMIUNIS MANIFESTO: Lagani 1848 ai, Marx bona Engels ese unai hereva idia halasia, bona unai hereva amo saiens socialism ena hereva badadia idia gwauraia. Nega daudau lalonai, Europe ena Socialist pati idauidau bona Komiunis pati idauidau be unai hereva hegeregerena idia vara.

EUROCOMMUNISM: West Europe tanodia edia Komiunis pati idauidau edia lalohadai; idia ura lasi Soviet komiunis pati henunai idia noho, edia lalona ia hegeregere politikol oreadia idaudia danu do idia gaukara hebou gavamani tamona lalonai. Idia gwau hari taunimanima ese “proletariat gavamani goadana” idia haginia be anina lasi.

SAIENS SOCIALISM BONA UTOPIA SOCIALISM: Marx ese unai hereva ia gaukaralaia badina ia ura ia hahedinaraia ia sibona ena hahediba herevadia be idau bona Utopia socialist taudia edia hahediba herevadia be idau. Ia gwau ia ese idau nega amo taunimanima idia karaia karadia bona capitalism dalana ia stadilaia neganai, saiens dalana amo ia stadilaia, to ia do mai lasi neganai, Utopia socialist taudia edia hahediba herevadia be unai bamona lasi.

    Hiri Motu Pablikeisen (1987-2025)
    Log aut
    Login
    • Hiri Motu
    • Ta dekenai siaia
    • Preferens
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Gaukaralaia Taravatudia
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Login
    Ta dekenai siaia