Mauri Sivaraina
Mauri Namona ta Iehova Hesiai Henia Lalonai
RUSSELL KURZEN ESE IA SIVARAILAIA
September 22, 1907 ai lau vara, lagani 7 murinai, tanobada tuarina ginigunana ia vara neganai nega idauna ia matamaia. Dala hereadaena ai emai ruma bese be mai ena kohu momo. Emai sivarai haida oi kamonai murinai, lau laloa unai do oi itaia.
TUBUNA hahine Kurzen be kekeni maragi neganai, Dirava dekenai hereva momokani ia tahua matamaia. Ia do maragi neganai, Spiez, Switzerland ai, ena noho taoni hairaina dekenai dubu idauidau haida ia vadivadi henia. Ia headava bena lagani haida murinai, lagani 1887 ai, Kurzen ruma besena be edia tano idia rakatania taudia ma haida idia bamoa bona United States dekenai idia ginidae.
Edia ruma bese be Ohio dekenai idia noho, bona lagani 1900 bamona ai unuseniai, Tubuna hahine be ia tahua noho gau namona ia davaria. Unai be Charles Taze Russell ena buka ladana The Time Is at Hand, Germany gado ai, ena raudia lalonai ia davaria. Maoromaoro ia diba, Baibel ena hereva momokani ena diari be ia duahia buka lalonai ia noho. Ena be tubuna hahine be nao gado sisina sibona ia diba, to nao gado ai Gima Kohorona magasin ena sabskripsen ia abia. Inai bamona ia karaia dainai, Baibel ena hereva momokani ma haida ia dibaia bona, unai nega tamona lalonai, nao gado ia diba danu. Tubuna tau be lauma gaudia ia laloa lasi ena adavana ia karaia bamona.
Tubuna hahine Kurzen ena natudia 11 amo, ena memero rua, John bona Adolph, be ia davaria lauma kohu namona idia laloa bada. John be lauegu tamana, bona lagani 1904 ai, St. Louis, Missouri dekenai, Bible Student taudia, guna Iehova ena Witnes taudia idia gaukaralaia ladana, edia hebouhebou dekenai bapatiso ia abia. Baibel stiuden taudia momo idia ogogami dainai, edia hebouhebou be St. Louis ena World Fair ena negai idia abia, unai amo trein dekenai davana maragi idia henia diba. Gabeai, lagani 1907 ai, Niagara Falls, New York ena hebouhebou ta dekenai lauegu vavana Adolph be bapatiso ia abia. Lauegu tamana bona egu vavana be mai edia goada ida Baibel amo idia dibaia gaudia idia harorolaia, bona gabeai idia ruaosi be ful-taim hesiai taudia (hari painia taudia idia gwauraia) ai idia lao.
Unai dainai, lagani 1907 ai lau vara neganai, egu ruma bese edia kohu lauma dalanai be ia momo vadaeni. (Aonega Herevadia 10:22) Lagani 1908 ai, lau do beibi neganai egu tama sina, John bona Ida, be Put-in-Bay, Ohio, ena hebouhebou ladana “On to Victory” dekenai lau idia abia lao. Unuseniai, Joseph F. Rutherford, unai neganai ia be loaloa hesiai tauna, be unai hebouhebou ena seamani. Pura haida gunanai, Dalton, Ohio, dekenai ia lao, unai gabu dekenai idia noho Bible Student taudia dekenai hereva haida ia henia bona emai ruma ia vadivadi henia.
Momokani, unai gaudia lau laloatao diba lasi, to lagani 1911 ai, Mountain Lake Park, Maryland, ena hebouhebouna lau laloatao. Unuseniai egu taihuna maragina, Esther, bona lau be Charles Taze Russell, tanobada hegegemadai lalonai Bible Student taudia edia haroro gaukara ia naria tadikakana, ai hedavari henia.
June 28, 1914 ai, Sarajevo lalonai Archduke Ferdinand bona ena adavana idia hamasedia bona tanobada be tuari lalonai ia vareai neganai, Columbus, Ohio, dekenai egu ruma bese danu maino ai ia vara hebouhebou dekenai ai lao. Unai lagani gunadia amo, lau abia hahenamona be Iehova ena taunimanima edia hebouhebou momo dekenai lau lao. Unai hebou badadia haida dekenai idia mai taudia be handred sibona eiava unai bamona. Idia haida be tanobada ena steidiam badadia ai idia karaia hebou badadia.
Emai Ruma Gabu Namona Dekenai
Lagani 1908 ia lao 1918 ai, emai ruma Dalton dekenai—Pittsburgh, Pennsylvania, bona Cleveland, Ohio padanai—be Bible Student taudia edia kongregesen maragina ena hebou abia gabuna. Emai ruma be hereva idia henia loaloa tadikaka edia noho gabuna ai ia lao. Edia hosi bona hosi ia veria mauadia be emai animal edia noho gabuna murinai idia kwatudia bona idia noho taudia dekenai ekspiriens namodia bona lauma gaudia namodia ma haida idia gwauraia. Unai nega be hagoadaia negana!
Tamagu be tisa tauna ta, to ena kudouna be Keristani hesiai gaukarana ena hadibaia gaukara badana dekenai ia noho. Iena ura momokani be ena ruma bese dekenai Iehova ena sivarai ia hadibaia, bona hanuaboi ibounai ruma bese ta bamona ai guriguri hebou. Lagani 1919 ena siahu negana ia matamaia lalonai, tamana ese emai hosi bona hosi ia veria mauana ia hoihoilaia bona dola 175 amo 1914 Ford motuka ta ia hoia, haroro gaukara lalonai taunimanima momo ia davaria totona. Lagani 1919 bona 1922 ai, unai motuka ese emai ruma bese be Bible Student taudia edia hebouhebou namodia Cedar Point, Ohio, dekenai ia abia lao.
Emai ruma bese ibounai—Sinagu; Tamagu; Esther; egu tadina, John; bona lau—be haroro gaukara ai karaia. Ruma tauna ta ese Baibel ena henanadai ta lau dekenai ia henia negana ginigunana lau laloatao noho. Unai neganai egu mauri lagani be 7 bamona. Unai tau ia henanadai: “Mero maragi, Aramagedono be dahaka?” Tamana amo heduru sisina lau abia dainai, ia dekenai Baibel ena haere lau henia diba.
Ful-Taim Hesiai Gaukarana ai Lau Vareai
Lagani 1931 ai, emai ruma bese be Columbus, Ohio, ena hebouhebou dekenai idia lao, unuseniai ladana matamata, Iehova ena Witnes taudia, ai abia neganai ai moale bada. John ia moale bada dainai, ia ura ia bona lau be painia gaukarana dekenai ai vareai.a Unai ai karaia, bona Sinagu, Tamagu, bona Esther idia karaia danu. Ai abia hidi gauna be namo herea—emai ruma bese be moale ia havaraia gaukarana, Dirava ena Basileia ena sivarai namona harorolaia gaukarana, be mai lalo-tamona ida ai karaia! Unai Iehova ia henia hahenamo dainai, ia lau tanikiu henia karana lau hesikulaia lasi. Ena be ai moale bada vadaeni, to moale gaudia ma haida be ai idia naria noho.
Lagani 1934, February lalonai, Brooklyn, New York ai, Iehova ena Witnes taudia edia hedikwota (Betele idia gwauraia) dekenai lau gaukara matamaia. Pura haida murinai John be unuseniai lau ia bamoa. Daiutu tamona dekenai ai noho hebou ela bona lagani 1953 ai, ena lalokau adavana, Jessie, ia adavaia.
John bona lau be Betele dekenai ai lao murinai, emai tama sina be tano ena kahana idauidau dekenai painia gaukarana idia abia dae, bona Esther bona ena adavana George Read be idia danu idia lao. Emai tama sina be painia gaukarana idia karaia noho ela bona lagani 1963 ai, edia tanobada maurina idia haorea. Esther bona ena adavana be bese namona idia havaraia, bona unai bese taudia momo dainai lau moale bada, idia ibounai lau lalokau henidia.
Gaukara Bona Hebamo Betele Dekenai
Betele dekenai John be ena masini gaukaralaia dibana ia gaukaralaia bona Betele taudia haida danu ia gaukara hebou, rekodi masini bona unai bamona gaudia ma haida idia karaia totona. Iehova ena Witnes taudia tausen momo be ruma-ta-ruma-ta gaukarana lalonai unai idia gaukaralaia. Danu, John be sabskripsen idia abia taudia ta ta edia sabskripsen siaia totona magasin kumia bona makaia masini ena palani karaia bona haginia gaukarana ia durua.
Buka idia karaia gabuna dekenai egu Betele gaukarana lau hamatamaia. Unai nega ai faktori dekenai idia gaukara matamata taudia haida be hari Betele ai idia do gaukara noho mai edia abidadama ida. Idia rua be Carey Barber bona Robert Hatzfeld. Idia bamona taudia, mai lalokau ida lau laloatao to idia mase vadaeni taudia ma haida, be Nathan Knorr, Karl Klein, Lyman Swingle, Klaus Jensen, Grant Suiter, George Gangas, Orin Hibbard, John Sioras, Robert Payne, Charles Fekel, Benno Burczyk, bona John Perry. Lagani momo lalodiai edia gaukara dekenai idia noho, maumau eiava “gaukara matamata ta” abia lalohadaina idia abia lasi. To, unai bamona lauma helaga ia horoa Keristani abidadama taudia haida be orea ia bada neganai gaukara badadia idia abia. Idia haida be Iehova ena Witnes taudia edia Hakaua Orea taudia ai idia lao danu.
Unai bamona sibona edia ura dadaraia tadikakadia danu lau gaukara ese lau dekenai gau namona ta ia hadibaia. Moni gaukara idia karaia taudia be edia hekwarahi dainai moni idia abia. Unai be edia davana. Betele dekenai gaukara neganai lauma dalanai hahenamo momo do oi davaria, bona lauma dalanai idia goada tatau bona hahine sibona ese unai idia laloa bada.—1 Korinto 2:6-16.
Nathan Knorr ia matamata neganai, lagani 1923 ai, Betele dekenai ia mai, bona lagani 1930 murinai laganidia ai ia be faktori naria tauna. Dina ibounai faktori lalonai ia loaloa bona idia gaukara taudia ta ta ia hedavari henia. Betele dekenai ai mai matamata taudia be unai bamona ta ta ia laloa bada karana ai moalelaia bada. Lagani 1936 ai, Germany amo printa masini matamatana ta ai abia, bona tadikaka matamata haida be unai idia atoa hebou totona idia hekwarahi bada. Unai dainai, Tadikaka Knorr be gaukara dabuadia ia karaia bona hua tamona mai kahanai unai tadikaka danu ia gaukara ela bona unai masini ia gaukara.
Tadikaka Knorr be gaukara goadagoada tadikakana dainai ai momo be ia hegeregerena lasi. To moale karadia lalonai ia vareai danu. January 1942 ai, tanobada hegegemadai Iehova ena Witnes taudia edia haroro gaukara naria gaukarana ia abia murinai danu, nega haida South Lansing, New York kahirakahira dekenai, Betele famili bona Gilead misinari sikuli taudia ida beisbol idia gadara.
April 1950 ai, Betele famili taudia be 124 Columbia Heigths, Brooklyn, New York dekenai, sitori 10 ruma matamatana dekenai ai lao. Aniani gabu matamatana ia hegeregere dainai aniani totona ai ibounai ai helai hebou diba. Lagani toi bamona ai unai ruma idia karaia lalonai, emai daba siri ai karaia hebou diba lasi. Unai ai karaia lou be moale negana! Tadikaka Knorr be lau ia abia hidi ia danu seamani ena teibolo dekenai lau helai, unai dala amo ia do lau durua famili ena memba matamatadia edia ladana do ia laloatao totona. Lagani 50 bamona ai, unai gabu tamona dekenai lau helai daba ena siri bona aniani abia totona. Bena, August 4, 2000 ai, unai aniani gabuna idia koua, bona Towers Hotel dekenai idia hanamoa aniani gabudia ta ai lau dekenai gabu idia henia.
Lagani 1950 murina laganidia ai, faktori dekenai nega sisina lalonai printa masini dekenai lau gaukara, do idia printaia raudia be ledi bamona gauna amo ai hegaegaelaia. Unai gaukara lau ura henia momokani lasi, to William Peterson, unai masinidia ia naria tauna, be lau dekenai kara namo ia karaia dainai egu nega unuseniai lau moalelaia. Bena, lagani 1960 ai, 107 Columbia Heights ena noho ruma matamatadia idia penia totona volantia taudia idia abia. Lau moale bada, badina ia bada ia lao Betele famili ena noho ruma matamatadia hegaegaelaia gaukara dekenai heduru lau henia diba.
Daudau lasi 107 Columbia Heights rumana ena penia gaukara ia ore murinai, Betele dekenai idia mai taudia welkam henia gaukarana lau abia dainai lau hoa mai moale danu. Idia ore vadaeni lagani 40 lalodiai risepsen gaukarana be Betele ena gaukara ma haida bamona lau moalelaia. Herevana iduara dekenai idia vareai taudia be vadivadi taudia eiava Betele famili ena memba matamatadia, to ai ibounai ai hekwarahi hebou Basileia gaukarana habadaia totona bona unai amo idia vara gaudia ai laloa karana be moale gauna.
Baibel Stiuden Taudia Goadadia
Emai Betele famili be lauma dalanai ia goada, badina ena memba taudia be Baibel idia ura henia bada. Betele dekenai lau mai neganai, Emma Hamilton, ia be proofreader gaukarana ia karaia, lau nanadaia nega hida Baibel ibounai ia duahia vadaeni. Ia haere: “Nega 35, bona unai murina negadia lau diba lasi.” Unai nega tamona lalonai Betele ai ia gaukara Keristani tauna goadana Anton Koerber be nega momo ia gwau: “Namona be hanaihanai Baibel be kahirakahira ia noho.”
Lagani 1916 ai, Tadikaka Russell ena mase murinai, Joseph F. Rutherford be orea lalonai guna Tadikaka Russell ia huaia maduna ia abia. Rutherford be hereva henia tauna namona mai ena siahu, bona United States ena Kota Badana Momokani dekenai Iehova ena Witnes taudia totona loea gaukarana ia karaia. Lagani 1942 ai, Rutherford ena mase murinai, Tadikaka Knorr be ena gabu ia abia bona taunimanima vairanai hereva henia dalana ia hanamoa totona ia gaukara goadagoada. Ena daiutu kahirakahira daiutuna dekenai lau noho dainai, nega momo lau kamonai ena hereva ibounai ia karaia loulou. Unai bamona ia hekwarahi dainai, nega ia hanaia lalonai, taunimanima vairanai hereva ia henia namonamo diba.
February 1942 ai, Tadikaka Knorr be ai, Betele dekenai ai noho tadikaka ibounai, ese emai hadibaia bona herevahereva dalana ai hanamoa totona program ta ia halasia. Unai sikuli be Baibel dekenai diba tahua karana bona taunimanima vairanai hereva henia dalana ia hadibaia. Matamana neganai, ai ta ta ese hereva kwadogina lalonai, Baibel ia hahedinaraia taudia ai herevalaia. Egu hereva ginigunana dekenai Mose lau herevalaia. Lagani 1943 ai, Iehova ena Witnes taudia edia kongregesen dekenai unai bamona sikuli idia hamatamaia, bona idia do karaia noho ema bona hari. Betele dekenai Baibel amo diba abia karana bona hadibaia dala namodia ai dibaia noho.
February 1943 ai, Gilead misinari sikuli ena klas ginigunana ia matamaia. Hari, Gilead ena klas namba 111 be sikuli idia haorea! Lagani 58 mai kahana ia heau neganai, tanobada hegegemadai lalonai misinari gaukara idia karaia taudia 7,000 be unai sikuli ai treinini idia abia. Momokani, lagani 1943 ai sikuli ia matamaia neganai, tanobada hegegemadai Iehova ena Witnes taudia be 100,000 mai kahana sibona. Hari, Dirava ena Basileia ena sivarai namona idia harorolaia taudia be 6,000,000 mai kahana!
Egu Ahuna Lauma Dalanai Lau Laloa Bada
Gilead ia do kehoa lasi neganai, United States ena kongregesen vadivadi henidia totona Betele amo ai toi idia siaia. Unai kongregesen be lauma dalanai ai hagoadadia totona dina tamona, dina haida, eiava pura ta do ai noho. Ai idia boiria tadikaka edia hesiai taudia, eiava hari idia gwauraia sekit naria taudia. To, Gilead Sikuli idia kehoa murinai, kosi haida lau hadibaia totona lau idia boiria lou. Klas namba 2 ia lao 5 lau hadibaia hanaihanai, bona hadibaia tauna ta ena gabu lau abia bona klas namba 14 lau hadibaia danu. Iehova ena orea ena hari inai negai sivaraina—idia vara gaudia momo egu mauri lalonai lau itaia—be stiuden taudia ida lau herevalaia hebou neganai, lauma dalanai lau abia ahuna lau laloa bada momokani.
Lagani momo lalodiai lau moalelaia hahenamona ma ta be Iehova ena taunimanima edia intenesenel hebouheboudia dekenai lau lao. Lagani 1963 ai, tanobada hegegemadai lalonai “Noho Hanaihanai Sivarai Namona” ena hebouheboudia dekenai idia lao taudia 500 mai kahana ida lau lao. Lau lao henia hebouhebou namodia ma haida be lagani 1989 ai Warsaw, Poland dekenai, lagani 1990 ai Berlin, Germany dekenai, bona lagani 1993 ai Moscow, Russia dekenai idia karaia. Unai hebouhebou ta ta dekenai, iseda lalokau tadikaka bona taihu haida, lagani momo lalodiai Nazi lohia siahuna eiava Komiunis lohia siahuna o idia ruaosi henunai dagedage idia haheaukalaia taudia, lau hedavari henidia. Unai be abidadama hagoadaia ekspiriens momokanidia!
Egu mauri Iehova ena hesiai gaukara lalonai be namo herea! Lauma dalanai hahenamo lau abia hanaihanai. Bona, tauanina dalanai ita abia kohu amo ia idau, unai dava bada gaudia ita hariharilaia momo neganai, idia momo idia lao. Nega haida lau kamonai haida idia gwau idia ura Iehova ena Witnes taudia edia ruma bese lalonai idia tubu daekau lasi be namo. Idia gwau bema Dirava ena orea murimuri ai mauri idia mamia guna, Baibel ena hereva momokanina do idia laloa bada.
Unai bamona hereva be matamata taudia amo lau kamonai neganai egu lalona ia hekwarahi, badina anina be idia gwau idia tubu daekau neganai Iehova ena daladia idia dibaia be namo lasi. To, gabeai edia mauri lalonai Baibel ena hereva momokani idia diba neganai, idia manadalaia kara bona lalohadai dikadia, idia laloaboio toho gaudia ibounai, mani oi laloa. Hanaihanai lau moale bada, badina egu tama sina be edia natudia toi idia tubu daekau neganai idia dekenai kara maoromaoro daladia idia hadibaia. John be Iehova ia abidadama henia noho hesiai tauna ta ela bona July 1980 ai ia mase, bona hari inai negai Esther be ia do noho abidadama Witnes ta.
Edia hetura karadia lau moalelaia kamonai Keristani tadikaka bona taihu momo lau laloa lou neganai lau moale bada. Hari, lagani namodia 67 mai kahana lalonai Betele ai lau gaukara. Ena be lau headava lasi, to lauma dalanai lau be natudia bona tubudia momo. Bona idia lau do davaria lasi lalokau tadikaka bona taihu matamatadia tanobada hegegemadai dekenai be mai moale bada ida lau laloa. Inai hereva be ia momokani: “Lohiabada ena hanamoa sibona ese, kohu momo oi dekenai ia henia noho”!—Aonega Herevadia 10:22.
[Footnote]
a Lagani 1932, March 8 ai, bapatiso lau abia. Anina be painia gaukarana karaia lalohadaina ai abia guna bena gabeai bapatiso lau abia.
[Picture on page 20]
Laurina kahana amo ia lao idibana kahana: egu tamana bona egu tadina, John, be ena tuina ai, Esther, lau, bona egu sinana
[Pictures on page 23]
Lagani 1945 ai Gilead klas ta lau hadibaia
Ataiai idibana kahanai: Gilead Sikuli ena hadibaia taudia Eduardo Keller, Fred Franz, lau, bona Albert Schroeder
[Picture on page 24]
Iehova ena hesiai gaukarana lalonai egu mauri namona lau lalohadailaia