Casiodoro de Reina Ena Hekwarahi Spain Gado Baibel Totona
LAGANI 1500 ia lao 1599 lalonai, Spain be gabu dikana Baibel duahia totona. Katolik Dubu ese Inkwisisen oreana ia hadibaia lalohadai idaudia do idia koua. To Spain ena saut kahana ai, tau matamatana ta ese Baibel ia duahia sibona lasi, to ia gwauhamata Spain ena gado ai do ia hahanaia, Spain taudia iboudiai do idia duahia diba totona. Iena ladana be Casiodoro de Reina.
Reina ena ura Baibel dekenai be ia bada ia lao, Seville kahirakahira Spain ai, fada taudia edia ruma San Isidro del Campo dekenai ia noho laganidia lalonai. Lagani 1550 ia lao 1559 lalonai, unai fada edia ruma idauna dekenai, fada taudia momo be Baibel duahia karana dekenai hora momo idia atoa to edia dubu gaukara dekenai nega bada idia atoa lasi. Bona Baibel ena hereva ese edia lalohadai ia haidaua. Idia ese Katolik dubu ena kaivakuku gaukaralaia karana bona pegatori herevana idia dadaraia. Gabeai edia lalohadai be unai gabu dekenai ia hedinarai, bona Spain ena Inkwisisen oreana ese idia dogoatao garina idia gari dainai, tano idauna dekenai idia heau lao. Geneva, Switzerland dekenai idia heau mauri taudia 12 amo Reina be ta.
Ia heau mauri murinai, ia ese Europe ena siti ta amo ia lao ma ta dekenai, bona ia idia kara dika henia taudia ia reaia hanaihanai. Lagani 1562 lalonai idia badu dikadika inkwisisen taudia ese ena kaivakuku idia gabua Seville dekenai, to unai kara dikana danu ese Reina ia hagaria lasi Baibel hahanaia gaukarana ia hadokoa totona. Ena be idia gwau Reina ia davaria tauna ese moni davana do ia abia bona dogoatao garina ia gari hanaihanai, to Spain gado ai Baibel ia hahanaia gaukarana ia hadokoa lasi. Ia gwau: “Lau gaukara lasi negadia be lau gorere eiava lau loaloa negadia sibona, . . . hanaihanai toretore gaukarana lau karaia.”
Lagani 10 lalonai Reina ese iena gaukara ia haorea. Lagani 1569 ai, ia hahanaia Baibel ibounai be Basel, Switzerland ai idia halasia. Unai be nega ginigunana Spain gado Baibel ibounai be guna idia torea gadona amo maoromaoro idia hahanaia. Lagani handred momo lalonai Baibel be Latin gado ai idia abia diba, to Latin be dagi bada taudia edia gado. Reina ia laloa taunimanima iboudiai ese Baibel idia lalo-pararalaia be gau badana, bona unai ia karaia dainai kahirakahira idia hamasea.
Ia hahanaia Baibel ena hamatamaia hereva dekenai, ena gaukara ena badina ia hahedinaraia, ia gwau: “Revareva Helagadia be momo idia diba gadona dekenai hahanaia gaukarana idia taravatua ese Dirava ia hadikaia bona taunimanima edia namo ia hadikaia danu. Unai be Satani bona ia biagua taudia edia kara. . . . Badina Dirava ese iena Hereva be taunimanima dekenai ia henia bona ia ura iboudiai ese idia lalo-pararalaia bona idia badinaia dainai, gado ta ai idia taravatua taudia edia lalona be dika sibona.”
Unai ia gwauraia mai gari lasi ida ena be lagani 18 gunanai, Spain ena Inkwisisen ese idia taravatulaia buka edia Lista lalonai Baibel be “Castile ena romance [Spain gado] ai eiava taunimanima momo edia gado ta ai” ia taravatua. Ia hedinarai goevagoeva taunimanima gari henia karana ese Reina ena lalokau hereva momokani totona ia koua diba lasi.
Reina ia ura bada Spain gado taudia iboudiai be Baibel idia abia sibona lasi, to ia ura danu ia hahanaia Baibel be maoro momokani. Ena hamatamaia hereva lalonai, guna idia torea gadodia amo maoromaoro hahanaia karana ena namo ia hahedinaraia. Ia gwau kerere haida be Latin Vulgate lalonai idia torea. Unai kerere amo ia hedinarai namonamo kererena ta be, Dirava ena ladana idia kokia.
Dirava Ena Ladana Spain Gado Baibel Lalonai
Reina ia lalo-parara Dirava ena ladana, Iehova, be lalohadai maorona ida idia hahanaia Baibel iboudiai lalonai ia hedinarai be gau badana, Baibel ginigunana lalonai idia torea hegeregerena. Ia ura lasi Dirava ena ladana ia noho gabudiai dagi ladadia, hegeregere “Dirava” eiava “Lohiabada” idia torea karana do ia badinaia. Ia hahanaia Baibel ena hamatamaia hereva lalonai, maoromaoro iena kara ena badina ia gwauraidia.
“Mai anina bada badina dainai, ai ese unai ladana (Iehoua) ai gaukaralaia. Ginigunana be: Ai hahanaia Baibel lalonai Dirava ena ladana idia davaria gabudia be Heberu gado ai idia torea Baibel lalonai idia davaria diba, bona ai laloa bema ai kokia o ai haidaua unai be Dirava ena taravatu ai badinaia lasi bona ai hadikaia, badina ia gwau gau ta kokia eiava atoa karana be taravatu. . . . Diabolo ese ia havaraia [ladana kokia karana] be rabi taudia edia gari kava amo ia vara; ena be idia gwau Dirava ena ladana idia hahelagaia, to momokani Iena ladana helagana idia hunia, bena Dirava ena taunimanima idia laloaboio, unai ladana amo ia be dirava idauidau amo ia idau.”
Reina ena ura namona, Dirava ena ladana ia hanamoa be mai ena anina bada gabeai idia vara gaudia dekenai. Unai negana amo ema bona hari, Spain gado Baibel momo—Katolik bona Protestan—be unai kara hegeregerena idia karaia, Dirava ena ladana idia gaukaralaia. Reina ena kara dainai, kahirakahira Spain gado Baibel iboudiai idia duahia taudia idia diba namonamo Dirava be mai ena ladana bona unai ladana dainai dirava idaudia amo ia idau momokani.
Gau badana ta be, Reina ena Baibel ena rau ginigunana dekenai Iehova ena ladana Heberu gado ai ia hedinarai namonamo. Reina ese ena mauri ibounai ia gaukaralaia Dirava ena Hereva be do ia boio lasi gaukarana lalonai bona ia hekwarahi taunimanima milioni momo idia duahia diba gadona dekenai do idia abia diba totona.