“Umui Gaukara Lasi Aniani Ia Ore Gauna Abia Totona”
DAVID LUNSTRUM ESE IA SIVARAILAIA
Egu tadina Elwood bona lau be pata ta latanai ai gini bona saini matamatana ta be Watchtower faktori ena haba dekenai ai penia; unai pata bona tano edia padana be mita 9 bamona. Lagani 40 idia hanaia vadaeni, to unai saini ia do noho, ia gwau: “DINA TA TA IBOUDIAI, DIRAVA ENA HEREVA, BUKA HELAGA, OI DUAHIA.” Pura ta ta ai, taunimanima tausen tausen ese Brooklyn Bridge dekenai idia heau hanai neganai unai saini idia itaia.
LAUEGU maragi negana lau laloa lou neganai, egu famili ena dabua huria negana lau laloa. Dabai maragi, 5 okaloka ai, Sinagu be ia toreisi vadaeni bona emai famili badana ena dabua ia huridia noho, bona Tamagu be gaukara totona ia hegaegae noho. Vaia edia kara idia ese taunimanima idia vara dalana idia hepapahuahulaia; Tamagu ia gwau taunimanima be lagani milioni momo lalodiai evolusen dalana ai idia vara bona Sinagu ese Baibel siridia amo ia hahedinaraia Dirava ese taunimanima ia karaia.
Egu lagani be 7 neganai, lau lalo-parara Sinagu ese hereva momokani ia davaria vadaeni. Ena be Tamagu lau lalokau henia, to lau itaia ia abia dae herevana ese nega vaira totona helaro namona ia henia lasi. Bema Sinagu ia diba lagani momo murinai iena natuna memerodia rua ese saini ta, taunimanima ia hagoadaia ia ura henia bada bukana, Baibel, do idia duahia totona sainina idia penia, unai do ia moalelaia bada!
Madi, egu sivarai ena kahana haida lau reaia. Idia vara guna gaudia lau gwauraia guna be namo. Edena bamona lau ese unai gaukara namona lau abia? Namona be lagani 1906 ai ia vara gauna lau gwauraia, unai be lagani toi idia do noho ela bona lau vara neganai.
Sinagu Ena Kamonai Karana
Unai nega ai, Sinagu bona Tamagu be idia headava matamata bona Arizona ai palai rumana lalonai idia noho. Bible Student tauna ta, Iehova ena Witness taudia edia ladana unai nega ai, ia mai bona Sinagu dekenai Charles Taze Russell ese ia torea bukadia, ladadia, Studies in the Scriptures ia henia. Hanuaboi ibounai unai buka ia duahidia bena daudau lasi murinai ia lalo-parara, ia tahua noho hereva momokanina ia davaria unai. Unai neganai Tamagu ese moni gaukara ia tahua bona Sinagu ia ura dikadika do ia lou mai haraga.
Tamagu ese tomadiho oreadia edia hahediba herevadia ia moalelaia lasi, unai dainai unai Baibel hereva momokanidia be nega sisina lalonai ia abia dae. To gabeai, sibona ena ura dalanai lauma gaudia ia tahua bona Sinagu ia hahekwarahia. To Sinagu ese tauanina dalanai bona lauma dalanai iena natudia ia naria.
Do lau laloaboio diba lasi, Sinagu be dina ibounai ia gaukara goada murinai, hanuaboi ta ta ibounai ia mai ai dekenai, Baibel ena kahana ta do ia duahia eiava Baibel ena hereva namodia haida do ia kikilaia totona. Tamagu danu be gaukara goada tauna, bona lau bada lau lao neganai, ia ese penipeni gaukarana ia hadibaia lau dekenai. Oibe, Tamagu ese gaukara dalana ia hadibaia lau dekenai, to Sinagu ese lau ia hadibaia dahaka do lau abia totona do lau gaukara. Gauna be Iesu ese ia haganilaia gauna, ‘do ia noho ia lao bona mauri hanaihanai ena aniani’ totona do lau gaukara.—Ioane 6:27.
Gabeai, Washington provinsi dekenai ai noho, taoni maragina ta ladana Ellensburg dekenai. Unai taoni be Seattle ena ist kahanai bona unai taoni ruaosi edia padana be 180 kilomita bamona. Lau bona egu tadikaka be emai Sinana ida Bible Student taudia edia hebou dekenai ai lao hamatamaia neganai, tadikaka edia ruma dekenai ai hebou. Ruma-ta-ruma-ta haroro gaukara be karaia karana idia herevalaia momo neganai, tatau iboudiai ese emai stadi grup idia rakatania. To Sinagu ia gini goada. Iena kara ese lau ia hadibaia, namona be nega ibounai Iehova ena orea ena hakaua herevadia do lau abidadama henia.
Tamagu bona Sinagu ese natudia 9 idia havaraia. Lau be October 1, 1909 ai lau vara, edia natuna ihatoina. Ai 6 be emai Sinana ena haheitalai namona ai tohotohoa bona Iehova ena Witness taudia goadadia ai ai lao.
Gwauhamata Bona Bapatiso
Egu lagani be 18 bamona neganai, Iehova lau gwauhamata henia, bena lagani 1927 ai bapatiso amo unai lau hahedinaraia. Bapatiso be Seattle dekenai ruma gunana ta lalonai idia karaia; unai ruma be guna Baptis dubu ta. Lau moale badina unai dubu ena kohoro idia kokia vadaeni. Ai idia hakaua diho lao digudigu gabuna dekenai ruma ena badina daiutuna ta ai, bena dabua koremadia latadia idia henia, ai hahedokilaia totona. Emai toana be hegeregere ai lao mase tauna ta ai guria totona.
Hua haida murinai Seattle dekenai lau giroa lao, bona unuseniai nega ginigunana ruma-ta-ruma-ta haroro gaukarana lau karaia. Grup ia gunalaia tadikakana ese lau ia hamaoroa: “Oi be laurina kahana dekenai oi lao bona lau be idibana kahana dekenai do lau lao.” Ena be lau gari, to hahine namona ta dekenai bukabuka haida lau henia. Ellensburg dekenai lau giroa lao neganai, ruma-ta-ruma-ta haroro gaukarana lau karaia, bona hari, lagani 70 murinai, lau do karaia noho mai egu moale bada ida.
Hedikwota Badana Dekenai Lau Gaukara
Daudau lasi murinai, guna Watch Tower Society ena hedikwota badana, Brooklyn Betele dekenai ia gaukara tadikakana ta ese lau ia hagoadaia unuseniai do lau gaukara totona. Ai kiki bena daudau lasi murinai, Gima Kohorona ta lalonai idia gwau idia ura ma haida be Betele dekenai do idia gaukara. Vadaeni, aplikeisini ta lau torea. Lau moale bada herea, badina be revareva ta lau abia, ia gwau March 10, 1930 ai, Betele, Brooklyn, New York dekenai do lau gaukara matamaia. Unai dina ai ful-taim hesiai gaukarana, ‘do ia noho ia lao bona mauri hanaihanai ena aniani abia totona’ lau karaia matamaia.
Reana ta do ia laloa lau be penipeni gaukara lau diba dainai, unai bamona gaukara do idia henia lau dekenai. To lasi, egu gaukara ginigunana be faktori lalonai masini ta dekenai magasin eiava bukabuka edia rau lau hakapudia. Ena be unai gaukara tamona lau karaia lou lou, to lagani 6 lalonai unai gaukara lau moalelaia. Printa masini badana ta ena ladana ai hatoa, tuari sisima, ese bukabuka ia printadia, bena edia heau dalana ai idia diho lao emai gaukara gabuna dekenai. Mai moale ida ai gaukara haragaharaga; ai ura tuari sisima amo ai abia bukabukadia edia rau do ai hakapua haraga.
Gabeai, dipatmen idauidau dekenai lau gaukara; idia ta be rikoda masini karaia dipatmen. Unai masini be taunimanima edia ruma dekenai ai gaukaralaia, rekodi edia Baibel herevadia halasia totona. Emai dipatmen dekenai volantia taudia ese rikoda masini idauna, gini gauna, idia karaia. Unai rikoda ese rekodi edia hereva ia halasia sibona lasi, ia be mai ena kahana maragidia, idia lalonai bukabuka bona sandwis idia abia loaloa diba. Lagani 1940 ai, hebouhebou ta, Detroit, Michigan dekenai, lau ese unai masini matamatana gaukaralaia dalana lau hahedinaraia.
To, ai ese masini namodia sibona ai karaia lasi. Ai ese emai tomadiho karadia haida ai haidaua danu. Haheitalai be, guna, Iehova ena Witness taudia ese pini ta mai ena korosi bona korona be edia dabua dekenai idia pinia tao. To gabeai ai lalo-parara, Iesu be korosi dekenai idia hamasea lasi, to ia gini maoromaoro auna, satauro, dekenai idia hamasea. (Kara 5:30) Unai dainai unai pini gaukaralaia karana idia hadokoa. Lau egu gaukara namona ta be unai pini ena kahana ta, ia amo dabua dekenai idia pinia tao gauna, be pini iboudiai amo lau kokia. Gabeai, unai pini edia golo idia havevea bena idia hoihoilaia.
Ena be ai bisi bada badina dina 5 mai kahana lalonai ai gaukara dainai, to Saturday bona Sunday ai, Keristani haroro gaukarana ai karaia. Dina ta, pulisi taudia ese ai ibounai 16 idia dogoatao bena Brooklyn ena dibura rumana dekenai ai idia atoa. Badina be dahaka? Badina unai negai ai laloa tomadiho ena anina be tomadiho koikoi. Unai dainai ai ese saini ai huaia loaloa; edia kahana ta dekenai be inai hereva, “Tomadiho be Idoa Bona Kara Koikoi Gauna” bona kahana ta dekenai “Dirava Bona Pavapava Keriso Edia Hesiai Oi Karaia.” Unai saini ai huadia loaloa dainai, ai idia atoa dibura rumana dekenai, to Hayden Covington, Watch Tower Society ena loea tauna ese emai davana ia henia bena ai idia ruhaia. Unai nega ai, taunimanima be sibodia edia ura hegeregerena idia tomadiho be idia kotalaia momo United States ena Kota Badana dekenai. Ai moale bada badina be Betele dekenai ai noho dainai, bona iseda tadikaka be kota dekenai idia kwalimu sivaraidia ai kamonai haraga.
Gabeai, penipeni gaukaradia be lau idia henia bona egu diba lau gaukaralaia diba. Staten Island, New York ena kahana ta dekenai, aiemai reidio steiseni WBBR ia noho. Unai steiseni ena reidio taoa edia lata be mita 60 bamona, bona uaea toi ese idia dogodia tao. Lau be helai gauna ta latanai lau helai, ena lata be sentimita 90 bona ena lababa be sentimita 20, bena lau ida ia gaukara tauna ta ese kwanau amo lau ia veria dae. Unai helai gauna maragina latanai lau helai tano ataiai momokani unai uaea bona taoa penidia totona. Haida ese lau idia nanadaia, unai gaukara ai karaia lalonai ai guriguri momo eiava!
Siahu negana lalonai ai karaia gaukarana ta be faktori ena uindo ai huridia bona uindo edia au ai penidia. Unai gaukara do lau laloaboio diba lasi. Ai gwauraia siahu neganai ena holide gaukarana. Au amo patapata ai hegaegaelaia bena patapata dekenai ai helai bena kwanau ta ai veria neganai mai ena foloa 8 ena haba ai daekau bona diho.
Heduru Ia Henia Besena
Lagani 1932 lalonai egu tamana ia mase, bena lau laloa reana namona be do lau lao, bona Sinagu do lau naria. Unai dainai dina ta, dina tubua ena aniani ai do abia lasi neganai, revareva maragina ta be Tadikaka Rutherford, Society ena presiden, ena helai gabuna ai lau atoa. Revareva lalonai lau noia ia ida do lau herevahereva. Egu lalo-hekwarahi ia dibaia bona ia diba egu tadikaka bona taihu haida be Sinagu ida idia do noho neganai, lau ia nanadaia, ia gwau: “Oi ura Betele dekenai do oi noho bona Lohiabada ena gaukara do oi karaia, a?”
Lau gwau: “Oibe, lau ura do lau noho.”
Ia gwau namona be Sinagu lau tore henia bona lauegu ura lau hamaoroa bona lau nanadaia ena lalona be hegeregere do lau noho eiava lasi. Unai bamona lau karaia bena Sinagu ese revareva ia siaia giroa bona ia gwau egu ura ia abia dae vaitani. Tadikaka Rutherford ena hebogahisi bona ena sisiba lau laloa bada momokani.
Betele dekenai lau noho laganidia momo lalonai, hanaihanai egu famili taudia lau tore henidia bona lau hagoadadia Iehova ena hesiai do idia lao henia noho, Sinagu ese lau ia hagoadaia hegeregerena. July 1937 ai Sinagu ia mase. Iena kara ese emai famili ia hagoadaia bada! Egu kakana Paul, bona taihuna Esther, bona egu tadina Lois sibodia be Witness taudia ai idia lao lasi. To, Paul be emai gaukara ia lalo-namo henia bona tano ia henia, emai Kingdom Hall ginigunana do ai haginia totona.
Lagani 1936 ai, egu taihuna Eva ese painia gaukarana, anina be ful-taim haroro gaukarana ia karaia matamaia. Unai lagani lalonai danu Ralph Thomas ia adavaia, bena lagani 1939 lalonai Society ese ia abidia hidi Iehova ena Witness taudia edia kongregesen lalodiai sekit naria gaukarana do idia karaia totona. Gabeai, idia lao Mexico dekenai, bona unuseniai lagani 25 lalonai Basileia gaukarana idia karaia.
Lagani 1939 ai, egu taihudia Alice bona Frances danu ese painia gaukarana idia karaia matamaia. Lagani 1941 ai, St. Louis ena hebouhebou ai, Alice lau itaia ia ese rikoda gaukaralaia dalana ia hahedinaraia, bona lau moale bada badina unai rikoda karaia gaukarana lalonai lau heduru! Ena be famili ena maduna haida dainai nega haida Alice ese painia gaukarana ia rakatania, to ena ful-taim haroro gaukarana ena lagani iboudiai be 40. Frances be lagani 1944 lalonai Watchtower Bible School of Gilead dekenai ia lao, bena Puerto Rico dekenai misinari gaukarana ia karaia lagani haida lalonai.
Lagani 1940 murinai, egu tadina ginigabedia rua, Joel bona Elwood, be Montana dekenai painia gaukarana idia karaia matamaia. Joel be do Witness tauna ta mai ena kamonai bona hari ia be kongregesen ena hesiai tauna ta. Lagani 1944 ai Elwood be lau ia bamoa Betele gaukarana dekenai, unai ese lau ia hamoalea bada. Iena lagani be 4 mai kahana neganai, egu famili lau rakatania. Guna lau hereva bamona, ai ruaosi ese faktori ena haba dekenai inai saini ai penia, “Dina Ta Ta Iboudiai, Dirava Ena Hereva, Buka Helaga, Oi Duahia.” Nega momo lau laloa, idia hanaia lagani lalodiai unai saini idia duahia taudia hida be ia ese ia hagoadaia, edia Baibel do idia duahia totona.
Elwood be Betele dekenai ia gaukara ela bona lagani 1956, bena Emma Flyte ia adavaia. Lagani momo lalodiai, Elwood bona Emma be ful-taim hesiai gaukarana lalonai idia gaukara hebou. Lagani haida lalodiai Kenya, Africa dekenai, bona Spain dekenai idia gaukara. Elwood be kensa gorerena ia abia, bena lagani 1978 lalonai Spain dekenai ia mase. Emma be Spain dekenai ia do noho bona painia gaukara ia do karaia noho ema bona hari.
Headava Bona Bese
September 1953 ai Betele lau rakatania, Alice Rivera do lau adavaia totona. Ia be painia taihuna ta, Brooklyn Centre Kongregesen dekenai, lau lao henia kongregesen unai. Alice lau hadibaia lau be guba helarona abia tauna ta, to ia do ura lau ia adavaia.—Filipi 3:14.
Lagani 23 Betele dekenai lau noho vadaeni, unai dainai lau bona Alice be painia gaukarana do ai karaia diba totona penipeni gaukara lau karaia matamaia be auka. Ena be Alice ia gorere dainai painia gaukarana ia rakatania, to hanaihanai lau ia durua. Lagani 1954 ai emai natuna ginigunana ia vara. Mara neganai Alice ia hekwarahi bada, unai dainai operesen ia abia, beibi do idia kokia totona, to emai natuna, John, be ia namo. Operesen ia abia neganai, rara bada herea ia halusia bona doketa idia laloa do ia mase. Nega ta ai iena varovaro ai rara ena heau mamina idia abia diba lasi. To unai hanuaboi ai ia namo ia lao bena metairametaira ia goada lou.
Lagani haida murinai, Alice ena tamana ia mase neganai, iena sinana ia noho gabuna, Long Island dekenai ai lao ai noho, ia ai durua totona. Ai be motuka lasi dainai, lau raka eiava basi o tereini dekenai lau guia. Unai amo lau ese painia gaukarana lau karaia noho diba bona moni gaukarana lau karaia noho diba, egu famili durua totona. Ful-taim hesiai gaukarana amo lau abia moalena ese lau rakatania gaudia ibounai edia moale ia hanaia. Taunimanima lau durudia be hahenamo ta lau dekenai. Lau durua tauna ta be Joe Natale, ia ese beisibolo gadara ia goadalaia, to ia rakatania bena Iehova ena Witness tauna ta ai ia lao.
Lagani 1967 ai, New York ena mauri dalana ia dika ia lao neganai, Alice bona John lau abia lao Ellensburg, egu hanua dekenai ai noho. Egu sinana ena tubudia bona ena natuna edia tubudia momo be hari lau itaia ful-taim hesiai gaukarana idia karaia neganai, lau moale bada. Haida be Betele dekenai idia gaukara danu. John bona ena adavana, bona edia natudia be mai edia kamonai ida Iehova ena hesiai idia lao henia noho danu.
Lagani 1989 ai, egu adavana lalokauna, Alice, be madi ia mase. Ful-taim hesiai gaukarana lalonai lau bisi bada dainai, unai ese lau ia durua ena mase lau haheaukalaia totona. Hari lau bona egu taihuna, Alice, be painia gaukarana ai karaia hebou, bona ai moalelaia. Ai moale bada ruma tamona lalonai ai noho hebou, bona nega tamona inai mai anina bada gaukarana ai karaia hebou dainai!
Lagani 25 bamona lalodiai Betele lau vadivadi henia lasi, bena lagani 1994 ai lau vadivadi henia lou. Lagani 40 gunanai ai gaukara hebou taudia haida be unai neganai lau itaia bona lau moale bada herea! Lagani 1930 ai Betele lalonai lau vareai neganai, Betele famili taudia be 250 sibona, to hari, Brooklyn Betele famili taudia be 3,500 mai kahana!
Lauma Aniani ese Lau Ia Hagoadaia
Daba momo ai, emai gabu kahirakahira dekenai ia noho Yakima Sinavaina badinai lau raka loaloa. Unai gabu amo lau be sinou ese ia koua Rainier Ororona lau itaia diba. Ena lata be mita 4,300. Animal momo be unuseniai idia noho. Nega haida dia maragidia lau itaia, bona nega ta ai elk, (dia badana momokanina) ta lau itaia.
Unai nega ai, lau sibona lau noho negadiai, Iehova ese ita ia henia gau namodia lau laloa. Guriguri amo goada lau noia, iseda Dirava, Iehova, ena hesiai do lau lao henia noho mai egu kamonai ida totona. Lau raka loaloa neganai, lau ese ane lau abia danu. Lau ura henia anena be inai: “Iehova Ena Kudouna Hamoalea.” Unai ane ena hereva be, “Dirava, ai gwauhamata, emu ura ai karaia, badina be ai diba oi do ai hamoalea.”
Lau moale badina Iehova ena kudouna ia hamoalea gaukarana lau karaia. Lau guriguri, unai gaukara do lau karaia noho ela bona egu davana be guba ai do lau abia Dirava ena gwauhamata hegeregerena. Lau ura inai sivarai ese haida do ia durua edia mauri be ‘do ia noho ia lao bona mauri hanaihanai ena aniani abia totona’ gaukarana lalonai do idia gaukaralaia.—Ioane 6:27.
[Pictures on page 23]
Elwood ese “DINA TA TA IBOUDIAI, DIRAVA ENA HEREVA, BUKA HELAGA, OI DUAHIA” sainina ia penia noho
[Picture on page 24]
Lau be Grant Suiter bona John Kurzen ida rikoda matamatana gaukaralaia dalana ai hahedinaraia, lagani 1940 ena hebouhebou dekenai
[Picture on page 25]
Lagani 1944 ai, egu famili taudia, hereva momokani lalonai ai noho taudia, be ful-taim hesiai gaukarana ai karaia: David, Alice, Joel, Eva, Elwood, bona Frances
[Picture on page 25]
Ai do mauri noho taudia. Laurina kahana amo: Alice, Eva, Joel, David, bona Frances