Tano Gagaena be Tano Namona ai Ia Lao
ARTHUR MELIN ESE IA SIVARAILAIA
Ia be gara lou negana ena dina namona lagani 1930 ai, lau be uopu ta Prince Rupert, British Columbia, dekenai lau gini. Lau roha diho bona lau itaia bouti be miri dekenai ia helai, bona sibogu dekenai lau gwau, ‘Davara ranu be edeseniai ia lao?’ Unai be egu nega ginigunana Pacific West Coast ena davara ia diho momokani lau itaia, unuseniai hora 6 lalodiai davara be mita 7 bamona amo do ia diho ore diba. To rei bada taorana ena uma gabuna dekenai ia tubu daekau merona be dahaka dainai Pacific Ocean konena dekenai ia mai?
LAU idia boiria bouti ta ladana Charmian ena gaukara taudia ida egu ful-taim haroro gaukara Iehova dekenai do lau habadaia totona. Aiemai pioneer gaukara be west konena ena daudau gabuna, Vancouver ia lao Alaska dekenai, haroro gaukara do ai karaia. Unai be British Columbia ena kilomita momo konena, bona unuseniai Iehova ena ladana idia hanamoa taudia be lasi, unai dainai ia be tano gagaena bamona. Kingdom pablisa taudia edia orea maragina tamona be Prince Rupert taoni dekenai.
Lau ura dikadika haroro gaukara lau hamatamaia, unai dainai tereini amo lau diho neganai, maoromaoro uopu dekenai lau lao Charmian boutina do lau itaia bona ena gaukara taudia, Arne bona Christina Barstad, lau hedavari henidia totona. To bouti dekenai idia noho lasi dainai lau raka oho. Unai dina ena adorahi kahanai lau giroa lao neganai, lau hoa. Davara ena ranu be ia diho momokani!
Dahaka ia vara dainai unai haroro gabuna namona dekenai lau lao?
Lauma Gaudia Idia Hadibaia
Lauegu noho gabuna be Alberta, Canada, ena taora gabuna dekenai, bona unuseniai lauma gaudia lau moalelaidia matamaia. Egu tamana ese Zion’s Watch Tower Tract Society tauna Charles Taze Russell ia torea pepapepana ta ia davaria, bona unai ese ena mauri ia haidaua momokani. Ena be Calmar, Alberta dekenai, ena uma gaukara be ia bada, to egu tamana be ena dekena taudia ia haroro henidia hamatamaia. Unai be lagani 100 gunanai, lagani 1890 murinai.
February 20, 1905 ai, lau be unai Dirava idia gari henia ruma besena lalonai lau vara, lau be natuna namba 8, bona lau murinai natuna ma rua idia vara. Egu tamana, bona taunimanima ma haida unai Sweden taudia edia hanua dekenai, be International Bible Students oreana dekenai idia vareai. Gabeai, hebou gabuna idia haginia, hari ai gwauraia Kingdom Hall. Unai be Kingdom Hall ginigunana ta Canada dekenai.
Uma gaukara ese ai ia koua lasi, to hanaihanai Keristen heboudia dekenai ai lao, nega haida Watch Tower Society idia siaia taudia ese ai idia vadivadi henia bona hereva idia henia. Unai hereva ese ai ia hagoadaia bona ai ura haroro gaukara ai karaia. Unai dainai, aiemai ruma bese taudia kahirakahira iboudiai be Baibel ena hereva momokani ena diari lalonai idia raka noho.
Haroro Gaukara Ai Karaia
Lagani 1920 murinai, haroro gaukara ta lau dekenai idia henia. Lauegu gaukara be Edmonton siti dekenai pablik tok pepadia be ruma ta ruma ta dekenai do lau hariharilaidia. Unai dina dekenai lau sibona lau gini, bona mai anina bada gauna ta lau diba: Iehova abidadama henia. (Hereva Lada-isidia 3:5, 6) Iehova ese lau ia durua egu haroro gaukara ginigunana lau hagugurua dainai lau moale!
Hereva momokani dekenai diari ia bada ia lao neganai, egu abidadama Iehova ena orea dekenai bona iena hesiai tauna mai ena kamonai bona mai ena kara maoromaoro oreana dekenai, ia bada ia lao danu. Kerisendom ena kara bona kastom momo, hegeregere, Kerisimasi bona vara dinana moalelaia karadia, idia negedia. Sibodia edia hahemauri dalana mo idia laloa lasi; to, Basileia harorolaia gaukarana idia laloa bada. Unai kara ibounai ese lauegu mauri ia haidaua. Vadaeni, April 23, 1923 ai, lau ese Iehova dekenai egu mauri lau gwauhamatalaia, bona daudau lasi murinai egu lalona lau hadaia ful-taim haroro gaukarana do lau karaia totona.
Taora gabuna dekenai -18 degree Celsius ena keru bada herea momokani negana lalonai, gunika hanua dekenai ai haroro totona, hosi ia veria gauna dekenai ai gui. Nega ta grup taudia ida ai haroro totona lau be pura rua idia danu lau noho motuka-rumana dekenai. Unai motuka idaudia be namo herea Canada ena taora gabudia dekenai ai haroro totona. Ena be moni dekenai ai hekwarahi, keru be ia bada herea, bona daudau gabudia dekenai ai lao, to Alberta dekenai lagani toi bamona lalodiai nega ta ta dekenai pioneer gaukara lau karaia diba, ela bona lagani 1930 ena dina ta lau idia boiria Pacific West Coast dekenai haroro gaukara do lau karaia totona. Dahaka dainai lau idia boiria lau daradaralaia, badina davara eiava bouti lau manadalaia lasi.
Prince Rupert gabuna dekenai lau ginidae bona daudau lasi murinai, bouti dekenai lau bamodia gaukara taudia ai noho hebou namo herea. Tadikaka Barstad be davara tauna, guna, lagani momo lalonai haoda moni gaukarana ia karaia. Murina lagani 6 lalodiai, haroro gaukara bada herea ai karaia, davara amo British Columbia ena kone kahana, Vancouver ia lao Alaska dekenai ai haroro. Lau diba gauna ma ta be inai: Oi daradara lasi, to Iehova ese oi ia henia gaukarana oi abia dae.
Davara Kahirakahira ai Uhe Ai Hadoa
Lagani 1930 ena gara lou negana lalonai, ai lao henia gabu ginigunana be Ketchikan, Alaska, bona unuseniai Baibel buka bona magasin katon 60 ai udaia. Bena pura haida lalodiai, Ketchikan, Wrangell, Petersburg, Juneau, Skagway, Haines, Sitka, bona hanua ma haida dekenai idia noho ruma iboudiai dekenai ai lao haroro totona. Murinai, British Columbia ena kone ibounai dekenai idia noho taudia ai haroro henidia, unai gaukara ai haorea siahu negana ia do ore lasi neganai. Daudau gabu dekenai au idia utudia kamepadia, gwarume be tini dekenai idia atoa kamepadia, Indian taudia edia hanua, taoni maragidia, bona gunika dekenai idia noho uma karaia taudia bona animal idia labana henia taudia dekenai ai lao, ai haroro henidia totona. Nega ta ta ai, lighthouse idia naria taudia ai vadivadi henidia neganai, sibodia idia noho dainai, idia ura ai kiki daudau, bona ai rakatanidia be auka.
Gabeai, Society be ai huaia diba phonograph masini mai ena Baibel ena sivarai rekodi ai idia henia. Ai lao haroro neganai, unai masini, rekodi, buka, Baibel, bona magasin ai abidia lao. Nega momo kone ena nadi ai hanaidia neganai, unai kohu ai huadia. Nega haida, komada negana lalonai, kohu ai huaia bona vadavada dikadia amo ai daekau uopu latanai. Lau moale badina guna, egu mero negana lalonai, taora ena uma gabuna dekenai lau gaukara dainai, egu tauanina ia goada.
Aiemai bouti dekenai, soun habadaia masini be kohu namona Basileia ena sivarai harorolaia totona. Rekodi amo Baibel ena sivarai ai gadaralaidia neganai, davara ena ranu ese ena rege ia habadaia dainai, nega momo kilomita daudau ai idia noho taudia be idia kamonai henia diba. Nega ta, bouti ena dogo ai negea Vancouver Island ena gohu maragina ta dekenai, bona taunimanima idia noho lasi gabuna dekenai rekodi ta dekenai ia noho Baibel herevana ai gadaralaia. Murina dina dekenai unai motumotu ena gunika dekenai idia noho taudia be mai moale danu ai dekenai idia gwau: “Varani, guba dekena amo haroro herevana ta ai kamonai!”
Ma nega ta dekenai, tau buruka mai adavana idia gwau edia ruma lalonai lahi ena kwalahu ia negea paipa gabuna amo miusik idia kamonai, to ruma murimuri ai idia lao neganai, gau ta idia kamonai lasi. Ruma dekenai idia vareai lou neganai, tau ta ena gadona idia kamonai. Dahaka dainai? Ruma murimuri ai idia lao neganai, rege ta idia kamonai lasi badina be rekodi idauna ta ai atoa noho, gadaralaia totona. Taunimanima edia lalona ai veria totona, miusik ai gadaralaia guna, bena murinai, Baibel ena hereva ia gwauraia rekodi ai gadaralaia.
Ma nega ta dekenai, dogo ai negea motumotu ta kahirakahira dekenai, unuseniai Indian taudia edia hanua ia noho, uhau rua be vanagi idia baraia mai ai dekenai, badina idia ura diba unai gadona be edena gabu amo ia mai. Motumotu taudia haida idia laloa mase taudia idia mauri lou bona unai be idia edia gado regena idia kamonai!
Dina ta ta iboudiai, daudau gabudia dekenai, gwarume be tini dekenai idia atoa faktori taudia dekenai nega momo buka 100 ai hariharilaidia. Gau momo lasi ese unai taudia edia lalona ia veria, unai dainai idia be mai edia nega lauma gaudia idia lalodia totona. Gabeai unai daudau gabudia dekenai idia noho taudia be Witness taudia ai idia lao. Gabeai, ai vadivadi henidia lou totona unai gabudia dekenai ai lao neganai, ai moale badina ai ‘hagoadaia heheni’ diba.—Roma 1:12.
Ena Adavana Ida Idia Haroro Noho
Lagani 1931 ai, lau ese Christina Barstad ena tadina, Anna, lau adavaia. Murinai, unai bouti dekena amo pioneer gaukara ai karaia, bona lagani momo lalodiai ai moalelaia ekspiriens be momo. Lakara-donodono, sea lion, seal, kidurui, dia, bea, bona ugava be aiemai turadia bamona; danu, ororo badadia mai hairaidia, taunimanima lasi gohudia, bona hurehure bada lasi gohudia, tano dekenai au momo gabu tamona idia tubu sida au, irimo, bona Douglas fir audia badadia ai itadia. Nega haida animal ese idia luludia dainai, dia mai edia natudia be ia aru haraga ranuna dekenai idia nahu hanai idia roho mauri totona, bona idia hesiku nahu dainai ai durudia.
Adorahi ta dekenai ugava ta ai itaia, ia be davara kahirakahira dekenai ia roho lao bona ena aena dekenai chinook salmon badana ia dogoatao. Unai gwarume be ia bada dainai manu be davara amo ia kokia momokani diba lasi, unai dainai ugava be salmon ia veria lao kone dekenai. Frank Franske, bouti ena gaukara tauna ta, unai ia itaia neganai, ia heau lao kone dekenai bona ia hesiku vadaeni ugava dekena amo unai gwarume ia abia. Unai hanuaboi dekenai ai pioneer taudia be mamina namona salmon ai ania, ena be ugava ia ura lasi to ai ia durua unai.
Vancouver Island ena not kahana dekenai, motumotu maragina ta ai, tau ta ladana Thuot mai adavana ida be Baibel ena hereva momokani idia abia dae. Unai tau be duahiduahi ia diba lasi, ia be lalona goada tauna, bona ia be heduru ia tahua momo lasi lagani 95 tauna, bona iena hahine ena lagani be 85. To, hereva momokani ese ena lalona ia veria dainai, tau be sibona ia hamanaua bona ia ura ena hahine be duahiduahi dalana do ia hadibaia. Gabeai, ia sibona ese Baibel bona Society ena buka bona magasin ia stadilaidia diba. Murinai, lagani toi idia do ore lasi neganai, lau moale badina idia noho motumotu maragina dekenai, idia ruaosi lau bapatiso henidia, unai lau karaia totona ai baraia bouti maragina ai gaukaralaia, bapatiso tanika bamona!
Danu, ai moale badina Powell River taoni dekenai Sallis ruma besena be Basileia ena sivarai idia abia dae. Walter be War or Peace—Which? buklet ia duahia bona karaharaga ia lalo-parara unai be hereva momokani. Daudau lasi murinai, Vancouver dekenai, unai ruma bese taudia iboudiai be Walter ida pioneer gaukara idia karaia, unuseniai Charmian boutina ia noho ela bona keru negana do ia ore. Walter be gaukara goadagoada tauna, bona lagani idia hanai idia lao neganai, Vancouver ena tadikaka ibounai ese idia lalokau henia bada. Lagani 1976 dekenai, tanobada dekenai ena gaukara ia ore, ia mase unai, bona Witness momo ruma bese badana ia rakatania.
Dagedage Ai Hanaia
Nega momo Indian taudia edia hanua dekenai ai vadivadi neganai, hanua ena haroro taudia idia badu, idia gwau lauma dalanai edia taunimanima ai henaodia. Port Simpson hanua dekenai, hanua ena haroro tauna ese hanua ena lohia ia hagania, ia gwau ai ia koua bena hanua edia ruma dekenai ai lao diba lasi. Ai lao hanua ena lohia tauna dekenai bona ai nanadaia bema ia laloa hanua ena haroro tauna ena hereva be maoro bona iena hanua taudia be aonega lasi dainai sibodia edia lalohadai idia gwauraia diba lasi. Ai hamaoroa namona be iena taunimanima ese Dirava ena Hereva amo aiemai hereva do idia kamonai henia guna, bena sibodia do idia abia hidi diba edena tomadiho idia ura abia dae. Ia vara gauna be inai: Lohia tauna ese gwaumaoro ai dekenai ia henia hanua dekenai ai haroro noho totona.
Hanua ma ta ena lohia tauna be lagani momo lalodiai kaunsolo taudia bona tomadiho oreadia edia ura ia koua, idia ura lasi Witness taudia be iena hanua taudia idia haroro henidia. To ia gwau: ‘Lauegu lohia negana lalonai, lau ura Iehova ena Witness taudia be iniseniai idia mai.’ Momokani, gabu haida dekenai taunimanima idia ura lasi ai lao henidia, bona ena be ai idia dagedage henia, to hanua ta amo ai idia lulua lasi. Vadaeni, bouti amo gabu ta dekenai ai ginidae neganai, aiemai haroro gaukara ai karaia haorea diba.
Hekwakwanai Davara Dekenai Ai Haheaukalaidia
Lagani idia hanai idia lao neganai, nega momo davara dekenai lai-gubadia, komada bada, bona mapu dekenai idia torea lasi davara nadidia, bona nega haida ensini ia dika hekwakwanai ai davaridia. Nega ta ai hure lao Lasqueti Motumotu kahirakahira dekenai, unai be kilomita 160 Vancouver ena not kahanai. Unuseniai bouti be nadi dekenai ia kamokau badina davara ia diho momokani dainai, bona gau ta ai karaia diba lasi. Bema lai ia bada neganai, bouti be nadi dekenai do ia makohi. Ai ibounai ai diho nadi dekenai bona ai naria sibona. Dina tubua aniani ai ania, stadi ai karaia, bona ai naria noho davara do ia bada lou totona.
Ena be nega momo dika ai davaria diba bona ai hekwarahi, to ai gorere lasi bona ai moale. To emai natudia rua idia vara neganai aiemai mauri ia haidaua bada. Bouti dekenai ai do noho, to not kahana gabuna, Oona Sinavai dekenai ai heau neganai, Anna bona emai natuna memero ruaosi be bouti amo idia diho bona iena tamana bona sinana ida idia noho, bena lau bona tadikaka oredia ai heau lao not kahana ela bona Alaska dekenai. Bena saut kahana dekenai ai giroa lao neganai, Anna bona emai natudia be bouti dekenai idia guia lou.
Nega ta lau laloatao lasi emai natudia idia maumau eiava idia gorere. Nega ibounai idia dekenai life belt ai atoa, bona nega ta ta dekenai kwanau idia dekenai ai kwatua danu. Oibe, nega haida ai gari.
Kara Haida Ai Haidaua
Lagani 1936 ai Charmian boutina ai rakatania, bona lau ese moni gaukara lau karaia. Gabeai, emai natuna merona ihatoina ia vara. Gabeai, lau ese haoda totona bouti lau hoia, bona haoda gaukara amo ai mauri bona bouti lau gaukaralaia kone hanuadia dekenai ai lao haroro henidia totona.
Prince Rupert ena gohu unukahanai, Digby Motumotu dekenai, ruma ta ai haginia, bona daudau lasi murinai kongregesen maragina ai haginia. Tanobada Ibounai Tuarina Iharuana lalonai, Canada dekenai gavamani ese Iehova ena Witness taudia edia gaukara koua totona taravatu idia karaia, unai dainai hanuaboi momokani dekenai bouti ai gui bona Prince Rupert dekenai ai lao, “haroro haraga” totona, ruma iboudiai dekenai Baibel duahiduahi gaudia ai rakatanidia. Hanuaboi momokani unuseniai ai lao bona idia taravatulaia magasin ai hariharilaidia to taunimanima ta be unai idia diba lasi!
Tano be Ia Namo Herea
Sisina sisina taunimanima ma haida be Iehova ena Witness taudia idia bamodia, bona lagani 1948 ai, ia hedinarai, namona be Prince Rupert dekenai Kingdom Hall idia abia. Gohu unukahanai ia noho ami rumana ai hoia, bona ai kokia rohoroho, au kwatua vanagi bamona gauna dekenai ai atoa bona ai mailaia motumotu dekenai, bena taraka dekenai ai atoa bona do ai haginia gabuna dekenai ai mailaia. Iehova ese aiemai gaukara metauna ia hanamoa, bona aiemai Kingdom Hall ai abia.
Lagani 1956 ai, lau be pioneer gaukara dekenai lau vareai lou, bona Anna be lagani 1964 ai lau ia bamoa pioneer gaukara dekenai. Bouti amo Pacific Coast gabudia dekenai ma ai haroro lou. Nega sisina lalonai sekit naria gaukara ai karaia, bona kongregesen ai vadivadi henidia Queen Charlotte Motumotudia dekenai, ist kahana ena ororo unukahanai Fraser Lake dekenai, bona gabeai Prince George bona Mackenzie taoni dekenai. Lagani idia hanai idia lao lalodiai, ai be motuka, bouti, bona peleini amo Pacific Northwest gabuna dekenai ai laolao, haroro totona.
Prince Rupert siti dekenai ai haroro neganai ekspiriens namodia momo ai do abia noho. Anna bona lau ai stadi henia taudia haida be gabeai Watchtower Bible School of Gilead dekenai idia lao bona tano idaudia dekenai idia lao misinari gaukara idia karaia totona. Lauma dalanai aiemai natudia be mai anina bada Basileia ena sivarai be tano idauidau dekenai idia laohaia dainai ai moale bada!
Hari ai ruaosi emai lagani be 80 ia hanaia bona emai tauanina idia manoka to ai haheauka noho, bona ai moale badina Iehova ena hesiai gaukara ai karaia noho. Guna, Alaska bona British Columbia dekenai ai itaia hairai gaudia ai lalodia neganai ai moale. To ai moalelaia bada gauna be inai, guna, lauma dalanai unai gabu badana be tano gagaena bamona, to hari, ia be tano namona bamona, Iehova idia hanamoa taudia edia kongregesen momo idia noho dainai.
Danu, aiemai lalona idia moale badina ai itaia aiemai natudia korikori, lauma dalanai aiemai natudia danu, be idia tubu daekau neganai Iehova ena ladana idia hanamoa. Danu, ai moale badina inai tanobada ena kahana ta dekenai, haroro gaukara amo ai heduru sisina, lauma dalanai gaukara do ia tubu totona. Hegeregere, Alaska dekenai, brens opesi ia noho hari, bona kongregesen 25 bona ma haida edia gaukara ia naria.
Iniseniai, Prince Rupert siti ai, lagani 1988 dekenai ai moale, badina mai ena hairai Kingdom Hall matamatana ai hahelagaia, ia be siti bogaraginai ia noho unai. Oibe, ai moale, guna Isaia ia moale bamona, ia gwau: “Iehova e, bese taudia oi hahutumadia vadaeni; . . . oi be sibomu oi hahairaia vadaeni. Tano hetoadia iboudiai oi habadaia vadaeni.”—Isaia 26:15.
[Picture on page 21]
Lagani 1964-67 ai sekit hesiai gaukarana karaia negana
[Picture on page 24]
Kone dekenai ai gaukaralaia bouti ai haroro totona