Heau Mauri Hanuadia—Dirava Ena Hebogahisi Amo Ia Henia Gaudia
“Bema idia ta ese ia marere kerere, bona ia diba lasi dainai, ia ese tau ta ia alaia kava neganai, ia be unai hanua ta dekenai ia heau mauri diba.”—Numera 35:15.
1. Dirava ese mauri bona rara dainai idia abia kereredia be edena bamona ia laloa?
IEHOVA DIRAVA ia laloa taunimanima edia mauri be helaga. Bona mauri be rara lalonai. (Levitiko 17:11, 14) Unai dainai, Kaino, tanobada ai ia vara tauna ginigunana, ese ena tadina Abela ia alaia mase neganai, ia be mai ena kerere rara dekenai. Unai dainai, Dirava ese Kaino ia hamaoroa, ia gwau: “Oiemu tadina ena rarana be tano dekena amo ia boiboi noho lau dekenai.” Ia alaia mase gabuna ai, tano ia hapariparia rarana ese ia hahedinaraia ena mauri ia utua mai ena dagedage ida. Abela ena rara ese Dirava ia boi henia, ia noia ena davana do ia abia.—Genese 4:4-11.
2 Kara maoromaoro tauna Noa bona ena famili be Abata Badana amo idia roho mauri bena lagatoi amo idia raka lasi murinai, Dirava ese ia hahedinaraia goevagoeva taunimanima edia mauri ia laloa bada. Unai neganai Iehova ia gwau, taunimanima ese animal edia hidio danu do idia ania diba, to rara do idia ania diba lasi. Ma ia gwau: “Bema tau ta ese emui mauri rarana ia habubua, lau be davana do lau henia, do ia mase. Bema boroma ta ese umui ia alaia, lau ese do lau hamasea. Bona bema tau ta ese taunimanima ta ia alaia neganai, lau ese davana do lau henia. ‘Daika ese taunimanima ta ia alaia, be taunimanima ese do idia alaia. Badina be Dirava ese taunimanima ia karaia, iena toana bamona.’ ” (Genese 9:5, 6) Iehova ia gwau, mase tauna ena varavarana ese ala-ala tauna do ia davaria neganai, do ia hamasea be maoro.—Numera 35:19.
3 Dirava ese peroveta tauna Mose ena amo Israela ia henia Taravatuna lalonai, ia hahedinaraia loulou mauri be helaga. Hegeregere, Dirava ia hahegani, ia gwau: “Taunimanima oi alaia lasi.” (Esodo 20:13) Mauri laloa bada lalohadaina be Mose ena Taravatu ena hahegani ma ta lalonai ia hedinarai. Taravatu ia gwau, bema rogorogo hahinena ta o iena natuna be tatau rua edia heatu dainai ia mase, kota biagudia ese unai kerere ena badina do idia tahua, idia be mai edia ura ida idia haberoa eiava, bena reana unai neganai ‘mauri ena davana be mauri.’ (Esodo 21:22-25) To, bema Israela tauna ta ese ma ta ia alaia mase mai ena ura ida, ena kara ena davana amo ia roho mauri diba, a?
Ala-ala Taudia Edia Heau Mauri Gabuna, A?
4 Idau besedia ai, gabu haida be ala-ala taudia bona raskol taudia ma haida edia heau mauri gabudia idia gwauraidia. Idia ta be dirava hahinena Diana ena dubu, idaunegai hanuana Efeso dekenai. Unai bamona gabudia be inai bamona idia gwauraia: “Dubu haida dekenai raskol idia momo daekau dainai, nega momo unai heau mauri gabudia haida idia koua. Atena dekenai kota biagudia idia gwau, idia gwauraia hidi gabudia mo be heau mauri gabudia momokanidia (idia ta be Theseus ena dubu, ia be igui hesiai taudia edia); Tiberio ena nega lalonai raskol oreadia dubu lalodiai be idia dika momokani dainai, (lagani 22 lalonai) taravatu ia atoa, hanua ta ta mo be Heau Mauri gwaumaorona do idia henidia.” (The Jewish Encyclopedia, 1909, Volume 2, rau 256) Gabeai, Kerisendom ena dubu be heau mauri gabudia ai idia halaoa, to unai ese gavamani edia siahu ia hamaragia bona tomadiho gunalaia taudia edia ia habadaia, bena kota idia karaia maoromaoro be auka. Kerere momo idia vara dainai, gabeai unai heau mauri dalana idia hadokoa.
5. Dahaka ese ia hahedinaraia bema ta ese kara ta ia laloa bada lasi dainai ta ia mase, Taravatu hegeregerena kota taudia ia noidia diba lasi do idia hebogahisi henia?
5 Israela taudia bogaragidiai, mai edia ura ida idia ala-ala taudia be heau mauri gabudia idia henidia lasi. Levi hahelaga tauna ta danu, Dirava ena boubou patana ai ia gaukara tauna, bema dala hehunina ai ta ena mase dalana ia karaia, ia idia hakaua oho bena idia hamasea. (Esodo 21:12-14) Inai danu, Taravatu ia gwau, bema ta ese kara ta ia laloa bada lasi dainai ta ia mase, do idia hebogahisi henia lasi. Hegeregere, Taravatu ia gwau, tau ta ese ruma matamatana do ia haginia neganai, guhi ena isena ai magu maragina do ia haginia, tau ta do ia moru bena rara dainai kerere be unai ruma latanai do ia kau garina. (Deuteronomi 22:8) Inai danu, bema boromakau ta be nega haida ia dagedage dainai ena biaguna idia hadibaia, to ia koua lasi bena tau ta ia doaia mase, biaguna be mai ena kerere rara dekenai, bona do idia hamasea diba. (Esodo 21:28-32) Ma gau ta ese ia hamomokania Dirava ese mauri ia laloa bada: Daba ia rere murinai, bema tau ta ese henao tauna ta ia davaria ena ruma ia hamakohia noho, bena ia alaia mase, ia be mai ena kerere rara dainai, badina be ena vairana ia itaia diba bona ia diba ia be daika. (Esodo 22:2, 3) Momokani, mai edia ura ida idia ala-ala taudia be Dirava ese ia koudia, edia kerere ena davana, mase, amo do idia roho mauri diba lasi.
6 Idaunegai Israelana dekenai bema tau ta ese ma ta ia alaia mase, mase tauna ena rara davana idia abia. Taravatu be “mauri ena davana be mauri,” bona unai taravatu hegeregerena rara davalaia tauna, “mase tauna ena varavara korikori,” ese ala-ala tauna ia alaia mase. (Numera 35:19) To aksiden amo haida idia hamasedia taudia be edena bamona?
Iehova Ena Hebogahisi Dalana
7 Aksiden amo taunimanima idia alaia mase taudia durudia totona, Dirava ese mai ena lalokau ida heau mauri hanuadia ia henidia. Mose ia hamaoroa, ia gwau: “Israela taudia do oi hamaoroa, inai bamona: Umui ese Ioridane Sinavai umui hanaia, bona Kanana tano dekenai umui raka vareai neganai, umui ese heau mauri hanua haida do umui abia hidi. Vadaeni bema tau ta ia marere kerere, o ia diba lasi dainai, ia ese ma tau ta ia alaia kava neganai, ia ese unai hanua ta dekenai ia heau mauri diba. Unai heau mauri tauna be unai hanua lalonai do ia mauri noho diba, badina unuseni mase tauna ena varavara tauna, davana henia tauna, ese unai tau do ia alaia diba lasi. Bema tau ta ese ma tau ta ia hamasea kava, ia marere kerere o ia diba lasi dainai, do umui alaia mase lasi ela bona kota ese unai kara ia tahua namonamo guna. Heau mauri hanua ibounai 6 do umui abia hidi. Idia toi be Ioridane Sinavai ena dina daekau kahanai, bona toi be Kanana tano dekenai. . . . Ta ese ia marere kerere, bona ia diba lasi dainai, ia ese tau ta ia alaia kava neganai, ia be unai hanua ta dekenai ia heau mauri diba.”—Numera 35:9-15.
8. Heau mauri hanuadia be edeseniai, bona aksiden amo ta idia alaia taudia be edena bamona idia durudia, idia lao henidia totona?
8 Israela taudia be Gwauhamata Tanona ai idia vareai neganai, unai oda hegeregerena hanua 6 be heau mauri hanuadia ai idia halaoa. Unai hanua toi—Kedesi, Sekema, bona Heberona—be Ioridane Sinavaina ena dina diho kahanai. Ioridane ena dina daekau kahanai be heau mauri hanuadia Golana, Ramoto, bona Besere. Unai heau mauri hanuadia 6 idia heau henidia be haraga, badina be lao henidia daladia idia naria namonamo dainai, nega ibounai idia namo. Dala ena isena ai be saini idia atoa, idia dekenai inai hereva “heau mauri gabuna” idia torea. Unai saini ese heau mauri hanuadia idia poinia, bona aksiden amo ta ia alaia mase tauna be hanua kahirakahirana ia heau henia. Unuseniai rara davana henia tauna ese ia hadikaia diba lasi.—Iosua 20:2-9.
9. Dahaka dainai Iehova ese heau mauri hanuadia ia henidia, bona unai be daidia durudia totona?
9 Dahaka dainai Dirava ese heau mauri hanuadia ia henidia? Ia henidia, kerere lasi taudia edia rara ese tano do ia hamiroa lasi, bona rara dainai kerere be taunimanima latadiai do ia kau lasi totona. (Deuteronomi 19:10) Daidia durua totona heau mauri hanuadia ia henidia? Taravatu ia gwau: “Inai hanua 6 be Israela taudia, bona idau taudia, emui huanai idia noho taudia danu, noho daudau, o noho daudau lasi taudia, edia heau mauri hanua. Bema idia ta ese ia marere kerere, bona ia diba lasi dainai, ia ese tau ta ia alaia kava neganai, ia be unai hanua ta dekenai ia heau mauri diba.” (Numera 35:15) Kara maoromaoro bona hahemaoro goevagoeva totona, bona hebogahisi dalana kehoa totona, Dirava ese Israela taudia ia haganidia, unai hanua be heau mauri hanuadia ai do idia halaoa, taunimanima be aksiden amo idia alaia mase taudia be unuseniai do idia heau mauri; Idia be (1) Israela taudia korikoridia, (2) idau bese taudia Israela dekenai idia noho, eiava (3) idau tano amo taudia, Israela tanona idia noholaia.
10 Mani inai oi laloa: Ena be tau ta ese ma ta ia alaia neganai unai be ena ura dainai lasi, to Dirava ena hahegani ta hegeregerena do idia hamasea be maoro; unai hahegani be inai: “Daika ese taunimanima ta ia alaia, be taunimanima ese do idia alaia.” Unai dainai, aksiden amo ta ia alaia mase tauna be unai heau mauri hanuadia ta do ia heau henia diba, badina tamona be Iehova ena hebogahisi dalana dainai. Toana be taunimanima momo ese rara ena davana henia tauna ena amo ia heau mauri tauna idia hebogahisi henia, badina be idia iboudiai idia diba, do idia diba lasi neganai reana idia danu be unai bamona kererena do idia karaia, bena heau mauri gabuna bona hebogahisi do idia tahua.
Heau Mauri
11 Reana haheitalai ta amo Dirava ena hebogahisi karana, heau mauri gabudia atoa karana, be do oi laloa bada. Mani inai oi laloa: Oi be tau ta, idaunegai Israelana lalonai emu bamona ida au umui utua noho. Bema emu ira ena auri be ena au amo ia roho, emu bamona dekenai ia tubu bena ia hamasea, edena bamona do oi kara? Taravatu ese unai kerere ia herevalaia. Momokani, Dirava ese oi ia henia dalana do oi abia dae. Ia gwau: “Bema tau ta ese ma tau ta, ia badu henia lasi tauna, ia alaia kava neganai, unai tau ese unai hanua ta dekenai do ia heau mauri diba. Sedira tau ta iena turana danu uda dekenai idia lao, au idia utua totona, to ira ena auri be ira ena auna dekena amo do ia roho, iena turana dekenai do ia tubu, vadaeni ia alaia mase. Unai neganai unai ira ia davea tauna ese unai hanua toiosi ta dekenai do ia heau henia diba, do ia mauri totona.” (Deuteronomi 19:4, 5) To, ena be heau mauri hanuana ta ai oi ginidae, to ia vara gauna dainai oi do idia kota henia.
12. Aksiden amo ta ia alaia mase kava tauna be heau mauri hanuana ta dekenai ia ginidae murinai, edena bamona idia kara henia?
12 Ena be oi idia abia dae, to taravatu hegeregerena oi do idia hagania, roho mauri hanuana ena ikoukou dekenai emu kara be tau badadia vairadiai do oi gwauraia hedinarai. Hanua dekenai do oi vareai murinai, oi do idia siaia lou, tatau badadia, Israela oreana ena ladana ai idia hahemaoro taudia, ese unai tau oi alaia mase gabuna ia naria hanuana ena ikoukou dekenai oi do idia hahemaoro henia totona. Unuseniai do oi hahedinaraia diba oi be mai emu kerere lasi.
Ala-ala Taudia Idia Hahemaoro Henidia Negana
13 Unai hanua ena ikoukou dekenai tau badadia ese oi do idia hahemaoro henia neganai, do oi moale, badina be do oi itaia emu kara gunadia idia tahua namonamo. Unai tau badadia ese do idia tahua gaudia be inai: Oi alaia mase tauna be guna oi inai henia, oi naria hehuni, bena emu ura hegeregerena oi alaia mase, eiava? Bema unai bamona, unai tatau badadia ese oi be rara ena davana henia tauna do idia henia, bena do oi mase. Unai tatau idia diba Taravatu ia gwau ‘alaia taudia korikori be Israela dekena amo do idia kokia momokani.’ (Deuteronomi 19:11-13) Unai hegeregerena, hari inai negai Keristani elda taudia be idia hahemaoro negadiai, namona be Baibel ena hereva idia diba goevagoeva, bona unai hereva hegeregeredia idia kara, bona kerere tauna be guna ia hahedinaraia lalohadaina bona ia karaia karadia idia tahua danu.
14 Hanua ena tau badadia ese oi do idia nanadaia mai edia hebogahisi ida, mase tauna hamasea dalana oi palania guna eiava. (Esodo 21:12, 13) Komu gabuna ta amo oi alaia, a? (Deuteronomi 27:24) Oi badu henia dikadika dainai hamasea dalana oi palania, eiava? Bema oibe, emu davana be mase. (Esodo 21:14) Namona be unai tatau badadia do idia diba, guna oi ese unai tau oi inai henia eiava lasi. (Deuteronomi 19:4, 6, 7; Iosua 20:5) Bema idia gwau oi be kerere lasi bena heau mauri hanuana dekenai oi idia siaia lou, edia hebogahisi dainai do oi moale bada!
Mauri, Heau Mauri Hanuana Lalonai
15 Taravatu ia gwau, aksiden amo ta ia alaia mase tauna be heau mauri hanuana lalonai o ia gegea ahu tanona dekenai do ia noho, do ia rakatania lasi. Unai tano ena daudau hanua ena haba amo ia lao be kiubit 1,000 (mita 440 bamona). (Numera 35:2-4) Bema unai hetoa ia hanaia, reana ia be rara ena davana henia tauna ida do idia hedavari, bena ia ese do ia alaia diba. To ala-ala tauna idia guia lasi o dibura dekenai idia koua lasi. Heau mauri hanuana ai ia noho neganai, ima gaukarana ta ia dibaia, ia gaukara, bona hanua taudia ia durua.
16. (a) Taravatu ia gwau alaia mase kava tauna be heau mauri hanuana ai do ia noho ela bona edena negai? (b) Dahaka dainai hahelaga tauna badana ena mase ese dala ia kehoa, alaia mase kava tauna be heau mauri hanuana do ia rakatania?
16 Taravatu hegeregerena, aksiden amo ta ia alaia mase tauna be heau mauri hanuana dekenai ia noho ela bona edena negai? Reana ela bona ia mase. Taravatu be inai: “Iena heau mauri hanua dekenai do ia noho ela bona Hahelagaia Tauna Badana do ia mase. To Hahelagaia Tauna Badana do ia mase murinai, alaia kava tauna be iena tano korikori dekenai do ia giroa lou diba.” (Numera 35:26-28) Dahaka dainai hahelaga tauna badana ena mase ese dala ia kehoa, aksiden amo ta ia alaia mase tauna be heau mauri hanuana do ia rakatania? Badina be hahelaga tauna badana be mai ena ladana bada unai bese lalonai. Iena mase be gau badana dainai, Israela ena iduhu iboudiai ese ena mase sivaraina idia kamonai. Unai neganai, heau mauri taudia iboudiai heau mauri hanuadia lalodiai be edia hanua korikoridia idia lou henia diba, bona rara ena davana karaia taudia ese idia hadikadia lasi. Badina be dahaka? Badina be Dirava ena taravatu ia gwau, hahelaga tauna badana ia mase murinai, rara ena davana henia tauna ese alaia kava tauna ia alaia mase diba lasi, bona iboudiai be unai idia diba. Bema unai murinai mase tauna ena varavarana ese ena mase davana ia karaia, ia be ala-ala tauna korikorina, bona gabeai ala-ala ena davana idia henia.
Ena Anina, Nega Daudau Lalonai
17 Aksiden amo ta ia alaia mase kava tauna unai bamona taravatua karana ena anina gabena be dahaka? Unai taravatu dainai ia laloa loulou tau ta ia hamasea vadaeni. Unai nega murinai reana ia be hanaihanai ia laloa taunimanima edia mauri be helaga. Bona ia laloaboio diba lasi ia idia kara henia vadaeni mai edia hebogahisi ida. Unai dainai ia ura ma haida do ia kara henidia mai ena hebogahisi ida. Heau mauri hanuadia mai edia taravatu ese taunimanima oredia danu idia hanamodia. Edena dala amo? Ia hadibadia goevagoeva namona be nega ibounai taunimanima edia mauri do idia naria namonamo. Unai ese Keristani taudia ia hadibadia, namona be do idia naria namonamo, taunimanima ta be aksiden amo do idia hamasea garina. Inai danu, Dirava ese heau mauri hanuadia ia henidia mai ena hebogahisi ida dainai, namona be nega korikoridia ai do ita kara mai eda hebogahisi ida.—Iamesi 2:13.
18 Iehova ese heau mauri hanuadia ia henidia ese ma dala haida amo ia durudia danu. Alaia mase kava tauna idia do kota henia lasi neganai, taunimanima idia gwau lasi ia kerere, bona orea idia karaia lasi do idia gavaia hebou totona. Lasi, to idia laloa ia ala-ala lasi mai ena ura ida, bona idia durua, do ia heau mauri totona. Inai danu, Dirava ese heau mauri hanuadia ia henidia be idau, bona hari inai negai ala-ala taudia be dibura rumadia ai idia atodia be ma idau vaitani—unai ruma lalodiai takisi monina amo idia naridia, bona idia momo ese edia kara dika idia habadaia, kara dika taudia ma haida ida idia hebamo heheni dainai. Gavamani ese moni momo be dibura rumadia haginidia, magudia hegege, auri amo koudia, bona gimaia gaukaradia dekenai idia haorea, bona dibura taudia be nega momo idia heau mauri toho, to heau mauri hanuadia be unai bamona lasi. Unai neganai ala-ala tauna be hegeregere “dibura rumana” ia tahua bamona, bena unuseniai ia noho ela bona idia gwauraia negana ia ore. Ia gaukara danu, bona unai gaukara amo ma taunimanima haida ia durudia.
19. Heau mauri hanuadia be edena bamona ita henanadailaia?
19 Momokani, aksiden amo haida idia alaia mase kava taudia naridia totona Iehova ese Israela ena heau mauri hanuadia ia henidia dalana be hebogahisi dalana. Unai dala amo ia ese mauri matauraia karana ia habadaia. To unai idaunegai heau mauri hanuadia be mai anina hari inai negai idia noho taudia dekenai, eiava? Sedira rara dainai Dirava vairanai ita be mai eda kerere a, bona ita lalo-parara lasi iena hebogahisi do ita abia be namo, a? Hari inai negai Israela ena heau mauri hanuadia be mai anina ita dekenai, eiava?
Edena Bamona Oi Haere?
◻ Iehova ese taunimanima edia mauri edena bamona ia laloa?
◻ Aksiden amo ta idia alaia taudia durudia totona, Dirava ese dahaka ia henidia mai ena hebogahisi ida?
◻ Alaia tauna be heau mauri hanuana ta ai edena bamona ia vareai, bona unuseniai ia noho ela bona edena negai?
◻ Aksiden amo ta ia hamasea tauna latanai idia atoa taravatudia dainai, reana dahaka ia vara?
2. Abata Badana murinai Iehova ese edena bamona ia hahedinaraia mauri ia laloa bada?
3. Mose ena Taravatu ese edena bamona ia hahedinaraia goevagoeva mauri be helaga?
4. Gunaguna, Israela murimurinai dahaka heau mauri gabudia idia noho?
6. Idaunegai Israelana lalonai, inai taravatu “mauri ena davana be mauri,” be edena bamona idia badinaia?
7. Dirava ese dahaka ia henidia, aksiden amo ta idia alaia mase kava taudia durudia totona?
10. Dahaka dainai ita gwau diba heau mauri hanuadia be Iehova ese mai ena hebogahisi ida ia henidia gaudia?
11. Idaunegai Israelana lalonai, bema tau ta ese ena bamona be aksiden amo ia hamasea, edena bamona ia kara diba?
13, 14. Tau badadia ese alaia mase kava tauna ta idia kota henia neganai, dahaka dahaka idia tahua?
15. Dahaka taravatu be aksiden amo ta ia alaia mase kava tauna latanai idia atoa?
17. Aksiden amo ta ia alaia mase kava tauna idia taravatua karana ena anina be dahaka reana?
18. Dirava ese heau mauri hanuadia ia henidia dainai, dahaka namo idia davaria?
[Map on page 12]
Israela ena heau mauri hanuadia lao henia be haraga
(For fully formatted text, see publication)
KEDESI Ioridane Sinavaina GOLANA
SEKEMA RAMOTO
HEBERONA BESERE