KAROA 13
Dirava ese Ia Ura Henia Lasi Aria
“Lohiabada ia ura henia karadia do umui tahua.”—EFESO 5:10.
1. Edena bamona taudia be Iehova ese ia kahirakahira ia veria lao, bona dahaka dainai idia gima noho be namo?
IESU ia gwau: “Tomadiho taudia momokani ese mai Lauma bona mai momokani danu Tamana do idia tomadiho henia, badina be Tamana ese unai bamona idia tomadiho henia taudia ia tahua noho.” (Ioane 4:23) Iehova be unai bamona tauna ta—hegeregere oi—ia davaria neganai, Ia bona iena Natuna kahirakahira ia veria lao. (Ioane 6:44) Unai be hahenamo badana! To, Baibel ena hereva momokani idia lalokau henia taudia be ‘Iehova ia ura henia karadia idia tahua’ be namo, badina Satani be koikoi karadia ia diba momo bona idia ia koia diba.—Efeso 5:10; Apokalupo 12:9.
2. Tomadiho momokani bona tomadiho koikoi idia hatamonaia taudia be Iehova ese edena bamona ia laloa?
2 Sinai Ororona badinai ia vara gauna mani oi laloa. Israela taudia be Arona idia noia dirava ta ia karaia totona. Arona be edia hereva ia kamonai sibona bona golo boromakau natuna ia karaia bona ia gwau unai be Iehova ia laulaulaia. Ia gwau: “Kerukeru be aria ta do ita karaia, Lohiabada do ita hanamoa totona.” Iehova be unai tomadiho momokani bona tomadiho koikoi hatamonaia karana dekenai ia moale, a? Lasi, Iehova be ia badu dikadika bona unai kaivakuku idia tomadiho henia taudia 3,000 ia hamasea. (Esodo 32:1-6, 10, 28) Unai sivarai amo dahaka ita dibaia? Bema ita ura Dirava ena lalokau lalonai ita noho, namona be ‘miro gauna ta ita dogoatao lasi’ bona koikoi karadia ibounai amo tomadiho momokanina ita gimaia.—Isaia 52:11; Esekiela 44:23; Galatia 5:9.
3, 4. Dahaka dainai kastom bona aria idauidau ita stadilaia neganai, Baibel ena hakaua herevadia ita laloa bada be namo?
3 Aposetolo taudia be aposteit karana idia koua, to idia mase murinai, Keristani koikoidia be hereva momokani idia dadaraia bona Iehova idia tomadiho henia lasi taudia edia kastom karadia, aria idauidau, bona dina helagadia idia abia dae bona idia gwau unai be Keristani tomadiho karadia.a (2 Tesalonika 2:7, 10) Unai kastom karadia, aria idauidau, bona dina helagadia oi stadilaia neganai, do oi laloparara idia be Dirava amo idia mai lasi, to tanobada ena kara idia hahedinaraia. Ita gwau diba, tanobada ena aria karadia ese idia hahedinaraia gaudia badadia be inai: Idia be tauanina ena ura sibona idia hagugurua, tomadiho koikoi ena hahediba herevadia bona babalau karadia idia hahedinaraia—unai be “Babulonia badana” ena toana. (Apokalupo 18:2-4, 23) Danu laloatao, Dirava ese Iehova idia tomadiho henia lasi taudia edia aria idauidau edia hamatamaia dalana ia diba, bona hari idia karaia aria momo be unai kara amo idia abia. Unai dainai Iehova be unai aria ia ura henidia lasi. Namona be Iehova ena lalohadai ita laloa bada.—2 Ioane 6, 7.
4 Ita Keristani taudia korikoridia be ita diba aria haida be Iehova ese ia inai henia. To namona be iseda lalona ita hadaia unai bamona aria ita dadaraia momokani totona. Iehova ese ia abia dae lasi aria idauidau edia badina ita diba neganai, unai ese ita do ia durua Dirava ia inai henia karadia ita dadaraia totona, unai amo Dirava ena lalokau lalonai ita noho diba.
KRISMAS BE DINA TOMADIHO HENIA KARANA ENA LADANA MATAMATANA
5. Dahaka dainai ita gwau diba Iesu be December 25 ai ia vara lasi?
5 Baibel lalonai Iesu ena vara dinana idia moalelaia sivaraina ta ia noho lasi. Iena vara dinana korikorina be ta ia diba lasi. To, ita diba momokani ia be December 25 ai ia vara lasi, badina Betelehema ai unai nega be keru bada negana.b Luka ia gwau Iesu ia vara neganai, “mamoe naria taudia haida be uda [“murimuri,” NW] dekenai idia noho,” edia mamoe idia naria noho. (Luka 2:8-11) Bema lagani ibounai lalonai idia be murimuri ai idia noho, Baibel ese unai do ia gwauraia lasi. To, Betelehema dekenai medu bona sinou ia diho neganai, mamoe be ruma lalonai idia atoa bona mamoe naria taudia be ‘murimuri dekenai do idia noho lasi.’ Danu, Iosepa bona Maria be Betelehema dekenai idia lao badina Kaisara Augusto ese taravatu ia atoa taunimanima be edia hanua korikori dekenai idia giroa lou edia ladana idia torea totona. (Luka 2:1-7) Kaisara be Roma ena lohia dalana idia ura henia lasi taudia do ia hagania lasi keru bada negana ai edia hanua ta ta dekenai idia giroa lou totona.
6, 7. (a) Krismas ena kastom karadia momo be edeseni amo idia mai? (b) Edena dala ai Krismas ena harihari gaudia henia karana be Keristani taudia edia kara amo ia idau?
6 Krismas ariana be Baibel lalonai ita davaria lasi, to ia be Iehova idia tomadiho henia lasi taudia amo ia mai. Ia be Roma taudia edia uma Diravana, Saturn ena aria. Buka ta (New Catholic Encyclopedia) ia hahedinaraia Mithra diravana idia tomadiho henia taudia ese December 25 ai, “mai ena siahu bada dina ena vara dinana” ena aria idia karaia. Iesu ia mase bona lagani 300 idia ore murinai, “dina tomadiho henia karana be Roma dekenai ia goada neganai, Krismas hahelagaia karana idia karaia matamaia.”
Keristani taudia be lalokau dainai ma haida dekenai harihari gaudia idia henia
7 Iehova idia tomadiho henia lasi taudia be edia aria idia karaia neganai, harihari gaudia idia henia, bona hari inai negai Krismas aria ai unai idia karaia danu. To, momo be Krismas ena harihari gaudia idia henia neganai, 2 Korinto 9:7 ena hereva idia badinaia lasi, ia gwau: “Umui ta ta, sibona emui laloa, emui laloa hegeregerena do umui henia, mai maumau danu henia lasi, bona oda dainai lasi. Badina be mai moale danu ia henia tauna be Dirava ese ia lalokau henia noho.” Keristani taudia korikoridia be lalokau dainai harihari gaudia idia henia, dina badana ta sibona ai harihari gaudia idia henia lasi, bona idia laloa lasi ma haida ese idia dekenai harihari gaudia idia henia lou be namo. (Luka 14:12-14; Kara 20:35) Danu, idia moale badina Krismas neganai idia vara moni ena lalohekwarahi bona metau idauidau idia davaria lasi.—Mataio 11:28-30; Ioane 8:32.
8. Hisiu idia stadilaia taudia be Iesu dekenai vara dinana ena harihari gaudia idia henia, a? Gwauraia hedinarai.
8 Haida do idia henanadai: ‘To hisiu stadilaia babalau taudia ese Iesu dekenai vara dinana ena harihari gaudia idia henia, ani?’ Lasi, unai be vara dinana ena harihari gaudia lasi. Baibel negadia ai edia kastom karana ta be hemataurai idia hahedinaraia totona, lada bada taudia dekenai harihari gaudia idia henia. (1 King Taudia 10:1, 2, 10, 13; Mataio 2:2, 11) Ma danu, idia be Iesu ia vara hanuaboina ai idia lao lasi. Iesu idia vadivadi henia neganai, ia be aniani mauana ta lalonai ia hekure beibi ta lasi, to hua momo idia hanaia vadaeni bona ia be ruma ta dekenai ia noho.
BAIBEL ENA LALOHADAI VARA DINANA ENA ARIA DEKENAI
9. Baibel ese ia herevalaia vara dinadia rua edia aria dekenai dahaka ia vara?
9 Beibi matamata ta ia vara neganai, unai be moale bada negana, to Baibel ese Dirava ena hesiai tauna ta ena vara dinana moalelaia karana ta ia gwauraia lasi. (Salamo 127:3) Baibel torea taudia idia laloaboio dainai idia torea lasi, a? Lasi, badina Baibel ese Farao bona Heroda Anetipa edia vara dinana ia herevalaia. (Genese 40:20-22; Mareko 6:21-29) To, unai aria rua ai gau dikana ta ia vara—hegeregere Heroda ena vara dinana ena aria dekenai Ioane Bapatiso ena kwarana idia utua oho.
10, 11. Keristani taudia ginigunadia edia lalohadai vara dinana moalelaia karana dekenai be dahaka, bona dahaka dainai?
10 Buka ta (The World Book Encyclopedia) ia gwau: “Keristani taudia ginigunadia ese . . . idia laloa ta ena vara dinana hahelagaia karana be tomadiho koikoi karana ta.” Hegeregere, idaunega Greek taudia idia gwau beibi ta ia vara neganai, unai beibi ia naria lauma ta ia noho bona ena mauri dinadia ibounai do ia gimaia. Buka ta (The Lore of Birthdays) ia gwau: Unai lauma be “dirava ta ena turana, bona beibi be unai dirava ena vara dinana ai ia vara.” Idaunega amo, vara dinana be hisiu edia toana tahua karana ida idia herevalaia hebou.
11 Dirava ena idaunegai hesiai taudia be vara dinana moalelaia karana idia dadaraia, badina unai aria be Iehova idia tomadiho henia lasi taudia bona lauma dikadia amo ia mai. Danu, idia ura kara maoromaoro taravatudia idia badinaia dainai, unai kara idia dadaraia. Dahaka dainai unai bamona idia karaia? Unai tatau bona hahine be idia manau, bona idia laloa lasi edia vara dinana be mai anina bada dainai, aria ta idia karaia be namo.c (Mika 6:8; Luka 9:48) Lasi, to Iehova ese mauri be harihari gauna bamona ia henia dainai, idia ese Iehova idia hanamoa bona tanikiu henia.d—Salamo 8:3, 4; 36:9; Apokalupo 4:11.
12. Edena dala ai iseda mase dinana ese iseda vara dinana ia hereaia?
12 Iehova ese idia mase vadaeni kara maoromaoro taudia iboudiai ia laloatao, bona vaira negana ai do idia toreisi lou. (Iobu 14:14, 15) Hadibaia Tauna 7:1 ia gwau: “Tau ta ena ladana namona ese davana bada muramura mai bonana namo ia hereaia noho. Bona tau ena mase dinana ese iena vara dinana ia hereaia noho.” Dirava ena hesiai gaukara ita karaia dainai unai “ladana namona” ita abia. Mai anina bada gauna be, Baibel ia gwau Keristani taudia ese do idia hahelagaia gauna tamona be Iesu ena mase dinana, ena vara dinana lasi. Oibe, Iesu ena “ladana” hereadaena sibona amo hahemauri ita abia diba.—Luka 22:17-20; Heberu 1:3, 4.
ISTA—NATUNA MOMO HAVARAIA SIAHUNA ENA DIRAVA TOMADIHO HENIA NEGANA
13, 14. Ista ena kastom idauidau be edena bamona idia matamaia?
13 Momo idia gwau Ista be Keriso ena toreisi lou dinana ena aria, to unai aria be tomadiho koikoi amo ia mai. Ista ena ladana ta be Eostre o Ostara, ia be Anglo-Saxon taudia edia daba rere bona gara lou negana ena dirava hahinena. Bona gatoi bona rabit be edena dala ai Ista gaudia ai idia lao? Buka ta (Encyclopædia Britannica) ia gwau, gatoi be “mauri matamata ena matamaia bona toreisi lou ia laulaulaia,” bona rabit be natuna momo havaraia karana ia laulaulaia. Unai dainai, Ista be natuna momo havaraia siahuna ena dirava ena aria, to koikoi dalanai idia gwau ia be Keriso ena toreisi lou ariana.e
14 Iesu ena toreisi lou dinana be natuna momo havaraia diravana ena aria amo idia hahelagaia karana be Iehova ese ia abia dae, a? Lasi momokani! (2 Korinto 6:17, 18) Baibel be ita ia hagania lasi Iesu ena toreisi lou dinana ita hahelagaia totona. Unai dainai, bema ita gwau Ista be Iesu ena toreisi lou dinana, unai be Dirava badinaia lasi karana.
EMU HEADAVA DINANA IA GOEVA BE NAMO
15, 16. Dahaka dainai headava aria idia hegaegaelaia neganai, Keristani taudia do idia tahua bema kastom karadia be Baibel ena hakaua herevadia ida idia hegeregere?
15 Kahirakahira, “headava matamata tauna bona hahine, [Babulonia Badana] lalona dekenai edia gadona do idia kamonai lou lasi.” (Apokalupo 18:23) Dahaka dainai? Badina Babulonia Badana be babalau karadia ia karaia, bona unai tau bona hahine edia headava dinana amo edia headava ia dika diba.—Mareko 10:6-9.
16 Tano ta ta edia kastom be idauidau. Reana, ita laloa kastom haida be namo, to idia be tomadiho koikoi amo idia mai. Hegeregere, headava tau bona hahine eiava edia turadia dekenai good luck ia mailaia karadia. (Isaia 65:11) Ia hedinarai goevagoeva, Dirava ena lalokau lalonai idia ura noho taudia ibounai ese unai bamona kastom karadia idia dadaraia be namo.—2 Korinto 6:14-18.
17. Headava aria idia palani taudia bona idia boiria taudia ese edena hakaua herevadia idia badinaia be namo?
17 Iehova ena hesiai taudia be tanobada ena kara bona kastom idia dadaraia, badina idia ura lasi edia headava negana bona aria idia hadikaia bona edia turadia edia lalomamina idia hahekwakwanaia. Hegeregere, aria dekenai ta be hereva ta ia henia neganai, headava matamata taudia bona ma haida edia hemami ia hadikaia, matabodaga bona hevaseha herevadia ia gwauraia lasi. (Aonega Herevadia 26:18, 19; Luka 6:31; 10:27) Danu headava ariana idia karaia neganai, idia ese edia ‘kohu idia heagilaia’ lasi bona king bona kwini edia headava bamona idia karaia lasi. (1 Ioane 2:16) Bema oi be headava oi palanilaia, namona be oi laloatao Iehova ia ura gabeai emu mauri lalonai unai dina badana be mai moale ida do oi laloatao.f
GALASI IDIA ABIA ISI KARANA BE TOMADIHO KARANA TA, A?
18, 19. Buka ta be galasi abia isi karana dekenai dahaka ia gwau, bona dahaka dainai Keristani taudia ese idia dadaraia be namo?
18 Headava ena aria eiava moale heboudia haida dekenai taunimanima be galasi idia abia isi karana idia karaia. Buka ta (The 1995 International Handbook on Alcohol and Culture) ia gwau: “Hari inai negai, taunimanima ese idia karaia galasi abia isi karana . . . be reana idaunegai idia karaia boubou karana ta, unai nega ai idia ese ranu o uaina helagana be dirava haida dekenai idia bouboulaia bona unai dirava idia noia edia tauanina dekenai goada ia henia idia mauri daudau totona!”
19 Momokani, taunimanima momo be idia diba lasi uaina galasi idia abia isi karana be tomadiho karana ta o babalau karana ta. To, uaina galasi idia abia isi guba dekenai ena anina be idia ese guba ena siahu bada laumana ta idia noia idia ia hanamoa totona. Unai be Baibel ena hadibaia herevana lasi.—Ioane 14:6; 16:23.g
“IEHOVA UMUI LALOKAU HENIA TAUDIA E, DIKA UMUI INAI HENIA”
20. Ena be aria haida be tomadiho koikoi amo idia mai lasi, to dahaka dainai Keristani taudia ese idia dadaraia be namo?
20 Hari inai negai, tanobada ai matabodaga karadia idia bada idia lao ena toana ta be: Tano haida dekenai lagani ta ta ai aria o pati badadia idia karaia bona unai pati ai matabodaga mavaru idia karaia, bona tatau be tatau bona hahine be hahine ida matabodaga karadia idia karaia taudia edia mauri dalana idia moalelaia— Babulonia Badana be unai kara ia gwauraia dika lasi. ‘Iehova ia lalokau henia tauna’ be unai aria lalonai ia vareai o ia raraia be maoro, a? Bema Keristani tauna be unai bamona ia karaia, ia hahedinaraia ia be kara dika ia inai henia, a? (Salamo 1:1, 2; 97:10; NW) Salamo torea tauna ita tohotohoa be namo, ia guriguri ia gwau: “Mani lau do oi durua, lau ese anina lasi gaudia do lau tahua lasi”!—Salamo 119:37.
21. Edena nega ai Keristani tauna be ena lalomamina hegeregerena abia hidi ia karaia diba?
21 Tanobada taudia edia aria ta idia moalelaia dinana ai, Keristani tauna be do ia naria namonamo, namo lasi ena kara dainai taunimanima idia laloa ia be unai aria lalonai ia vareai. Paulo ia gwau: “Umui aniani o umui inuinu, o dahaka dahaka umui karaia neganai, inai gau ibounai do umui karaia Dirava hanamoa totona.” (1 Korinto 10:31; rau 180-1 ai maua ladana “Abia Hidi Maorodia Karaia” itaia.) To, bema kastom karana ta o aria ta be tomadiho koikoi karana lasi, gavamani o bese abia isi karana lasi bona Baibel ena taravatu ia utua lasi, vadaeni namona be Keristani tauna sibona ese abia hidi ia karaia, unai kara lalonai do ia vareai o lasi. To danu, ma haida edia lalomamina ia laloa be namo, unai amo idia do ia hahekwakwanaia lasi.
EMU HEREVA BONA KARA AMO DIRAVA OI HANAMOA
22, 23. Edena dala ai Iehova ena kara maoromaoro taravatudia be ma haida dekenai ita harorolaia diba?
22 Taunimanima momo dekenai unai bamona dina hahelagaia negadia be nega namona edia ruma bese bona turadia ida idia noho hebou totona. Unai dainai, bema tau ta ia gwau iseda kara be lalokau karana lasi o kara namona lasi, namona be mai manau ida ita hadibaia Iehova ena Witnes taudia be ruma bese bona turadia ida idia noho hebou karana idia laloa bada. (Aonega Herevadia 11:25; Hadibaia Tauna 3:12, 13; 2 Korinto 9:7) Ita be lagani ibounai lalonai iseda lalokau taudia ida ita hebou, to Dirava ita lalokau henia bona iena kara maoromaoro taravatudia dainai, ita ura lasi unai nega namodia be Dirava idia hamoalea lasi kastom karadia amo ita hadikaia.—Rau 178 ai maua ladana “Tomadiho Momokani ese Moale Bada Ia Havaraia” itaia.
23 Taunimanima haida be Witnes taudia edia kara dainai idia henanadai neganai, Baibel be Dahaka Ia Hadibaia?h bukana ena karoa 16 ena hereva idia hahedinaraia, bona unai taudia idia laloparara bona idia abia dae. Laloatao, ita ura lasi ita hepapahuahu, to iseda tahua gauna be ta ena kudouna ita hamarerea. Unai dainai, namona be hemataurai bona manau oi hahedinaraia bona ‘nega ibounai mai laloa namona bona mai gado namo do oi hereva.’—Kolose 4:6.
24, 25. Edena dala ai tama sina ese edia natudia idia durua diba Iehova dekenai edia abidadama bona lalokau idia habadaia totona?
24 Ita, Iehova ena hesiai taudia be Iehova ese ia hadibaia namonamo. Ita laloparara dahaka dainai gau haida ita abia dae bona badinaia bona gau haida ita dadaraia. (Heberu 5:14) Unai dainai, tama sina e, emui natudia umui durua Baibel ena hakaua herevadia idia lalopararalaia totona. Unai amo edia abidadama oi hagoadaia, oi durua idia abia dae gauna be Baibel amo idia herevalaia totona, bona oi hahedinaraia Iehova be idia ia lalokau henia.—Isaia 48:17, 18; 1 Petero 3:15.
25 “Mai lauma bona mai momokani danu” Dirava idia tomadiho henia taudia ibounai be Baibel ese ia inai henia aria karadia idia dadaraia sibona lasi, to danu edia mauri lalonai idia karaia gaudia ibounai lalonai kara momokani idia badinaia. Hari inai negai, momo be kara momokani idia badinaia lasi. To karoa 14 lalonai do ita itaia, hanaihanai Dirava ena dala be dala hereadaena.
a Rau 170-1 ai maua ladana “Unai Aria Ena Moale Lalonai Do Lau Vareai, A?” itaia. Dina helagadia bona aria idauidau edia lista be Watch Tower Publications Index ai oi davaria diba. Unai buka be Iehova ena Witnes taudia ese idia karaia.
b Baibel ena kalenda bona histori sivaraidia ese idia hahedinaraia, Iesu be lagani 2 B.C.E., Etanimi hua lalonai ia vara. Iseda kalenda ai Etanimi be September bona October huanai.—Insight on the Scriptures, Volium 2, rau 56-7, Iehova ena Witnes taudia ese idia karaia.
c Henunai ia noho maua ladana “Vara Dinadia Bona Satani Tomadiho Henia Karana” itaia.
d Mose ena Taravatu henunai, hahine be natuna ia havaraia murinai kara dika ena boubou gauna ta be Dirava dekenai do ia henia. (Levitiko 12:1-8) Unai boubou gauna idia karaia neganai idia laloatao taunimanima be edia natudia dekenai kara dika idia henia hanai. Unai taravatu ese Israela taudia ia durudia natuna ia vara dinana idia laloa maoromaoro bona Iehova idia tomadiho henia lasi taudia edia vara dinana hahelagaia karana idia dadaraia totona.—Salamo 51:5.
e Danu, Eostre (o Eastre) be dirava hahinena. Diksinari ta ladana, The Dictionary of Mythology ia gwau: “Hua lalonai [Eostre] be hare (rabit bamona animal) ta ia biagua—ia be gatoi ia ura henia—bona nega haida [Eostre] ena kwarana be unai animal ena kwarana ese ia laulaulaia.”
f Headava negana, ena aria bona moale karadia edia hereva haida oi diba totona, Gima Kohorona, November 1, 2006, rau 12-21, bona Gima Kohorona, July 1, 2007, rau 18-21 itaia.
g Watchtower, February 15, 2007, rau 30-1 itaia.
h Iehova ena Witnes taudia ese idia karaia.